‘Brenga e Parisit’, poema në prozë nga Charles Baudelaire
“Brenga e Parisit”, poema në prozë nga Charles Baudelaire
I PËRKTHEU NGA ORIGJINALI BESIANA KADARE
I
I huaji
– Thuamë, kë do më shumë, njeri i mistershëm, atin, nënën, motrën, apo vëllanë?
– Nuk kam as atë, as nënë, as motër, as vëlla.
– Miqtë e tu?
– Tani po përdorni një fjalë së cilës gjer më sot s’ia di kuptimin.
– Atdheun tënd?
– Nuk e di as se ku ndodhet.
– Bukurinë?
– Do ta doja me gjithë zemër, perëndeshë dhe të pavdekshme.
– Arin?
– E urrej, sikurse ju urreni Zotin.
– Epo atëherë, çfarë do ti, i huaj i jashtëzakonshëm?
– Unë dua retë… retë që përshkojnë qiellin… atje tutje… atje tutje… të mrekullueshmet re!
II
Dëshpërimi i plakës
Plaka e regjur dhe e fishkur u ngazëllye krejt kur pa atë fëmijë të bukur, të cilit të gjithë sa ishin përpiqeshin t’i bënin qejfin dhe t’i pëlqenin; atë qenie të bukur, po aq të brishtë sa plaka e vogël, dhe po si ajo, pa dhëmbë e pa flokë.
Dhe plaka iu afrua që ta përkëdhelte e ta gëzonte. Por fëmija i tmerruar filloi të përpëlitej nën përkëdheljet e gruas së drobitur dhe shtëpia ushtoi nga kuisjet e tij.
Atëherë, plaka e shkretë u tërhoq në vetminë e saj të përhershme dhe, duke qarë në një kënd, thoshte me vete: “Ah! Mjerë ne femrat e plakura që na ka kaluar mosha për t’iu pëlqyer njerëzve, madje edhe të pafajshmëve; ne u kallim datën fëmijëve të vegjël që duam të përkëdhelim!”.
III
Confiteor i artistit
Sa depërtuese janë muzgjet vjeshtore! Ah! Depërtuese gjer në dhimbje! Sepse ekzistojnë disa ndjesi fort të këndshme që, ndonëse të mjegullta, janë të fuqishme; dhe nuk ka majë më të mprehtë sesa ajo e Pafundësisë.
Ç’kënaqësi e madhe është të kredhësh vështrimin në hapësirën e pafundme të qiellit e të detit! Vetmi, heshtje, dëlirësi e pakrahasueshme e kaltërsisë! Një velë e vockël që fërgëllon në horizont dhe që, me vogëlsinë dhe vetminë e saj, imiton jetën time të pandreqshme, melodi monotone e valëve; të gjitha këto mendojnë nëpërmjet meje, ose unë mendoj nëpërmjet tyre (sepse në madhështinë e ëndërrimit kuptimi i unit humbet shpejt!); ato mendojnë, them unë, por në një mënyrë muzikore dhe piktoreske, pa stërhollime, pa silogjizma, pa përfundime.
Sidoqoftë, këto mendime, pavarësisht nëse dalin prej meje apo burojnë prej gjërave, shumë shpejt
bëhen tepër të fuqishme. Dhe energjia e kënaqësisë të krijon një shqetësim e një vuajtje pozitive. Nervat e mia tepër të tendosura nuk japin tashmë veç ca dridhje çjerrëse e të dhimbshme.
Tani thellësia e qiellit më pikëllon; qartësia e tij më acaron. Pandjeshmëria e detit, pandryshueshmëria e pamjes, më revoltojnë… A duhet vallë pambarimisht të vuash apo t’i largohesh pambarimisht Bukurisë? Natyrë magjiplote dhe e pamëshirshme, kundërshtare gjithmonë fitimtare, lërmë! Mjaft i tundove dëshirat dhe krenarinë time! Studimi i Bukurisë është një dyluftim, ku artisti klith nga tmerri përpara se të dorëzohet.
IV
Një hokatar
Festimi i Vitit të Ri kishte arritur kulmin e vet; një rrëmujë balte dhe dëbore, e përshkruar nga mijëra karroca, e përndritur nga lojërat e bonbonet, gëluese në lakmira e dëshpërime; është marrëzia zyrtare e një qyteti të madh, e aftë të turbullojë edhe mendjen e vetmitarit më kokëfortë.
Në mes të kësaj katrahure të potershme, një gomar ecte me gjallëri, ndjekur nga një harbut i armatosur me një kamxhik.
Në çastin kur gomari po merrte kthesën e një rruge, një zotëri bukurosh me doreza, i lustruar, mizorisht i kravatuar e i burgosur në një kostum fringo të ri, u përkul në mënyrë ceremoniale përpara kafshës së përulur dhe i tha duke hequr kapelën: “Ju uroj një vit të mbarë e të lumtur!”. Pastaj u kthye nga miqtë e tij me një pamje mburraveci, si të kërkonte miratimin e tyre për të kurorëzuar suksesin e vet.
Gomari as nuk e vuri re këtë hokatar të hollë dhe vazhdoi të vraponte me zell atje ku e thërriste detyra.
Kurse mua më zuri papritur një tërbim i pakufishëm kundër këtij tyryfyli të përsosur, që m’u duk se mishëronte krejt mendësinë dhe humorin francez.
V
Dhoma dyshe
Një dhomë që i ngjan një ëndrre, një dhomë me të vërtetë shpirtërore, në të cilën atmosfera e amullt është lehtas e ngjyruar në rozë e në blu.
Aty shpirti kridhet në një banjë plogështie, të aromatizuar me keqardhje e dëshirë. – Është një mugëtirë e kaltër dhe e trëndafiltë; një ëndërr epshndjellëse gjatë një eklipsi.
Orenditë kanë trajta të zgjatura, të kapitura, të mekura. Duken sikur ëndërrojnë dhe jetojnë në një gjendje somnambulike, njëlloj si bota bimore e minerale. Stofrat flasin një gjuhë të heshtur, sikurse lulet, qiejt, diejt që perëndojnë.
Mbi mure, asnjë ndotje artistike. Në krahasim me ëndrrën e kulluar, me ndjesinë e paanalizuar, arti i përcaktuar, arti pozitiv, është një blasfemi. Këtu gjithçka ka qartësinë e mjaftueshme dhe errësirën fort të këndshme të harmonisë.
Një kundërmim fare i lehtë, i përzgjedhur me shije të përsosur dhe i përzier me një notë lagështire, noton në këtë atmosferë ku mendja e dremitur përkundet nga ndjesi që të kujtojnë serrat e ngrohta.
Tyli bie si shi i dendur mbi dritare e mbi shtrat; ai derdhet si ujëvarë dëbore. Dhe mbi këtë shtrat është shtrirë Idhulli, mbretëresha e ëndrrave. Po si vallë ndodhet ajo këtu? Kush e solli? Ç’fuqi magjike e vendosi mbi këtë fron ëndërrimi e kënaqësie? Po ç’rëndësi ka? Ja tek është! Unë e njoh.
Ja tek janë ata sy, flaka e të cilëve përshkon muzgun; ata sy të mprehtë e të tmerrshëm që i njoh nga djallëzia e tyre e frikshme. Ata tërheqin, magjepsin, përpijnë vështrimin e kokëshkretit që i sodit. I kam studiuar shpesh këta yje të zinj që zgjojnë kureshtjen dhe adhurimin.
Cilit demoni zemërmirë duhet t’ia di për nder që gjendem kështu i rrethuar me mister, me heshtje, me paqe dhe parfume? O lumturi e përsosur! Ajo që ne zakonisht quajmë jetë, edhe në shprehjen e saj më të lumtur s’ka asgjë të përbashkët me këtë jetë kaq të epërme që po njoh tani e që po shijoj minutë pas minute, sekondë pas sekonde!
Jo! S’ka më minuta, s’ka më sekonda! Koha është zhdukur; përjetësia mbretëron, një përjetësi ëndjesh!
Por një trokitje dere e tmerrshme, e rëndë, oshtin dhe, si në një ëndërr skëterre, më duket sikur marr një goditje kazme mu në lukth.
Dhe atëherë një Fantazmë hyn brenda. Është një ftues gjyqi që vjen të më torturojë në emër të ligjit; është një dashnore e ndyrë që vjen të ankohet e t’i shtojë banalitetet e jetës së saj dhimbjeve të asaj simes; ose shegerti i një drejtori gazete që kërkon vazhdimin e dorëshkrimit.
Dhoma parajsore, idhulli, mbretëresha e ëndrrave, Silfida siç thoshte i madhi René5, e gjithë kjo magji u zhduk nga trokitja e dhunshme e Fantazmës.
O tmerr! Tani më kujtohet! Më kujtohet! Po! Kjo karakatinë, ky vend ku mbretëron mërzia e përhershme, është tamam i imi. Ja ku janë orenditë budallaqe, të pluhurosura, të ciflosura; vatra pa zjarr e ndotur nga të pështyrat; dritaret e trishtuara, mbi pluhurin e të cilave shiu ka lënë vazhda; dorëshkrimet plot shkarravina ose të papërfunduara; kalendari mbi të cilin lapsi ka shënuar datat ogurzeza!
Dhe ai parfum i tjetërbotshëm, që dehte ndjeshmërinë time të rafinuar, medet! është zëvendësuar nga një kundërmim i qelbur duhani, përzier me nuk di çfarë myku të neveritshëm. Tani këtu mund t’i mbash erë thartirës së dëshpërimit.
Në këtë botë të ngushtë, por kaq të pështirë, veç një send i njohur më buzëqesh: shishka e lodanumit6; një mikeshë e vjetër dhe e tmerrshme; e si të gjitha mikeshat, mjerisht! bujare në përkëdhelje e tradhtira.
Oh! Koha u shfaq përsëri; Koha mbretëron e plot-fuqishme tashmë; dhe bashkë me plakën e shëmtuar është kthyer e gjithë shpura djallëzore e Kujtimeve, Keqardhjeve, Ngërçeve, Frikërave, Anktheve, Maktheve, Pezmeve dhe Nevrozave.
Ju siguroj që tani sekondat janë bërë të forta e solemne, dhe çdonjëra, duke u sulur jashtë lavjerrësit, thotë: “Unë jam Jeta, e padurueshmja dhe mizorja Jetë!”.
Ekziston vetëm një sekondë në jetën njerëzore që ka për mision të japë një lajm të mirë, lajmin e mirë që i shkakton gjithkujt një frikë të pashpjegueshme.
Po! Koha mbretëron; ajo e vendosi përsëri tiraninë e saj brutale, ndërsa mua më shtyn përpara si ka, me hostenin e saj të dyfishtë. “Hya! Ec pra, gomar! Djersit pra, skllav! Jeto pra, i mallkuar!”
VI
Secili Kimerën e vet
Nën një qiell të gjerë gri, mbi një fushë të gjerë e me pluhur, pa shtigje, pa lëndina, pa një gjembaç, pa një hithër, takova disa njerëz që ecnin të kërrusur.
Secili prej tyre mbartte mbi shpinë një kimerë të madhe, po aq të rëndë sa një thes me miell a me qymyr, apo pajisjet e një ushtari romak.
Por kafsha e përbindshme nuk ishte një peshë pa jetë; përkundrazi, ajo e mbështillte dhe e shtypte njeriun me muskujt e saj të fuqishëm e të zhdërvjellët dhe mbërthehej me ca kthetra të mëdha mbi gjoksin e mbartësit të vet, ndërsa koka e saj e stërmadhe kapërcente ballin e njeriut dhe dukej si një nga ato helmetat e lemerishme, me anë të të cilave luftëtarët e lashtë shpresonin t’ia shtonin tmerrin armikut.
Pyeta njërin prej tyre se ku shkonin ashtu. Ai m’u përgjigj se nuk dinte gjë, as ai, as të tjerët; por me siguri që po shkonin diku, meqenëse një nevojë e pamposhtshme i shtynte që të ecnin.
Diçka e çuditshme më ra në sy: asnjëri prej këtyre udhëtarëve nuk dukej të ishte i acaruar kundër bishës së tmerrshme që i varej qafës e i qepej shpinës; thua se e quante si pjesë përbërëse të vetes. Të gjitha ato fytyra të lodhura e serioze nuk tregonin asnjë lloj dëshpërimi; nën kupolën e zymtë qiellore, me këmbë të zhytura në pluhurin e një toke po aq të pikëlluar sa dhe qielli, ata ecnin me pamjen e nënshtruar të atyre që janë të dënuar të shpresojnë pafundësisht.
Procesioni kaloi pranë meje dhe u zhyt në horizont, aty ku sipërfaqja e rrumbullakuar e planetit i përvidhet kureshtjes së vështrimit njerëzor.
Për disa çaste u mundova me ngulm të kuptoja këtë mister; por shumë shpejt e papërballueshmja Mospërfillje më kaploi dhe unë u ndjeva edhe më i dërrmuar sesa ata vetë nën kimerat e tyre shtypëse.
VII
I çmenduri dhe Venusi
Ç’ditë e mrekullueshme! Parku i madh prehet nën syrin përvëlues të diellit, sikurse rinia nën sundimin e Dashurisë.
Ekstaza e përgjithshme e sendeve nuk shprehet nëpërmjet asnjë zhurme; edhe vetë ujërat janë si të përgjumura. Krejt ndryshe nga festat njerëzore, orgjia këtu është e heshtur…
Duket sikur një dritë, përherë e më e fortë, e bën çdo gjë të vezullojë gjithnjë e më shumë; sikur lulet e harlisura digjen nga dëshira për të rivalizuar me ngjyrat e tyre të ndezura kaltërsinë e qiellit, ndërsa të nxehtët i bën aromat të dukshme dhe i ngjit drejt yllit flakërues në formë shtëllungash tymi.
E megjithatë, në mes të këtij ngazëllimi të përbotshëm, pikasa një qenie të pikëlluar.
Në këmbë të një Venusi madhështor, një nga ata palaçot9, ata klounët vullnetarë që kanë për detyrë të bëjnë të qeshin mbretërit kur ata i pushton Pendimi apo Mërzia, i kullandrepsur me një kostum qesharak gjithë shkëlqim, me brirë e zilka në kokë, i mbledhur kruspull pas piedestalit, ngre sytë me lot drejt Perëndeshës së pavdekshme.
Dhe sytë e tij thonë: “Unë jam më i fundmi dhe më i vetmuari i njerëzve, nuk kam as dashuri as miqësi, dhe ndihem ca më poshtë edhe se kafsha më primitive. Por edhe unë jam krijuar për të kuptuar dhe ndier Bukurinë e pavdekshme! Ah! Perëndeshë! kini mëshirë për trishtimin dhe jermin tim!”.
Por e pamëshirshmja Venus shikon, nuk e di çfarë, diku larg, me sytë e saj të mermertë.
VIII
Qeni dhe shishja
“- Qeni im i bukur, qeni im i mirë, konia ime e dashur, afrohu dhe merri erë një parfumi të mrekullueshëm që e kam blerë te parfumeria më e mirë e qytetit.”
Dhe qeni, duke tundur bishtin, shenjë që më duket se përkon me buzëqeshjen te këto qenie të mjera, afron me kureshtje hundën e lagësht te shishja e hapur; pastaj, duke u sprapsur papritur me tmerr, leh kundër meje, në shenjë qortimi.
“- Ah! qen i poshtër, po të të kisha dhuruar ndonjë copë të pëgëre, do ta kishe nuhatur gjithë ëndje, e ndoshta gllabëruar. Pra, dhe ti, more mik i padenjë i jetës sime të trishtuar, i ngjan publikut, të cilit kurrë s’i duhen dhënë parfume delikate që e acarojnë, por vetëm plehra të zgjedhura me kujdes”./exlibris/