Lutfi Alia: Himariotët në Regjimentin Maqedono-Ilir të Mbretërisë së Napolit
Arbëreshi Papàs Andrea Filia, më 12 qershor 1764, në relacionin dërguar Rev. Papàs Paolo Parrino, rektori i Seminarit Albanezo – Grek të Palermos, krahas informacioneve për gjendjen e albanezëve të përqëndruar në Kapitanata të Pulias, tregon dhe për mobilizimin e albanezëve në radhët e Regjimentit Maqedon të Mbretërisë së Napolit. Dorëshkrimi i murgut Filia, i ruajtur në arkivin e Famullisë Shën Nikolla të Mezzojusos (Cartella n III, Carpetta n° 1 – Fascicolo n° 3), është transkriptuar dhe botuar nga Giuseppina dhe Pietro Di Marco. (1)
Arbëreshi Papàs Paolo Parrino, ishte bashkëpuntori i themeluesit të seminarit P. Giorgio Guzzetta. Parrino kishte shkruar një vepër, që mbeti e pabotuar: “Di perpetua Ecclesiae Albanenses concessione cum Romanem”, e cila ndodhet e arkivuar në seminarin Albanezo – Grek të Siçilisë. Papàs Parrino vdiq me 5 maj 1765. (2)
Papàs Andrea Filia pasi kishte shërbyer prift në famullinë e Chieuti ne Kapitanata (Foxhia) dhe në famullinë Shën Pjetri dhe Pali në Napoli, deri në fund të jetës shërbeu kapelan i Regjimentit Maqedon të Mbreterisë së Napolit. Vitet në këtë regjiment i dhanë mundësinë të njihte mirë oficerat dhe ushtarët albanezë. (3, 4)
Familja e Andrea Filia ishte me origjinë nga Filati i Çamërisë, e ardhur në Itali në gjysmën e parë të shekullit XV. Disa pjestarë të familjes u vendosën në Mezzojuso të Siçilisë dhe një pjesë në Pulja. Së bashku me familjen Filia në Pulja zbarkuan dhe shumë banorë nga Kuçi, të cilët u shpërndanë nëpër disa vendbanime të Siçilisë. Nga familja Filia dhe Kuçi, kishte shumë oficerë në Regjimentin Maqedon të Mbretërisë së Napolit. (1)
Pasi përshkruan gjendjen e albanezëve, të këtyre banorëve të rinj të krishterë, të vendosur në Pulia gjatë viteve 1468 – 1495, Andrea Filia tregon se në vitin 1583, në Otranto zbarkuan disa familje himariote mes tyre familjet e Gjergj dhe Mërkur Sasso, nga fshati Sasaj afër Shën Vasilit në Provincën e Himares. Të dy vëllezërit u ndanë, Gjergji u vendos në Chieuti (Kieuti), ndërsa Merkuri në Portokanone. (1)
Në vazhdim të relacionit, Filia tregon se në vitin 1680, zbarkuan në Pulja familja Golemi, nga fshati Golem i Epirit, si dhe familja e arvanitasve Gjergji, të ardhur nga Maina e Moresë, se bashku me dy priftërinj ortodoksë Giorgio dhe Makario Sevasto, të cilët u stabilizuan në Chieuti (Kieuti), ku kryenin shërbime të ritit ortodoks.
Më 4 mars 1743, në Pulja zbarkoi një grup i madh familjesh himariote, të cilat me urdhër të mbretit të Napolit, u sistemuan në Villa Badesse, në provincën e Peskarës – Abruco. Në këtë, grup ishin dhe 18 familje me origjinë nga Piqerasi, të cilët pas sulmeve dhe grabitjeve që kishin pësuar nga banorët e Golemit, të Borshit, si dhe nga turqit, ishin detyruar të braktisin vendlindjen, të zbarkonin në Brindizi dhe të vendosen në Faggiano (Faxhiano). Së bashku me piqerasit ishin dhe disa familje nga Lukova. Ndër familjet e vendosura ne Vila Badessa, ne shekullin XVIII u shquan kapitenët Kostantin Blassi e Pati Gjini dhe majori Demetrio De Mikeli, të cilët u inkuadruan në radhët e Regjimentit Maqedon të Napolit. (1)
Komuniteti albanez në Vila Badessa, shërbehej nga priftërinj të ritit ortodoks, si basiliani Makario Nika nga Piqerasi dhe nga priftërinjtë himariotë Demetrio Atanasi, Gjon Nika, Spiridon Andrea, Mikel Spiro Andrea, të cilët si shkruan Andrea Filia “me zell dhe dashuri i shërbyen kësaj gregje të vogël albanezësh”. (1)
Piktoria dhe shkrimtaria anglosaksone Estella Canziani (Kanciani), në vitin 1911 vizitoi Abrucon dhe rezultatet e studimeve etnografike, i botoi në veprën “Përmes Apenineve dhe trojeve te Abrucos”, ku ndër të tjera shkruan: “Kishim dëgjuar të flitej për arbëreshët në fushat e Sulmona. Ata ruanin besime të vjetra të çuditshme, besonin në drekësit (Driadat), në murgarat (shtrigat) dhe në fiatazat (zanat). Nga këto takime mbresëlënëse, Kanciani realizoi një pikturë në vaj, portertet e dy grave arbëreshe të Vila Badessa. (5)
Në Villa Badessa jeton një komunitet arbëresh, më saktë italo-albanez, një thesar historik dhe kulturor pak i njohur. Në komunën Rosciano (Roshiano) të Peskarës, në vitin 1743 jetonte një komunitet historik, i lidhur me mbretërinë e Borbonëve të Napolit. (5)
Si theksohet në enciklopeditë italiane të vjetra dhe aktuale, arbëreshët e Villa Badesse, për shumë shekuj e ruajtën kulturën etnike, ritin ortodoks, veshjet, doket dhe deri në vitin 1956 e ruajtën dhe gjuhën albaneze. (6)
Për mobilizimin e himariotëve në Regjimentin Maqedon të Mbretërisë së Napolit, kontribuoi Imzot Giuseppe Schirò (Zef Skiroi) nga Piana degli Albanesi, i cili pasi shërbeu 18 vjet misionar në Himarë, në vitin 1736 u konsakrua Ipeshkëvi i Durrësit. Imzot Skirò i kerkoi dy himarioteve Strati Gjika dhe Zotit Pani, të mobilizojnë djemë himarjotë për në Regjimenti Iliro – Maqedon të Napolit. (1, 4)
Konti Strati Gjika, fisnik i pasur i Himarës, në vitin 1734 u thirr nga Mbreti Borbon Karli i Napolit (më pas Karli III – mbreti i Dy Siçilive), i cili e ngarkoi të rekrutonte bashkatdhetarët e tij, për të formuar Regjimentin Iliro – Maqedon të Mbretërisë së Napolit. (3,4, 7, 8, 9)
Në vitin 1735, Mbretëria e Napolit u shfaq në skenën europiane e drejtuar nga Karli, një sovran ambicioz, i cili për ta ngritur shtetin e tij në nivelin e fuqive të tjera, kërkoi të shkëputej nga hegjemonia spanjolle. Karli krijoi një aparat modern adiministrativ, ekonomik dhe sidomos ushtarak, qe e forcoi nëpërmjet rekrutimit të mercenarëve të huaj, duke krijuar ushtri të fuqishme per t’u përballur me fuqitë e mëdha europiane. (4, 7, 10)
Në Peruxhia, më 5 mars 1734, Karli Borbon kaloi në revistë ushtrinë, e cila përbëhej kryesisht me ushtarë të huaj si spanjollë, vallonë, zviceranë, gjermanë, albanezë, maqedonë, irlandezë, grekë, malazezë e pak italianë.
Më 24 maj 1734, në betejën e Bitonto, regjimentet e Karlit korrën një fitore të bujshme kundër garnizoneve austriake. Në këtë betejë u shqua batalioni i albanezëve i komanduar nga konti Strati Gjika. Pas kësaj disfate, ushtria perandorake u tërhoq nga Pulja. Siçilia, e mbetur e pambrojtur, u pushtua lehtë nga ushtria e Montemar. Pasi mori me rradhë të gjitha kështjellat napolitane, më 10 maj 1735, Karli hyri triumfues në Napoli, i pritur me entusiazëm nga populli. (4, 10, 11).
Më 3 korrik 1735, në katedralen e Palermos, Karli III u kurorzua Mbreti i Napolit dhe i dy Siçilive. (4, 9).
Më 10 gusht 1744, ushtria e Karlit III e përbërë kryesisht me regjimente mercenarësh të huaj, në betejën e Velletri, korri një fitore tjetër kundër ushtrisë perandorake. Suksesin e kësaj beteje, mbreti Karli III ia dedikoi albanezëve të fanterisë Maqedono – Ilire, i përbërë nga albanezë, malazezë dhe maqedonë. (10, 11). Themelimi i regjimentit Maqedono – Ilir, ka protagonist kryesor kontin albanez Strati Gjika nga Dhermiu, i cili pasi kishte shërbyer toger në ushtrinë e Republikes së Venedikut, për konfliktet me eprorët, e degraduan, madje Serenisima e shpalli person i padëshirueshëm. Në këto rrethana, Strati Gjika u largua nga Venecia dhe shkoi në Napoli. (6, 7, 11). Mbreti Karli III e ngarkoi Strati Gjikën të mobilizonte himariotët në sherbim të koronës së Napolit. Gjika organizoi dhe drejtoi operacionet e rekrutimit të mercenarëve ne territoret e Albanisë, Maqedonisë dhe Greqisë. Banorët e këtyre vendeve shquheshin si luftëtarë trima, por nuk ishin të disiplinuar për të milituar në reparte të rregullta. (9, 10)
Strati Gjika nuk u kufizua vetëm në territore të pushtuara nga Perandoria Osmane, por shkoi dhe në Dalmaci. Këto aktivitete të Gjikës ranë në sy të Venedikut, që e kishte dënuar në mungesë, madje shpalli se paguanin 100 monedha ari për atë që do ta vriste. (11, 13) Ky lajm nxiti ambicjen e piratëve ulqinakë, të cilët sulmuan një anije me rekrutë malazeze, duke menduar se aty ndodhej dhe konti Strati Gjika, por nuk e gjetën dhe mbetën duar bosh, nuk e fituan shpërblimin e majmur të premtuar nga Serenisima. (12, 13)
Cesare Vignola, përfaqësues i Venecias në Napoli, e informonte rregullisht Serenisimën për aktivitetin dhe lëvizjet e Strati Gjikës për rekrutimin e albanezëve. Në informacionin e 10 korrikut 1736, Vinjola shkruante se 500 albanezë, pasi kishin zbarkuar në Otranto, ishin nisur për në Napoli, per t’u inkuadruar në Regjimentin e komanduar nga Strati Gjika. (10, 14)
Në vitin 1737, në “Piazza di Capua”, u formua zyrtarisht batalioni “Real Macedonia”, i përbërë nga albanezë, me komandant nën-kolonelin Strati Gjika. Me shtimin e rradhëve me mercenarë të tjerë, në vitin 1739 u themelua Regjimenti Maqedon, me dy batalione, i pari me komandant Strati Gjika, në të dytin Giorgio Korafa. Në ceremoninë e organizmit te regjimentit, në prani të mbretit Karl, komandanti i batalionit II, koloneli Korafà, u prezantua me veshje albaneze dhe me shpatën e Gjergj Kastriotit Skenderbeut, shpatën e famshme “Enesis”, që ai e mori në muzeumi e Kapodimonte të Napolit. Me këtë gjest fisnikërie Karafa krijoi entusiazëm të madh në rradhët e ushtarëve dhe të pjesmarrësve. (4, 9, 10, 11, 13)
Në përbërje të ushtrisë të Mbretit Karli III Borbon, ishin inkuadruar 11 regjimente me ushtarë të huaj:
- Regjimenti “Reali Guardie Svizzere”, i komanduar nga koloneli zviceran Giuseppe Antonio Tschudy.
- Regjimenti “Fonseca”, i përbërë nga mercenare korsikas, ku militonte oficeri Paskuale Paoli, udhëheqësi i irredentizmit për pavaresi të Korsikës nga Republika e Genova. Në prill të viti 1755 Korsika fitoi pavarësinë dhe Paskuale Paoli u zgjodh kryetar i Republikës.
- Dy regjimente “Macedone” ose “Illirico”, me mercenarë të ardhur nga Maqedonia, Albania, Greqia dhe Dalmacia (kryesisht nga Mali i Zi). Komandant i Regjimentit u emërua nën-kolonel Strati Gjika, i cili në vitin 1784 u gradua gjeneral, ndërsa regjimenti II komandohej nga koloneli Giorgio Karafa, të cilin në vitin 1775 e graduan gjeneral. (9, 10).
- Dy regjimente svizeriane “Jauch” e “Wirtz”, që mbanin emrat e dy komandantëve respektivë.
- Tre regjimente “Hainaut”, “Anversa” dhe “Namur”, të formuar me ushtarë vallonezë dhe gjermanë.
- Regjimenti “Re”, i formuar me mercenarë të mobilizuar në Irlandë.
- Dy regjimente kavalerie “Rosiglione” dhe “Dragoni Tarragona”, të formuar me spanjollë.
Pas vdekjes të Karlit III, në fronin e mbretërise u ngjit i biri, Ferdinandi IV, i cili u kurorëzua mbret me 6 tetor 1759, por me që ai ishte minoren, për drejtimin e mbretërisë u krijua një këshillë regjence i drejtuar nga kryeministri Tanuçi, ndërsa Ferdinandi iu besua princit të San Nikadro, i cili u kujdes për edukimin e tij.
Koloneli Giorgio Korafa vdiq në Iskia në vitin 1775 dhe komandën e Regjimentit Maqedon e mori koloneli Strati Gjika. Pas vdekjes së tij, komandant u emërua i biri, Anastas Gjika. (4, 9, 10, 13)
Mbreti Ferdinand IV e vazhdoi traditën e të atit, urdhëroi mobilizimin e ushtarëve në Albania. Këtë mision ia ngarkoi gjeneralit Diego Naselli, i cili për rekrutimin e ushtarëve albanezë, dërgoi në Himarë dy oficerë të besuar Xhiovan Spiro dhe Kristofor Dukagjini, të cilët u lidhën me parinë e fshatrave të Himarës, në veçanti me Kostantin Kasnecin. Të dy emisarët e mbretit, firmosën një marrëveshje të re, për rekrutimin e himariotëve në ushtrinë e Ferdinandit IV, si dhe garantuan 10 vende studimi në Kolegjin Nunziatella të Napolit, për fëmijët e parisë të fshatrave të Himarës. Kjo marrëveshje u firmos edhe nga Ali Pashë Tepelena. (4, 9, 10, 13, 14).
Ferdinandi IV, në vitin 1778 e riformoi në mënyrë radikale ushtrinë dhe marinën. Në krye të ushtrisë emëroi gjeneralin irlandez John Akton, të cilin më pas e emëroi Ministër i Luftës. Pothuaj në të gjitha njesitë ushtarake u emëruan oficerë të huaj, mes tyre albanezë, të cilët krijuan një aparat ushtarak të fuqishëm dhe me efikasitet drejtues, që e shndërroi armatën në një instrument luftarak efiçient. (9, 10, 11, 13, 15).
Regjimenti me albanezë, i quajtur “Coppoloni” (Coppoloni do të thotë kapuçanët, sepse ushtarët mbanin kapuçin, apo festen karakteristike albaneze), ishte ndër repartet më të shquara në veprimet luftarake, por edhe më i pa disiplinuari, në periudhat kur qëndronte në kazermat e Napolit.
Në vitin 1789, me urdhër të Ministrisë së Luftës, regjmenti i albanezëve u shkri, mercenarët hiamriotë u shpërndanë, disa u rikthyen në vendlindje, shumë të tjerë kaluan në shërbim të fisnikëve italianë. (4).
Ne vitin 1798, Ministria e Luftës u detyrua t’i kërkoi përsëri albanezët, të cilët i organizoi në “Batalionin e pushkatarëve vullnetarë albanezë”, i cili quhej dhe batalioni i “Camiciotti”- i “Fustanellave”, për veshjen karakteristike shqiptare me fustanella. (4, 9, 10, 13).
Në reformën e vitit 1800, batalioni i pushkatarëve albanezë u inkuadrua në regjimentin “Real Macedonia”. Deri në vitin 1812, rekrutët i mobilizonin kryesisht në Albania. Ne vitin Ferdinando IV i Napolit dhe i III i Siçilisë, u quajt Ferdinandi I i Mbretërisë të dy Siçilive. Me dekretin e 17 janarit 1818, u riorganizua regjimenti i të huajve, ku u përfshi dhe batalioni i “Cacciatori Macedoni”, ku ishin dhe kompanitë e albanezëve. Me rënien e Mbretërisë të dy Sicilive, më 14 shkurt 1861, repartet me albanezë kaluan në varësi dhe në shërbim të piemontezëve, që morën fronin. (4, 9, 10, 13, 15).
Lista e oficerave nga Provina e Himares, ne Regjimentin Maqedon te Mbretrise se Napolit.
Arbëreshi Primaldo Koko (Coco) O. M, në veprën “Casali albanesi nel Tarentino – Studio storico critico, con documenti inediti”, botuar ne vitin 1921”, prezanton listën e oficerave himarjotë, qe militonin në njesitë e Regjimentit Maqedon të Mbretrise se Napolit në vitin 1794. (16)
Kjo liste, botohet sipas dokumentave te Arkivit te Shtetit te Napolit. (7, 16)
Me qe emrat jane shkruar ne italisht, I kam transkriptuar ne shqip per te dhene emrat originale.
DOKUMENTI 15
Inspektori marshall-kavalieri Diego Naselli, regjistroi emrat e oficerave të mobilizuar në Provicën e Himarës në Epir, me gradat e secilit dhe me pagën respektive (Archivio di Stato di Napoli. Min. Est. Filza 4253) (7)
Nivica
Cesare Cumi (Kumi), kapiten, 3 monedha ari
Nicola (Nikolla) Gicca (Gjika), kapiten 3 monedha ari
Lasca (Laska) Pristi, toger 2 monedha ari
Niccola (Nikolla) Menxi (Menkshi) kapiten 3 monedha ari
Dimo (Dhimo) Damo (Dhamo) toger 2 monedha ari
Costa (Kosta) Niclecca (Nikleka) toger 2 monedha ari
Stefano Duca (Duka) toger 2 monedha ari
Dimo (Dhimo) Colia (Kolia) toger 2 monedha ari
Costa (Kosta) Cesare (Çezari) nentoger 2 monedha ari
Stilo Pristi nentoger 1 e ½ monedha ari
Polio Murgazzi (Murgasi) nentoger 1 ½ monedha ari
Laser (Lazer) Gicca (Gjika) nentoger 1 ½ monedha ari
Dimo (Dhimo) Duca (Duka) nentoger 1 ½ monedha ari
Vrano Martico (Martiko) tenente 1 ½
Shen Vasili
Viero Costa (Kosta) kapiten 3 monedha ari
Stefano Zovanni (Xhovani) “ 3
Nellio (Nelo) Bocci (Boçi) toger 2
Martico (Martiko) Lasca (Laska) nen-toger 1 ½
Nestora (Nestor) Cherchessi (Kerkesi) “ “ 1 ½
Dimo (Dhimo) Gini (Gjini) “ “ 1 monedhë ari
Spiro Pristi “ “ 1 ½ monedha ari
Lusca (Lushka) Nova “ “ 1 ½
Stilo Costa (Kosta) “ “ 1 ½
Attanasio (Athanas) Pristi “ “ 1 ½
Lasca (Laska) Pristi “ “ 1 ½
Udezzovo Cesare (Çezar) Martiri “ “ 2 monedha ari
Lukova Spiro Costa (Kosta) Martiri kapiten 3
Costa (Kosta) Martiri toger 2
Cesare (Çezar) Martiri toger 1 ½
Polimero Spiro nen-toger 1
Cesari (Çezar) Cussari (Kusari) toger 3
Picherni
Piqeras Costa (Kosta) Kemdro kapiten 3 monedha ari
Michele (Mikel) De Micheli (Mikeli) “ 3
Nicola (Nikolla) Zacco (Zaho) toger 1 ½
Cleparò
Qeparò Demetrio Niclecca (Nikleka) kapiten 3
Cesare (Çezar) Spiro toger 1 ½
Cumi (Kumi) Michele (Mikele) “ 1 ½
Gioia (Xhoia) Gini (Gjini) nen-toger 1
Martino (Martin) Duca (Duka) kapiten 2
Malio Pali nen – toger 1
Spiro Cocea (Koçea) “ “ 1
Cicea (Çiço) Dinagiocca (Dinogjoka) “ 1
Drimades
Dhermi Zaccaria (Zakaria) Gicca Uretto (Gjika) kapiten 3 monedha ari
Nicola (Nikolla) Pristi Uretto toger 2
Diaco (Dhjako) Dima (Dhima) toger 2
Demetrio (Dhimiter) Polimero nen – toger 1
Nestoro Gicca Nina (Gjika) kapiten 3
Dimo (Dhimo) Gionilia (Gjonilia) “ 3
Pano Dima Calojero toger 2
(Dhima Kallogjeri) Polimero Lecca (Leka) “ 2
Pano Elia Bicilli (Biçilli) “ 1 ½
Pario Elia Versi nen – toger 1 ½
Dimo (Dhimo) Vasso Bicilli “ “ 1
Nicola (Nikolla) Pristi Cocca (Koka) “ “ 1 ½
Nestora Dimdedi (Dhimodedi) “ “ 1
Giocca (Gjoka) Tigiocca (Tigjoka) “ “ 1
Dimo (Dhimo) Bua “ “ 1
Cocea (Koçea) Attanasio Lecca (Leka) tenente 2
Spiro Polimergioca nen – toger 1
(Polimer Gjoka)
Nicola (Nikolla) Gicca Bielli (Gjika) toger 1 ½
Giocca (Gjoka) Zaene (Zane) nen – toger 1
Palasa Zacco (Zaho) Zorzi “ “ 3 monedha ari
Per pjestaret qe jane nga familje jo te denja per t’u permendur edhe pse jane numeroze vlen te shperblehen se paku me 7 monedha ari
Vuno Attanasio (Athanas) Zurra kapiten 3 monedha ari
Polimero Spiro toger 2
Cristoforo (Kristofor) Dima (Dhima) “ 2
Costa (Kosta) Atanassi (Arhanasi) “ 2
Nicola (Nikolla) Michele (Mikeli) “ 2
Spiridion Dima (Dhima) “ 2
Attanasio (Athanas) Gini (Gjini) kapiten 2
Attanasio (Athanas) Nestora nen – toger 1 ½
Niccola (Nikolla) Andrea kapiten 3
Gicca (Gjika) Spiro toger 2
Cristoforo (Kristofor) Nestora kapiten 2
Attanasio (Athanas) Giolecca (Gjoleka) nen – toger 1
Spiro Andoni “ “ 1
Elia Laguri “ “ 1
Lecca (Lek) Chireo (Qirjo) “ “ 1 ½
Nestora Giocatanasi “ “ 1
(Gjok-Athanasi)
Savo Gorazzi (Goraci) “ “ 1 ½
Costa (Kosta) Sciacco (Shaka) toger 1 ½
Gicca (Gjika) Coegicca (Kogjika) “ 1 ½
Dimo (Dhimo) Dedagicca (Dedgjika) nen – toger 1 ½
Lavo Andoni “ “ 1
Dimo (Dhimo) Santo nuk u pagua, pasi u la ne dispozicion te S. M.
Liatos Elia Cocca (Koka) kapiten 3 monedha ari
Himara Costa (Kosta) Dimi Pristi “ 3
Gicca (Gjika) Coevesci (Koroveshi) toger 2
Zaccaria (Zakaria) Menleo “ 2
Dimo (Dhimo) Stratti Govazzi (Govaci) “ 2
Elia Dimalexi (Dhimoaleksi) kapiten 3
Gicca (Gjika) Burbo toger 2
Alexi (Aleks) Pristi toger 2
Ianni (Jani) Spiro Morcola (Morkola) “ 1
Elia Cristofor Morcola (Morkola) “ 1
Polimero Andrea Varsi kapiten 1
Nestore Zaccaria Varsi “ 2
Nicola Zaccaria Varsi “ 2
Nicola (Nikolla) Polimero “ 6
Spiro Costa (Kosta) Polimero toger 1
Dimo (Dhimo) Vasili Polimero “ 1
Dimo (Dhimo) Pani Ghionussi (Gjinushi) kapiten 2
Dimo (Dhimo) Ilzaena toger 1
Ioanni (Jovan) Stragini (Stragjini) “ 2
Spiridione Bocci Gini (Boçi Gjini) “ 2
Pietro Gicconi (Gjikoni) nen – toger 1 monedhë ari
Nicola (Nikolla) Columba (Kolumba) toger 2 monedha ari
Gieca Cocaleschi (Kokaleshi) “ 1
Spiridion Spiro “ 2
Nicola (Nikolla) Costa (Kosta) nen – toger 1
Stelio Miciocesare (Miçoçezari) toger 2
Teodoro Reggio (Rexho) kapiten 2
Ioanni (Jovan) Petrogini (Petrogjini) nen – toger 1
Spiro Attanasi Muzzo (Muxo) “ “ 2
Stratti Michele (Mikel) toger 1 ½
Spiro Cesargica (Çezar Gjika) “ 1
Zaccaria (Zakaria) Zaenagiocca (Zeno Gjoka) “ 1 ½
Michele Nicolò Pristi “ 1 ½
(Mikele Nikolò)
Stratti Giocca (Gjoka) “ 1 ½
Vasilli Condalexi (Konda Aleksi) “ 1 ½
Gicca Spiro (Gjika) Dimostamo (Dhimostamo) “ 1 ½
Stratti Mantho “ 1 ½
Licursi
Likursi Muceo (Muço) Dima (Dhima) kapiten 3 monedha ari
Costa (Kosta) Tausi (Taushi) “ 3
Giocca (Gjok) Cesare (Çezari) “ 3
Gicca (Gjika) Lazzari (Lazari) toger 2
Stefano Lasca (Laska) nen – toger 1 ½
Lazaro (Llazar) Nestora “ “ 1
Licca (Lika) Capo (Kapo) “ “ 1
Lasca (Laska) Marticoduli) (Martiko Duli) “ “ 1
Costa (Kosta) Niepristi (Nieprishti) “ “ 1
Spiro Giccapettani (Gjika Petani) toger 2
Dimo (Dhimo) Anastasi nen – toger 1
Martino Capuci (Kapuçi) “ “ 1
Costantino (Kostantin) Prifti “ “ 1
Lista e prindërve të kadetave, që njëkohesisht duhet të përfshihen në numërin e regjistruar për gradimet dhe shpërblimet:
Stefano Dulli kapiten 4 monedha ari
Lago (Lako) Dassi (Dashi) toger 2
Prifti Urano kapiten 3
Spiro Bodini toger 2
Gicca (Gjika) Spiro Lasca (Laska) kapiten 3
Elia Spiro toger 3
Nestore Casnezi (Kasneci) “ 3
Crisanto (Krisanthi) Casnezi (Kasneci) kapiten 5
Cumi (Kumi) Nina “ 3
Zaccaria Casnezi (Kasneci) “ 3
Zaccaria (Zakaria) Andruzzi (Andruci) toger 2
Pjestarët e parisë të cilëve duhet t’iu jipen shperblime, pensione jetese, shpenzime udhëtimi per t’u pergjigjur kerkesave te S. M (Sua Maesta – Madherise se Tij), jane emrat ne vazhdim:
Lukova Stefano Cesare (Çezari) 1 monedha ari
Gicca (Gjika) Nestora 1
Ploimero Niccolò (Nikolla) 1
Piqeras Spiro Ioanni (Jovani) 1
Michael (Mikel) Lazze (Laze) 1
Costa (Kosta) Pixio (Piksio) 1
Nicco (Niko) Martini 1
Qeparò Gicca (Gjika) Zuppa (Zhupa) 1
Attanasi Luimei 1
Dhermi Nestora Neccio (Neçi) 1
Spiro Attanasi (Athanasi) 1
Nestora Ioanni (Jovani) 1
Pano Spirodedi 1
Dimitri Grogini (Grogjini) 1
Giovanni (Xhiovan) Nicca (Nika) 1
Cristoforo (Kristofor) Nina 1
Vuno Spiro Cesare () 1
Cesare Duca (Duka) 1
Pano Pristi 1
Duca Pristi 1
Gicca (Gjika) Ghioni (Gjoni) 1
Elia Guma 1
Elia Casa (Kaza) 1
Dimo (Dhimo) Strutti 1
Gicca (Gjika) Savococca (Savokoka) 1
Gicca (Gjika) Scetto (Sheti) 1
Dimo (Dhimo) Dedea (Deda) 1
Dimo (Dhimo) Cesare Chiossi (Kiosi) 1
Cicea (Çiço) Colecca (Koleka) 1
Dimo (Dhimo) Ghiondedea (Gjondeda) 1
Cadossi, Dosco
Piluri Gicca (Gjika) Martiri 3 monedha ari
Gicca (Gjika) Cippa (Çipa) 1
Nicco (Niko) Giocamartirir (Gjok Martiri) 1
Himara Gicca (Gjika) Andrea 1 monedhë ari
Gicca (Gjika) Iodori 1
Stratti Carami (Karami) 1
Nestora Varfilia (Varfi Ilia) 1
Dimo Dimichil Stragini (Stragjini) 1
Dimo Andrea Iorgo (Jorgo) 1
Dimo (Dhimo) Andrealexi (Andrea Aleksi) 1
Iorgo (Jorgo) Petragini (Petragjini) 1
Nestora Mexi (Meksi) 1
Spiro Elia Nestora 1
Nestora Dimil Zaena 1
Marco Nicolò (Mark) Menico (Meniko) 1
Dimo Nestora Casnezi (Kasneci) 1
Vasilli Micheli (Mikeli) 1
Në vazhdim janë emrat e oficerave nga Kuçi dhe Dukati, të cilet duhet të shpërblehen, t’u jepen pensione jetese dhe shpenzime për udhetimet sipas vendeve të poshtëshenuara dhe pse të perzier mysliman dhe të krishterë, të gjithë janë dakort dakort t’i dedikohen S. M (Madherise se Tij):
Kuçi
Spiro Kuro kapiten 3 monedha ari
Conto (Konto) Mitro toger 2 monedha ari
Serael Dima (Dhima) “ 1 monedha ari
Metto Dima (Dhima) “ 1 monedha ari
Pano Spiro “ 1 ½ monedha ari
Gicca Cota (Kota) “ 1 monedha ari
Nano Martiduca “ 1 monedha ari
(Martin Duka)
Zoto Pietri “ 1 monedha ari
Giaffer (Xhaferr) Costa (Kosta) kapiten 3 monedha ari
Nano Martiri toger 1 ½ monedha ari
Izzo (Ico) Muceio (Muçaj) “ 1 ½
Gono Ito (Hito) “ 1 ½ monedha ari
Amet Costa (Kosta) “ 1 monedha ari
Spiro Dodo “ 1 ½ monedha ari
Ali Attanasi nen – toger 1 monedha ari
Zenel Matto “ “ 1 monedha ari
Giulio (Xhulio) Costa (Kosta) “ “ 1 monedha ari
Dede Conti (Konti) “ “ 1 monedha ari
Shpërblehet me 3 monedha ari edhe priftit Zakaria Kontatino si pjestar i parisë dhe i shkolluar i fshatit Kuçi.
Klasa e parë
Ducates
Dukati Ali Sendali kapiten 3 monedha ari
Assan (Hasan) Isso nen – toger 2 monedha ari
Malio (Malo) Podaco (Podako) “ “ 2 monedha ari
Cesare (Çezar) Ghioni (Gjoni) toger 2 monedha ari
Asco (Hasko) Celio (Çelo) “ 2 monedha ari
Momo Sinani “ 2 monedha ari
Manlio Attanasi “ 2 monedha ari
Memisa (Memish) Muntersani “ 2 monedha ari
Klasa e dytë
Zappa (Zhapa) Lerideli 1 ½ monedha ari
Zebro Zeno 1 ½ monedha ari
Gicca (Gjika) Daico (Dajko) 1 ½ monedha ari
Attanasio (Athanas) Savo 1 ½ monedha ari
Ito Senelli 1 ½ monedha ari
Stepo Nellio 1 ½ monedha ari
Ghioni (Gjoni) Zacco (Zaho) 1 ½ monedha ari
Attanasio Dimo (Dhimo) 1 ½ monedha ari
Resul Memo 1 ½ monedha ari
Klasa e tretë
Dukati Braim (Ibrahim) Cassani (Hasani) 1 monedha ari
Polio Ilia 1 monedha ari
Matteo Sinani 1 monedha ari
Attanasio (Athanas) Machometi (Muhameti) 1 monedha ari
Nicca (Nika) Dava 1 monedha ari
Giovanni (Xhiovan) Gabili 1 monedha ari
Shpërblime, që duhet t’u jepen fshatrave në brendësi të Provincës së Himarës, per komunikimin me Albaninë për mbrojtjen e te rekrutuarve dhe për të lehtesuar rekrutimin:
Borsi – Borshi 20 monedha ari
Drubaci – Terbaçi 5 “
Vranista – Vranishti 4 “
Kalaratos – Kallarati 3 “
PERMBLEDHJE
Shpërblime për paritë e fshatrave, përveç Kuçit dhe Dukatit, do t’iu jipen edhe prindërve të kadetëve, që u përmendën më sipër, ashtu si do të shpërbehne dhe paritë e këtyre vendeve:
Shpërblime, pensione jetese dhe shpenzime udhëtimi për fshatart e përmendura: 40 monedha ari
Shpërblime pensione jetese dhe shpenzime udhetimi Kuçi dhe Dukati: 141 monedha ari
Shpërblime për ipeshkëvinë dhe priftërinjtë: 10 monedha ari
Shpërblime per fshtarat Borsh, Tërbaç, Vranishta dhe Kallarati: 32 monedha ari
Ky dokument është i shoqëruar me një shënim të gjatë, për mënyrat dhe kriteret e pagesës të shpërblimit.
E gjithë kjo proçedurë është miratuar me respektin e duhur, është ndjekur me durim të madh dhe firmosur në Himarë më 29 qershor 1794
Giovanni Spiro e Costantino Casnezi
Xhiovan Spiro dhe Kostantin Kasneci
Ky dokument është i shoqeruar me një korespondencë të gjatë letrash të shkruara në Albania nga togeri D. Xhovan Spiro dhe D. Kostantin Kasneci, dërguar mareshallit Naselli me 3 shtator 1791.
Korespondenca u vazhdua më tej, me letra të shkruara nga toger Xhovan Spiro, i Regjimentit Maqedonia i Mbretërisë së Napolit, dërguar mareshallit Naselli. (16)
Historia e mesjetës dëshmon si per eksodet e shumta, ashtu dhe per mobilizim të albanezëve në ushtritë e disa shteteve europiane, si në mbretëritë e Napolit, të Spanjës, të Francës, të Austrisë, të Bohemisë, në repub-likat e Vendikut, të Maltës, të Gjenovës, të Pizës, të San Marinos etj.
Fluksi i parë migrator i albanezëve drejt Italisë dokumentohet në vitin 1199, kur anijet veneciane zbarkuan një grup familjesh së bashku me priftin e tyre të ritit ortodoks, që u vendosen në Brindizi. Shumë nga burrat e këtyre familjeve u mobilizuan në ushtrinë e Venedikut në Brindizi, për të mbrojtur qytetin nga sulmet e piratëve pizanë dhe gjenovezë. [1, 2]
Në vitet 1272 – 1335, mbreti Karli I Anzhuin (Carolus I dei gratia Rex Napoli, Siciliae et Albaniae), në ushtrinë e tij kishte në shërbim një kompani me kalorës albanezë. Familjet e ushtarëve albanezë që zbarkuan në vitin 1272, u vendosën në lokalitetin e Palavirgata në periferi të Brindizit. [1, 2]
Në vitet 1368 – 1410, dyndjet sllave dhe presionet e tyre për konvertimin e popullatës në ortodoksë, i detyroi disa familje nga Drishti, Danja dhe Shkodra, të braktisin trojet dhe të emigrojnë në Venecia. Në vitin 1396, me anijet e Venedikut u larguan 10 familje albaneze, të cilat u vendosen në lokalitet Peroi, Trieste, Parenzo, Pola, Umago etj. Shumë albanezë u inkuadruan në marinën e Republikës së Venedikut. [2]
Në vitet 1399 – 1410, grupe familjesh albaneze, me në krye fisnikun Gjergj Matranga, zbarkuan në Siçili dhe u vendosën në trojet rreth Palermos. Krahas impenjimit me bujqësi dhe me blegtori, një pjesë e burrave u vunë në shërbim të gardës të Mbretit Aragonez Martino (1399-1409)”. [1, 2]
Sipas shumë historianëve, qëllimi i pranimit të emigrantëve albanezë, nxitej dhe nga qëllimi për të rekrutuar repartet e famëshme të stratioteve, në përbërje të ushtrisë të mbretërisë së Napolit dhe të shteteve europiane. Stratiotët u shfaqën në historinë Europiane në shekullin XV. Emrin stratiot (nga greqishtja stratiotes – luftëtar), e përdorën arvanitasit e Moresë. Fillimisht 1500 stratiotë shkuan në shërbim të Venedikut, si shkruan Philippe de Commynes: “Ata ishin shqiptarë nga Durrësi dhe albanezo – grekë nga Morea, që ishte nën zotërim të Venedikut”. Atë kohë, kaloresit stratiotë identifikoheshin “Cavalerie Albanoise – Kavaleria albaneze” dhe shtetet perëndimore i kërkonin, pasi shpesh kavaleria vendoste fatin e betejave të mëdha. Një numër i madh stratiotësh shkoi në shërbim të mbretërisë së Napolit, të Spanjës, të Francës, të Bohemisë, të Republikës së Venedikut, të Pizës, të Amalfit, të Maltës etj. [2, 3, 4, 5]
Stratiotët albanezë shkonin në luftë duke kënduar hymnin e tyre luftarak: Nu la sèmo de Albania/Strattioti palikari/kie in kavallo, in terra, in mari/non stimemo la Turchia.
“Ne jemi nga Albania / stratiotë heronj me famë / mbi kuaj, në tokë e në det / ne nuk trembemi nga Tuqia”. [2].
Me kërkesën e Mbretit Alfons V i Napolit, në vitin 1444 Skenderbeu dërgoi reparte kalorësish të komanduar nga kapedani Demetrio Reres, për të ruajtur rendin në Siçili dhe Kalabri. Në vitin 1448, dy djemtë e tij Gjergji dhe Vail Reres, në krye të dy kompanive me kalorës stratiote, kaluan në shërbim të Mbretit të Napolit. [1, 2]
Në vitin 1461, në ndihmë të Mbretit Ferrante I Aragon i Napolit, Skenderbeu dërgoi repartin me 2800 kalorës i komanduar nga Stres Balsha. Këta kalores nuk u kthyen, por qëndruan në Itali, te shpërndarë në disa komuna në Pulia, madje nje grup kaloresish u inkuadruan në gardën e Mbretit Ferrante I. [1, 2, 3, 4]
Në vitin 1583, në Otranto zbarkuan familjet himarjote të Gjergj dhe Merkur Sasso, nga fshati Sasaj pranë Shën Vasilit në Provincën e Himarës. Gjergji u vendos në Chieuti (Kieuti), ndërsa Merkuri në Portokanone dhe më pas të dy u inkuadruan në ushtrinë e Mbretërisë së Napolit. [1, 2].
Gjergji II Kastrioti, Kostantin Arianiti Komneni, Merkur Bua, Bokali, Dhimiter Balza, Pietro Skura, Gjon Manësi, etj, etj, ishin ndër kapedanët albanezë, që u shquan në Itali në mobilizimin e stratiotëve në vitet e fundit të shekullit XV dhe gjysmën e parë të shekullit XVI. [5, 6].
Në vitet e para të shekullit XVII, stratiotët albanezë ishin në shërbim të Monarkisë Spanjolle të Filipit III, që sundonte në Napoli. Në kishën e ritit ortodoks Shën Pietri dhe Pali në Napoli, ende ruhet nje pllakë lapidar me mbishkrimin: “Këtu pushojnë dy kapitena albanezë të kompanisë me treqind kalorës stratiotë, në shërbim të mbretërisë. Nderim për dy kapitenat albanezë. Nga kurora Mbretërore e Spanjës. Viti 1608”. [7].
Më 7 – 16 korrik 1647, në Napoli shpërtheu revolta popullore, e njohur si komploti i Masaniello kundër presionit fiskal të qeverisë të zevendës-mbretit Don Rodrigo Pana de Leon. Populli i revoltuar hyri në pallatin mbretëror duke shkatërruar dhe plaçkitur. Zëvendës-mbreti për t’i shpëtuar ndëshkimit nga turma e zemëruar u largua dhe u strehua në kuvendin e Shën Luigjit. Duke iu referuar kësaj ngjarje, historiani A. Leh shkruan: “Zëvendës-mbretin do ta kishte masakruar turma e ndërsyer, po të mos ishte trimëria e kapitenit albanez, i cili me shpatë në dore dhe i vetëm, u vendos në krye të shkallëve të kuvendit, duke e detyruar turmën të zbrapsej. Inspiruar nga kjo ngjarje mbreti Filipi IV urdhëroi mobilizimin e albanezëve të tjerë. Në zbatim të këtij urdhëri, kryeministri filloi traktativat dhe ia besoi këtë detyrë zotit Athanas Gjika, i cili aso kohe banonte në Napoli, ku ishte pronar banesash”. [7, 8] Sipas historianit J. Korintios, Athanas Gjika ishte i ati i Strati Gjikës. [11]
Pra, duke filluar nga viti 1647 e në vazhdim, Athanas Gjika mobilizoi himariotë dhe arvanitas, që u hynë në radhët e ushtrisë të Mbretërisë së Napolit. Kjo nisëm u intensifikua nga viti në vit, sidomos në gjysmën e dytë të shekullit XVII dhe në dekadat e para të shekullit XVIII. [1, 2, 5]
Në vitin 1680, zbarkuan në Pulja familja Golemi, nga fshati Golem dhe familja e arvanitasve Giorgio, të ardhur nga Maina e Moresë, të cilët u vendosën në Chieuti (Kieuti). Gjergj Golemi dhe arvanitasi Giorgio, hynë në radhët e ushtrisë të Mbretërisë së Napolit. [6]
Historiani A. Leh, në hyrjen e veprës historike dedikuar kontributit të albanezëve, grekëve dhe maqedonëve në ushtrinë e Mbretërisë së Napolit dhe Dy Siçilive, shkruan se motivi që e nxiti të shkruaj këtë libër, ishte lajmi i vdekjes në Likurs të Sarandës i zotit Nikolla Dashi, pjestar i një prej familjeve të shquara të Epirit. Këtë lajm ia kishte përcjelle A. Zopiri nga Delvina, i cili i kish dorëzuar shënimet dhe gazeta me artikuj të shkruar nga Nikolla Dashi, me kujtime nga jeta në Regjimentin Maqedon të Mbretërisë së Napolit. [7]
I ati i Nikollës, Lako Dashi parì e Sarandës, ishte ndër më aktivët në rekrutimin e mercenarëve nga fshatrat e Provincës së Himarës për Regjimentin Maqedon. Jo vetëm kaq, por dhe të birin Nikollen, e kishte dërguar të studionte në Kolegjin Ushtarak Mbretëror “Nunziatela” në Napoli. Në përfundim të studimeve Nikolla mori gradën toger dhe shërbeu në Regjimentin Maqedon. Pas disa vitesh, Nikolla Dashi u kthye në vendlindje, ku iu dedikua bujqësisë dhe blegtorisë e njekohësisht shkruante dhe botonte artikuj për vitet e luftës në Itali. [7]
Mbreti Karli Borbon i Napolit dhe albanezët
Mbreti Karli Borbon i Napolit, sapo mori pushtetin, për të mbajtur fronin, për të mbrojtur lavdinë, te drejtat dhe sigurinë e zotërimeve të tij ndaj fuqive kundërshtare të Europës, organizoi një armatë me mercenarë të rekrutuar nga vendet e tjera si albanezë, arvanitas, grekë, maqedonë, zviceranë, spanjollë, korsikas, gjermanë, irlandezë etj. Për mobilizimin e himariotëve në armatën e mbreterisë së Napolit, fillimisht kontribuoi Imzot Giuseppe Skiroi nga Piana degli Albanesi, i cili aktivizoi Strati Gjikën dhe Antonio Panon, të rekrutojnë djemë himarjotë për në ushtrinë e mbretërisë së Napolit. [1, 4] Pas grupeve të para të albanezëve, të arvanitasve dhe të mercenarëve grekë, në vitin 1734 Mbreti Karli i Napolit (më pas Karli III – mbreti i Dy Siçilive), thirri Strati Gjikën, të cilin e ngarkoi të rekrutonte albanezë të tjerë, për ushtrinë mbretërore. [1, 3, 4, 7, 8, 9]
Në vitet 1735 – 1736, Strati Gjika qëndroi në Albania, ku rekrutoi ushtarë nga Himara, Dhermiu, Piluri, Piqerasi, Likursi, Vunoi, Nivica, Kuçi, Dukati, Janina, Parga, Mezolongji, nga Argo e Moresë, arvanitas nga Morea, madje rekrutoi dhe grekë nga ishujt e Jonit dhe nga trojet greke në zotërim të Perandorisë Osmane. [17]
Më 24 dhjetor 1737, Vinjola informonte Senatin e Venedikut, se konti Strati Gjika bashkëpunoi me familjen fisnike Valmuti të Janinës, e cila e ndihmoi në mobilizimin e djemëve çamë. [10, 11, 12, 17, 19]
Rekrutët e zbarkuar në Pulja, i vendosnin në karantinë, ku kontrolloheshin nga inspektorët e dërguar nga Napoli, të cilët zgjidhnin më të aftët për shërbimin ushtarak. Gjatë një prej inspektimeve, ata i konsideruan të papërshtatshëm 70 persona, një pjesë të cilëve i kthyen në vendlindje, ndërsa disa prej tyre u larguan fshehurazi dhe u strehuan në vendbanime të herëshme me albanezë. [12]
Konti Strati Gjika pati sukses në rekrutimin e albanezëve, që zbarkonin grupe-grupe në brigjet e Puljas.
Në vitin 1737, në “Piazza di Capua”, u formua batalioni “Real Macedonia”, i përbërë nga albanezë, arvanitas të Moresë, grekë e maqedonë. Komandant të batalionit emëruan nën-kolonel Strati Gjika. [1, 10, 11]
Sipas një informacioni që Vinjola i dërgonte Venedikut më 11 shkurt 1738, rezulton se ndërmjet albanezëve të rekrutuar ishte dhe nipi i kapiten Polimero i Himarës, i cili kishte sugjeruar Strati Gjikës, të organizohej një batalion i dytë me rekruta albanezë të mirëstërvitur, por ky projekt nuk u realizu, sepse Mbreti Karli Borbon synoi zgjerimin dhe forcimin e batalionit ekzistues, duke pranuar dhe dezertorë nga marina e Venedikut [15, 19]
Me shtimin e rradhëve me ushtarë të tjerë, në vitin 1739 u formua Regjimenti Maqedon, i përbërë nga dy batalione, i pari me komandant nën-kolonelin Strati Gjika dhe batalioni II me komandant kolonelin Giorgio Korafa. Sejcili batalion perbehej nga 13 kompani. [4, 9, 10, 11, 13]
Më 8 shtator 1739, në festën popullore të “Piedigrotta”, në sheshin para Pallatit Mbretëror në Napoli, në prani të mbretit Karli Borbon, u prezantua Regjimenti Maqedon me dy batalionet. Mbreti Karl u entusiazmua kur pa batalionin me ushtarë albanezë, të veshur me fustanella, uniformën e tyre të bukur albaneze. [12]
Rekrutimi i vazhdueshëm i mercenarëve nga vendet Ballkanike gjatë viteve të sundimit të mbretit Karli Borbon, u pasua dhe me fluks të dendur migrator, me zbarkimin në Pulja të familjeve të rekrutarve në ushtrinë e Mbretërisë së Napolit, por dhe të shumë familjeve të tjera, që e shihnin Italinë si vend shpëtimi nga shtypja dhe persekutimet e pushtuesve otomanë.
Më 4 mars 1743, në Pulja zbarkuan familje nga Himara, Dhermiu, Piqeras, Lukova, Likuresi, Shen Vasili, Qeparoi, Dukati, Kuçi etj. Kjo masë e madhe të ikurish u shoqëruan nga majori Demetrio Gjika Mikeli dhe kapitenat Kostantin Blassi e Pati Gjini, tre himariotë, oficera të Regjimentit Maqedon. Pas disa muaj qëndrimi në Pulja, më 15 tetor 1743, një grup me 73 pjestarë të këtyre familjeve i dërguan në Pianella të Peskarës në Abruco, por banorët vendas kundërshtuan ardhjen e banorëve të rinj. [1, 2]
Për zgjidhjen e konfliktit ndërmjet banorëve vendas, me bujtësit albanezë, ndërhyri vetë mbreti Karli Borbon i Napolit, i cili urdhëroi sistemimin e familjeve albaneze në lokalitetet Badessa dhe Pian di Coccia të Pianellës në provincën e Peskarës në Abruco. Në urdhërin e mbretit theksohej: “… Familjet albaneze të konsi-derohen si gjithë nënshteatsit e tjerë – le suddette famiglie di albanesi che indifferentemente considera come tutti gli altri suoi sudditi”. [1, 2]
Rekrutimi i mercenarëve nga vendet Ballkanike dhe kompromisi me Venedikun
Fuqizimi i pushtetit të mbretit Karli III i Napolit dhe i Dy Siçilive, shihej me shqetësim dhe me cmirë nga fuqitë e tjera europiane e në mënyrë të veçantë nga Venediku, që ishte potenca politike, tregëtare dhe ushtarake e asaj kohe. Venediku kishte në zotërim të gjitha portet e Adriatikut dhe të detit Jon, pra kontrollonte trafikun detar dhe zhvillonte tregëti me vendet respektive. Kur Venediku u informua se Mbretëria e Napolit rekrutonte albanezë, maqedonë, grekë e dalmatë, madje kishte marrë dhe shumë ushtarë e marinar në shërbim të flamurit të Shën Markut, atëhere filloi të preokupohej, jo vetëm se po humbte ushtarë, por dhe se po cënohej kredibiliteti dhe influenca ndër banorët e këtyre trojeve, po rrezikoheshin mardhëniet tregetare me vendet e ujdhesës. Për të kontrolluar situatën, Serenisima dërgonte agjenta në Napoli, të cilët mblidhnin informacione, por vepronin dhe për të krijuar pakënaqësi dhe konflikte mes ushtarëve të vendeveve të ndryshme. [16, 17, 19]
Në Arkivin e Shtetit të Venecias, ruhen dokumenta, që i referohen kësaj periudhe dhe këtyre ngjarjeve. Me interes janë letrat e Vignola, përfaqësuesi i Serenisima në Napoli, i cili rregullisht informonte për levizjet dhe ngjarjet në oborrin e Napolit. Këto informacione dëshmojnë për rolin e albanezëve në formimin e Batalionit “Capuccini – Kapuçasit” dhe të Regjimentit Real Maqedon, si dhe për ndikimin e tyre në ngjarjet e asaj kohe.
Më 10 korrik 1736, Vignola informonte se mbreti Karl po vepronte për organizimin e Regjimentit Maqedon dhe ndër personat e impenjuar per rekrutimin e ushtarëve ishte konti Strati Gjika, ish nënshtetas i Venedikut, i cili vepronte në trojet e Albanisë, ndërsa në Itali ishte Marko Renes d’Almissa, i cili mobilizonte arbereshet sipas urdhërave të kontit Demetrio Sava nga Himara. Gjithashtu Vignola informonte se uniformën e regjimentit e kishte konfeksionuar francezi Daran, që e kishte realizuar sipas veshjes tradicionale dalmate. [16, 17, 19]
Më 14 gusht 1736, Vignola informonte Senatin se Daran rezultoi një mashtrues dhe se ishte çdukur, pasi e kishte dorëzuar uniformën dhe pasi kishte rruar mustaqet, që të mos e njihnin gjatë arratisjes. Ai ishte larguar i pakënaqur dhe i revoltuar, sepse qeveria e Napolit nuk e kishin parapaguar për punën që kishte kryer. [17, 19]
Konsulli i Venedikut Bartolini informonte Senatin, se uniforma me fustanella albaneze bëri efekt të gjere, sa dhe mbreteresha e Spanjës e entusiazmuar, insistoi të konfeksionohej një uniforme e tille dhe për gardën e oborrit mbretëror të Spanjës. [17, 19]
Më 30 korrik 1737, konsulli i Venedikut në Otranto informonte se dy ish nënshtetas venecian kapiteni Strati Gjika dhe konti Nipae, vepronin intensivisht për rekrutimin e ushtarëve në trojet e pushtuara nga Perandoria Otomane, madje aktiviteti i tyre shtrihej dhe në zoterimet e Venedikut. Gjatë muajit korrik ata kishin shoqëruar 24 albanezë, që i ishin shtuar kontigjentit prej 500 ushtarësh albanezë të grumbulluar në Napoli. [16, 17, 19]
Në muajin shtator 1737, Strati Gjika u rikthye në Napoli për të diskutuar me autoritetet ushtarake rreth organizimit të batalionit me rekruta albanezë. [16] Më 15 tetor 1737, Vignola informonte Senatin: “Strati Gjika ka grumbulluar shumë albanezë, te cilet shkojnë ne sherbim te Napolit, per formimin e nje reparti te emërtuar Real Macedone. Krijimi i ketij reparti me albaneze, ka ngjallur pakenaqesi nder mercenarët zviceranë, të cilët duan të jenë më të preferuar se rekrutat nga vendet e tjera. Batalioni i albanezëve ka uniformën e vendit të tyre, me efekt për bukurinë ekzotike, madje kjo rrethanë, shkruan Vinjola, e entusiazmoi Mbretin Karli Borbon të Napolit, sa kërkoi të kishte repart ushtarësh me veshje albaneze, me shërbim në gardën mbretërore”. [10, 11]
Me shtimin e rradhëve me ushtarë të rinjë, në vitin 1739 u themelua Regjimenti Maqedon, me dy batalione me komandant nën-kolonelin Strati Gjika. Secili batalion kishte nga 13 kompani. Në batalionin e albanezëve, komandantët e kompanive ishin himarjotët Pano, Mikeli, Blassi, Pieri, Garzoni, Andruci, Spiro, Leka, Girardi, Nina, Baninç etj etj. Komandantët albanezë u shquan për trimëri dhe aftësi ushtarake, madje i frymezuar nga heroizmi i tyre, poemën e famëshme “Milosao”, Jeronim de Rada ia dedikoi kapedanit Dhimiter Leka, komandant kompanie në batalionin e albanezëve. [1, 2]
Venediku reagoi ndaj qëndrimit të ish nënshtetasve Strati Gjika dhe Giorgio Korafa, të cilet i quajti dezertor të flamurit të San Marko. Për të justifikuar vehten, Konti Korafa takoi Bartolinin, përfaqësuesin e Venedikut në Mbretërinë e Napolit, të cilit i deklaroi se megjithë kontributin në rekrutimin dhe formimin e batalionit me mercenarë grekë në Regjimentin Real Macedon, mbetej besnik i Serenisimës, si ia kishte spjeguar dukeshës Dorotea të Parmës. [20] Në fillim të dhjetorit 1739, konti Korafa e takoi përsëri Bartolinin dhe gjatë bisedës u mundua ta qetësoi duke i shprehur sentimente dhe devocion ndaj Serenisimës. [18, 19, 20]
Ndërsa Giorgio Korafa mundohej ta mbante mirë me të dy palët, Strati Gjika doli hapur kundër Venedikut, e cila e kishte dënuar me vdekje, për mos bindje ndaj eprorëve dhe si dezertor i Serenisima. [19, 20]
Karli Borbon i shihte me preokupim reagimet e Venedikut, andaj vepronte me kujdes dhe me diplomaci, duke ruajtur ekuilibrin për të mos i acaruar më tej marrëdhëniet. Pikërisht bëri një kompromis me Serenisiman, si rezulton në aktin e themelimit të Regjimentit Real Maqedon më 27 dhjetor 1739, ku u përfshi një artikull i veçantë, i cili preçizonte: “Ushtarët e rekrutuar të jenë greko-maqedonë, por jo nënshtetas dhe as të rekrutuar nga zotërimet e Republikës së Venedikut”. [16, 17, 18, 19, 20].
Ky qendrim u përsërit ne aktin e firmosur më 1 prill 1754, ku theksohej se Regjimenti Real Maqedon do të veprojë në të gjitha zoterimet e Madhërise së Tij dhe do të ndërhyjë kur mbreti urdhëron të veprohet kundër armiqëve të tij, por nuk do të veprojë kundër Republikës së Venedikut”. [20]
Roli albanezëve në Regjimentin Real Maqedon të Mbretërisë së Napolit
Komandant i Real Regjimentit Maqedon u caktua nën-koloneli Strati Gjika, por nuk qëndroi gjatë në këtë detyrë. Në fillim të vitit 1740 e shkarkuan si komandant, pasi nuk mundi të mbante nën kontroll dhe nuk mundi të shuante konfliktet e rekrutave të rinj nga vende të ndryshme ballkanike. Strati Gjikën e kaluan komandant i batalionit të parë dhe në vendin e tij, Komandant Regjimenti, emëruan kontin kolonel Giorgio Korafa. [15, 16, 18]
Sipas informacioneve të Bartolinit, dërguar Senatit të Venedikut, grindjet dhe përleshjet mes ushtarëve në gazemat e Kapua, shpërthyen pas shkarkimit të Strati Gjikës dhe emërimit të Korafa. Për të shuar këtë situatë konfliktesh, u morën masa të rrepta. Ministria e Luftes shkarkoi nga funksionet 22 oficera albanezë, grekë dhe maqedonë, të cilët i larguan nga kazermat e Kapua dhe të shoqeruar me roje, i rikthyen në vendlindje. [18, 19, 20]
Në relacionin e 19 prillit 1740, Bartolini informonte Senatin e Venedikut, se ishin arrestuar 30 ushtarë grekë të batalionit të dytë Real Macedone, të akuzuar për dezertim. Një rreshter i këtij batalioni, jo vetëm ishte nxitës i dezertimeve, por kishte përvehtësuar dhe rrogat e ushtarëve. Per t’i shpëtuar ndëshkimit rreshteri grek kërkoi mbrojtjen e kolonel Korafa, të cilit i tregoi emrat e ushtarëve që i kishte nxitur të arratiseshin, por kjo dëshmi nuk e shpëtoi. Rreshteri dhe ushtarët që do të dezertonin u arrestuan dhe iu kaluan gjykatës ushtarake. Disa ditë më pas dezertuan 7 ushtarë. Largimi i ushtarëve të huaj vazhdoi dhe në muajët e më pasëm. Kolonel Karafa insistoi shumë për ta stabilizuar situatën, por kuptohej ai ende nuk e kishte krijuar autoritetin dhe nuk e kishte fituar besimin ndër oficerat dhe ushtarët albanezë, maqedonë, malazezë dhe të vendeve të tjera, të cilët ruanin respektin dhe nderimin për komandantin e mëparshëm nën-kolonelin Strati Gjika. [15, 16, 17, 19, 20]
Roli i albanezëve në fitores në betejën e Velletri
Në muajin gusht 1744, armata e Karlit III, me armatën spanjolle, në betejën e Velletri, korri një fitore tjetër kundër ushtrisë Austriake. Suksesin e fitores, mbreti Karli III ia dedikoi albanezëve të fanterisë të Regjimentit Real Maqedone. [10, 11].
Në muajin maj 1744, ushtria Austrìake, e komanduar nga princi Johann Georg Christian von Lobkowitz, ishte përqëndruar në Genzano të Romës, rreth liqenit Nemi, në pritje të ndeshej me forcat napolitano-spanjolle të komanduara nga mbreti Karli III dhe konti spanjoll Gages. Ushtria e Karlit ishte vendosur në jug në malin Artemiso dhe në Velletri. Të dy ushtritë qëndronin përballë, duke vrojtuar levizjet e njera tjetrës. [21, 22, 23]
Në natën ndërmjet 10 dhe 11 gushtit 1744, ushtria austriake, e ndarë në tre kolona sulmoi pozicionet e ushtrisë borbone. Njera kolonë hyri në Velletri, duke krijuar panik ndër banorët. Kolona e dytë sulmoi kampin e ushtrisë napolitano-spanjolle në malin Artemisio dhe në malin Fajola, ku ishin vendosur granatieret spanjollë, të cilët të papërgatitur për të përballuar sulmin masiv, u çorientuan dhe u shpërndanë nëpër pyllë, madje Mbreti Karli III dhe duka i Modena, të befasuar nga sulmi i austriakeve, i hypën kuajve dhe ikën me këmisha nate, për të mos rënë robër të austriakëve. [21, 22, 23].
Kolona e tretë sulmoi llogoret e batalionit të albanezëve të Regjimentit Real Maqedon, por sulmi i forcave austriake dështoi dhe u detyruan të tërhiqen. Në të njëjtën kohë, austriakët sulmuan pozicionet në Sombrero, ku ishte artileria napolitane, e mbrojtur nga një kompani e Batalionit të Albanezëve e komanduar nga Antonio Pano dhe nga një kompani e regjimentit Lombardo – spanjoll. Ndonëse në numër të vogël, në krahasim me forcat mësymëse austriake, këto dy kompani i rezistuan sulmeve, deri sa arrijtën forcat e Regjimentit Maqedon dhe Brigada e Mbretëreshës së Spanjës, të cilat duke kaluar nëpër shtigje të ngushta, arrijtën në kohë dhe i thyen forcat e shumta armike. Gjatë luftimeve të ashpra, u vranë 50 ushtarë albanezë dhe komandanti i tyre kapiteni Antonio Pano. [9, 20, 21, 22]
Rodotà [9] në përshkrimet e kësaj beteje, në faqen 39 – 44 të veprës së tij, si dhe Buonamici [22], në kujtimet e atyre viteve lufte, theksojnë se fitoria e ushtrise borbone ne betejen e Velletri i dedikohet Batalionit I Albanez të Regjimentit Real Maqedon.
Mbreti Karli Borbon, që i ndiqte luftimet nga vendkomanda e shtabit, kur pa rezistencën heroike të alba-nezëve, dërgoi menjëherë në ndihmë një pjesë të gardës spanjolle, që i detyruan asutriakët të tërhiqen në panik. Në këto rrethana, albanezët dolën nga llogoret dhe u vunë në ndjekie të autriakëve dhe kapën robër 8 oficera dhe 400 ushtarë. Në mbështetje të kësaj kompanie, shkoi dhe kompania tjetër albaneze me komandant majorin Demetrio Mikeli, e cila e mbylli qarkun e rrethimit duke kapur 600 robër të tjerë austriake, që ishin oficera dhe ushtarë me origjinë sllave. [20, 21, 22]
Mbreti Karli III Borbon, i entusiazmuar nga kjo fitore, thirri në shtab komandantët Korafa dhe Strati Gjika dhe para të gjithë gjeneralëve napolitanë dhe spanjollë, i përgëzoi të dy për këtë fitore, duke i adresuar lëvdata në superlativa. [9, 20, 21, 22]
Pas fitores në Velletri, Regjimenti Real Maqedon ishte në vijën e parë të betejave gjatë vitet 1745 – 1746 dhe vazhdonte të korrrte fitore. Në veçanti u shqua në luftimet në Guastalla. Nga 13 deri me 23 janar 1746, Batalioni i albanezëve, që mbronte Guastallan, përballoi heroikisht sulmet e 30 000 ushtarëve të regjimentit gjermanë dhe bombardimet e artilerise austriake. Per kete beteje Buonamici shkruan: “Forca e austriakëve qëndronte në numërin e madh të ushtarëve, ndërsa forca e albanezëve ishte në trimërinë e sejcilit prej tyre, andaj i rezistuan sulmeve masive dhe të egra të armikut”. [ 21, 22].
Luftimet në Guastalla u zhvilluan të ashpra. Komandanti Korafa kur pa se batalioni i albanezëve rrezikohej të asgjesohej nga austriakët, ndërhyri duke kërkuar armpushim dhe tërheqien e forcave, madje për garanci të armëpushimit iu dorëzua austriakëve, por ata e liruan shpejt pas ndërhyrjes të Mbretereshës Maria Tereza. Kompanitë e albanezeve, duke lënë Guastallan, kaluan para regjimentit Spenker te ushtrise austriake, qe ishte e rreshtuar “per nder armë”, për të respektuar trimërinë e ushtarëve albanezë. [11, 22, 23].
Pas traktatit të paqes më 18 tetor 1748 në Akiusgrana, filloi një periudhë e gjatë qetësie dhe pa luftëra.
Me urdhër të Mbretit Karli III, Regjimenti Real Maqedon u vendos në kazermat e garnizonit të Napolit, ku vazhdoi stërvitjet dhe kompletimin me forca të reja. [15, 16, 18]
Duke filluar nga viti 1749, këtë regjiment të shquar e aktivizuan në mbajtjen e rregullit në Napoli, pra kryente funksionet e policisë kundër rrëmujaxhijëve, rrebeleve dhe hajdutëve, ndihmonte mbledhjen e taksave dhe siguronte rrugëkalimet që lidhnin Napolin me qytetet dhe komunat e tjera të mbretërisë.
Në vitet 1750 – 1754, bregdeti jugor i mbretërisë sulmohej herë pas here nga anijet e Marokut, Algjerisë, Tunizisë dhe të Tripolit, andaj qeveria e Mbretrisë së Napolit dërgoi 270 ushtarë albanezë të Regjimentit Maqedon, në mbështetje të marinës, për të përballuar sulmet e piraterisë. Albanezët në shërbim të marinës mbretërore u shquan për devotshmëri, disiplinë dhe trimëri, duke kontribuar në normalizimin e situatës dhe në thyerjen e sulmeve të piratëve në bregdetin jugor të mbretërisë. [11, 22, 23].
Në vitin 1759, pas vdekjes të mbretit Filipi V i Spanjës, Don Karli i Borbonëve u shpall Mbreti Karli III i Napolit dhe dy Siçilive. Karli III Borbon i kushtoi kujdes të veçantë forcimit të Regjimentit Real Maqedon dhe nderimeve për kolonel Giorgio Korafa dhe kolonel Strati Gjika, të cilët u graduan gjenerala. [1, 8].
Në vitin 1775, vdiq ne Iskia Giorgio Korafa dhe në postin e komandantit të Regjimentit Real Maqedon u emërua gjeneral Strati Gjika. [1, 11, 16].
Në vitin 1791, Mbreti Ferdinandi IV Borbon, filloi bisedimet diplomatike me Republikën e Raguzës, për të bashkëpunuar në rekrutimin e 5000 ushtarëve albanezë, të cilët do zbarkonin në Otranto së bashku me familjet e tyre. Për koordinimin e këtij misioni u ngarkun dy kapitenat albanezë Spiro Kallogjeri dhe Xhiovan Dixhani.
Mbreti Ferdinandi IV Borbon ngarkoi gjeneralin Diego Naselli të organizonte rekrutimin e ushtarëve të rinj. Ai dërgoi në Albania dy oficerat himariotë, Giovanni Spiro dhe Kristofor Dukagjini, të cilët në bashkëpunim me Kostantin Kasnecin, organizuan rekrutimin e shumë albanezëve. Mobilizimi i rekrutave bazohej në një akt marrëveshje që iu garantonte rrogën dhe pensionin pasi te liroheshin nga shërbimi ushtarak, si dhe iu garantonte parisë të Provincës, të dërgonin çdo vit 10 djemë për studime në Kolegjin Ushtarak të Nunziatella në Napoli. Gjithashtu, ushtarëve albanezë, arvanitas, arbëreshë dhe grekë të besimit otodoks, iu dha kisha e Shen Pjetrit dhe Palit në Napoli, ku kryheshin ritet dhe liturgjia ortodokse, si dhe varrimi i ushtareve të ketij regjimenti. Në arkivin historik të kësaj kishe, ruhet një dokument bankar i datës 2 korrik 1781, që dëshmon se Regjimenti Real Maqedon, nëpërmjet arkëtarit kapitenit Nestor Andreuci, i paguante një shumë të konsiderushme kishës famulltare te Napolit. Për shumë vite, kapelani i Regjimentit Maqedon në kishën Shën Pjetri dhe Pali kishte shërbyer arbëreshi Papàs Andrea Filia.
Në vitin 1812, Regjimenti Real Maqedon u shkri. Në vitin 1813, u rikthyen në vendet e tyre 526 veteranë.
Në vitin 1815, mbreti Ferdinandi IV, ngarkoi gjeneralin anglez Richard Church, të riorganizoi Regjimentin Real Macedone të emertuar “Cacciatori Macedoni” (pushkataret maqedone). Në përbërje të regjimentit të ri, ishte batalioni i albanezëve, i quajtur “Camiciotti – Fustanellat”, i cili mbeti aktiv deri me 6 korrik 1820, datë kur u shkri përsëri dhe një pjesë e oficerave e ushtareve shkuan ne ushtrite e shteteve te tjera, ndersa nje pjese e madhe u riatdhesuan, ndër ato dhe i biri i Strati Gjikës.
Me rënien e Mbretrisë të dy Sicilive, më 14 shkurt 1861, pjesë të reparteve me albanezë që kishin mbetur në Itali, kaluan në varësi dhe në shërbim të kurorës piemonteze, që morën fronin. [1, 9, 11, 16, 18, 22, 23].
Bibliografia
01. Primaldo Coco, “Casali albanesi nel Trento – Studio storico critico, con documenti inediti”,
Grottaferrata, Scuola topografica Italo – Orientale, San Nilo, 1921, f. 86 – 95”,
02. Lutfi Alia. Kronika e eksodeve dhe vendbanimet e arberesheve ne Itali 1272 – 1774, Shtëpia Botuese:
2M – Printing Durrës. 2016. ISBN. 978-9928-209-48-1
03. Fotaq Andrea. Arbereshet e Italise. 1413 – 2007. Tirane 2012, f . 8 – 215
04. Tajani F. Albanesi in Italia. Cosenza. Casa del Libro. 1969
05. Luan Rama.
06. Lutfi Alia. Kostantin Arianiti Kominata Komneni. Issuu.com, Siena 2018
07. Leh A. Cenno storico dei servizi militari prestati nel Regno delle due Sicilie dai greci, epiroti, albanesi e
macedoni in epoche diverse. Corfu 1843. p 45 – 60
08. Maiolino Bisaccione. Historia delle guerre civili degli ultimi tempi.Venezia: Ed. Francesco Storti, 1652.
09. Rodotà Pietro Pompilio. Dell’Origine e progresso, e stato presente del rito greco in Italia. 1760, Lib III,
cap II, p 38. (Nuovo edizione 1961)
10. Ludovica Antonio Muratori “Annali d’Italia 1672 – 1750” tom. VI, 1753
11. Janis Korintios – Γιάννης Κορίνθιος. Il reggimento ‘greco’ Real Macedone del Regno di Napoli.
Napolitania. 19 dicembre 2010
12. Romagnoli Gianfranco. Il Regimento Real Macedone. Miti e cultura arbereshe. Centro Internazionale
Studi sul Mito Delegazione Siciliana. 2010. f. 67 – 80
13. Petrotta Gaetano. Popolo Lingua e Letteratura Albanese. Saggio Monografico, Pontificia,
Palermo 1932, p. 475 – 476.
14. Archivio di Stato di Napoli {d’ora in poi ASN}, Affari Esteri, fascio 2215, 3 settembre 1735.
15 Ciro La Rosa. Gli “Esteri” nell’Esercito Napoletano. Il Portale del Sud. 25 maggio 2008.
16. Antonio D’Onofrio. Una famigli di esuli: i Gicca ne Regno di Napoli. Viaggiatori. Circolazioni scambi
ed esilio, Anno 1, Numero 2, marzo 2018
17. Archivio di Stato di Venezia, Provveditori di Terra e di Mar, filza 81, 15. 09 – 10. 11. 1737, filza 1293,
25 novembre 1738.
18. Schipa Michelangelo. Il regno di Napoli al tempo di Carlo di Borbone, Milano,
Edizione Dante Alighieri, 1923, vol. I.
19. Preto P, I servizi segreti di Venezia. Spionaggio e controspionaggio ai tempi della Serenissima,
Milano, Il Saggiatore, 1994, p. 503.
20. Eurigio Tonetti (a cura di), Corrispondenze diplomatiche veneziane da Napoli. Dispacci , vol. XVII
(30 giugno 1739 – 24 agosto 1751), Roma 1994, p. 58.
21. Pietro Colletta, Storia del Reame di Napoli, Libro I, Regno di Carlo di Borbone (1734-1759), Capo III
Tip. e libreria Elvetica, 1834
22. Castruccio Buonamici, Memoria sulla giornata presso Velletri del MMDCCXLIV traduzione dal latino di
Nicola Zehender, Napoli, 1802
23. Harold Acton, I Borboni di Napoli (1734-1825), Firenze, Giunti, 1997