Demir GJERGJI: Për vëllimin poetik “Portat e Qiellit” të Taip Sulkos

Këtu e gati gjysmë shekulli më parë me Taipin, me autorin e këtij vëllimi poetik, ishim studentë, me pasione të ndezura letërsie, me joshje djalërie dhe me ëndrra të mjegullta për jetën; unë poet i ardhur nga “klasa punëtore”, saktësisht, poet minator (siç më quante kritika duke më vlerësuar dhe shokët, shpesh duke më ironizuar), dhe Taipi, djalosh i mbyllur disi në vetvete e me një të qeshur të brendshme që i shfaqej vetëm te cepi i buzës dhe student këmbëngulës. Aq fjalëpakë dhe natyrë në vetvete ishte sa, më befasoi kur një ditë më zgjati si padashur një fletë të palosur më katërsh, ku ishte strukur dy-tri strofa poezie. Pa një pa dy, e shkrova dhe një herë poezinë në një fletë tjetër dhe e vendosa te këndi “Letrari i Ri”, pranë një parabole të Bashkim Shehut, një përkthimi të Ardian Klosit, një poezie të Izet Durakut, një skice të Adelina Balashit dhe poezive të Hamit Alisë, Skënder Buçpapajt, Agim Isakut, të mia etj.

Ndërsa sot, pra pas gati gjysmë shekulli, Taipi me befason me librin e tij, jo pse shkruan poezi, por për nivelin elitar të kësaj përmbledhjeje. Që në poezitë e para të bie në sy verbi i veçantë i vjershërimit, që rrallë e has sot ndër poetët shqipshkrues. Vargu i bardhë, të cilin Taipi e ka bërë shtrat pothuaj për të gjitha poezitë e librit dhe, që me sa duket, është tashmë limfë e stilit të tij krijues. Ky lloj vargu, ashtu si edhe vargu i rregullt, kuptohet kanë “ojnat dhe tekat e tyre” që bëhen një mundim i bukur për poetin; ndërsa vargu i rregullt vjen në sajë të sizifizmit të poetit në kërkim të rimës, ritmit, aliteracionit etj., që e afrojnë poezinë e kësaj natyre me muzikën, te vargu i bardhë apo i liri, poeti ndihet nën peshën e një tjetër mundimi, atë të “tufërimit” të fjalëve jo me një harmoni tingujsh e ritmesh, më shumë se sa në një arkitekturë semantike që afron me magjinë. Nga vetmia e fjalëve tek bashkësia semantike e tyre (vargu) është tensioni i brendshëm i metaforës, i kadencës dhe i ndjenjës dhe sidomos i mendimit, të cilat bëhen shkallë për të arritur nivelin elitar artistik të krijimit.

“Në vende të gabuara më ndjellin xixëllonjat,…”

“Ku është ajo?”

Autori i këtij vargu duke qenë poet i lindur dhe jo i dalë nga eksperimentime esesh të grira përshesh në vargje kinse poezish moderne, as vetë nuk di të shpjegojë se si arrin që nëpërmjet fjalëve të zakonshme, peizazhe të përditshme, situata të përsëritura, motiveve “të rëndomta” t’i kthejë në vlera artistike, që vijnë përmes një poezie pa miniera dhe formalizma të kërkuara për ekzibicion.

Themi, as vetë nuk di ta shpjegojë, sepse në këtë rast shkrimi i poezisë kthehet në magji, rrjedhimisht magjitë nuk dinë t’i shpjegojnë as vetë magët, sado të mëdhenj qofshin.

Poezia e Taipit, është, ndjehet e përjetohet si një pamje korijeje, ujane apo shpirti e çfarëdoqoftë, nën mjegull, si fytyra prej nimfe e nuses nën vello. Është pikërisht ky gjysmëmister që e bën atë joshëse për ta lexuar deri në fund, për ta imagjinuar deri përtej dhe për ta ndjerë deri në palcë. Absolutisht të gjitha poezitë e përmbledhura në “Portat e Qiellit” shfaqin një botë nën atë dritë të butë, kur ndërrohet nata me ditën dhe anasjelltas ose nën pluhurin e artë të hënës a vështrimit diskret të syve të dashuruar.

Nga ana tjetër, ligjërimi poetik, i ngjan dhënies së meshës në mbrëmje apo i përcjelljes së liturgjisë nën kubenë misterioze të qiellit. Me një fjalë, poeti e shenjtëron fjalën duke e përcjellë atë përmes një gjendje që vetëm ai mund ta ketë dhe vetëm ai mund ta thotë. Vargjet dhe poezitë, madje i gjithë libri të zgjojnë idenë e një mistike deri në apoteozë, siç ndodh me librat e shenjtë dhe me tempujt të çdolloj feje qofshin. Dhe një formë e tillë artistike e ka të pamundur të shmangë një frymë si kjo që poeti përcjell tek poezia “Ju dua, armiqtë e mi”

Prapë me breshëri fjalësh po qëlloni?!

Si lule do t’i mbledh, si perlat, një nga një

Poezi dashurie të shkruaj për ju.

Ju dua armiqtë e mi.

“Ju dua, armiqtë e mi”

Por më dukshëm shfaqet kjo tendencë stilistike dhe kjo frymë, kur motivet edhe në vetvete e kanë një ngarkesë të tillë emocionale.

Ajo balonë lozonjare vetëm e imja ishte dikur.

Filli ende është në dorën time të dridhur.

Sado pak ta tërheq, ai do shprishet,

do këputet në shtjellat e pakuptimta afër Qiellit.

“Balonëza”

Ose:

Ne u mundëm.

Qielli është i vrenjtur si në Ditën e Gjithë Shenjtorëve,

kur njerëzit kthehen të trishtë nga varrezat.

“Ne u mundëm”

Pale pastaj kur motivet janë drejtpërdrejt religjioze. Në to poeti kthehet vërtet në predikues, këngëtar i hyjnores tek Njeriu, që e di ku e ka Zotin e tij:

Ati ynë që je në Qiell, kam një lutje.

….

Bëj që të flasim me ty, në këtë magji të rilindur,

të butë si dritë hëne, shpuese si e qeshura e Diellit

e kthjellët si besimi deri në amshim.

“Lutje Zotit”

E mbyll faqen 126 të librit, faqja e fundit e kësaj përmbledhjeje dhe përsëri më shkon mendja atje, te ajo ditë, gati gjysmë shekulli më parë: Nga ajo ditë, kur Taipi më dha fletën me poezinë e tij e deri më sot “lisa jeta ka ndërruar, dhe ndë detit kaltëron ujë i ri”. Taipi jeton e punon në Kanada dhe prej andej i ka hapur “Portat e Qiellit” për ta sjellë poezinë e tij ndër ne, shqiptarët e tij.

Lexoj e rilexoj poezitë e tij dhe më kujtohet ajo poezi e vogël “ndër cicërimat e para”, siç i quanin atëherë kritikët dhe gjej arsye për të mos u çuditur se si mund të rritet brenda një jete njeriu, jo vetëm fizikisht, por edhe shpirtërisht edhe si artist e poet, siç ka ndodhur me Taipin, që pa frikë, mund ta quaj një verb të veçantë në poezinë bashkëkohore shqipe dhe, mendoj, një nga botimet që meriton të përzgjidhen si më i miri i vitit 2020 në gjininë e poezisë.