Pablo Neruda: Poezia ime për Stalinin

Një ditë sinqerisht u çudita kur pashë foton time, të vogël sa një pullë poste, tek dy faqëshi i revistës Life, ku paraqiteshin udhëheqësit e komunizmit botëror, si diçka e dobishme për lexuesit e saj. Prania ime, e ngecur diku midis Sekretarit të Përgjithshëm të Partisë Komuniste të Brazilit Louis Carlos Prestes dhe Mao Ce Dunit, m’u duk shaka argëtuese, por s’i shkrova askujt për ta bindur se kjo s’ishte e vërtetë, sepse gjithmonë i kam urryer letrat ku duhet të shpjegohesh. Përveç kësaj, ishte argëtuese të shihje CIA-n ta bënte këtë gabim pavarësisht pesë milion agjentëve që ka në të gjithë botën. Kontakti më i gjatë që kam mbajtur me ndonjë nga figurat kryesore të socializmit botëror ishte gjatë vizitës tonë në Pekin. Kishte të bënte me një dolli që piva me Mao Ce Dunin gjatë një ceremonie. Ndërsa gotat tona u cekën, ai më shikoi me sy të qeshur dhe një buzëqeshje të gjerë gjysmë miqësore dhe gjysmë ironike. Ma mbajti dorën tek e tija, duke e shtrënguar disa sekonda më shumë se zakonisht. Pastaj u kthye në tryezën ku ishte ulur më parë. Në shumë vizita ime në Bashkimin Sovjetik nuk kam parë as Molotovin, as Vishinsky-n dhe as Berian; madje as Mikoyan apo Litvinovin, i cili ishte më i shoqërueshëm dhe më pak misterioz se të tjerët. E kam parë Stalinin në largësi, më shumë se një herë, gjithmonë në të njëjtin vend: në tribunën e ngritur në Sheshin e Kuq, i cili mbushej me udhëheqës të nivelit të lartë çdo vit në 1 maj dhe 7 nëntor. Kam kaluar shumë orë në Kremlin, si pjesë e jurisë për çmimet që mbanin emrin e Stalinit, pa e takuar kurrë atë, madje as në ndonjë korridor. Ai kurrë s’erdhi të na takonte gjatë seancave ose drekave tona të votimit, dhe kurrë s’na kishte thirrur as për një fjalë përshëndetëse. Çmimet jepeshin gjithnjë unanimisht, por kishte raste kur debati për zgjedhjen e kandidatit fitues ishte shumë i nxehtë. Gjithmonë kisha ndjesinë se, para se të merrej vendimi përfundimtar, dikush nga paneli i jurisë nxitonte me përfundimin e mundshëm të votimit për tek njeriu i madh për të parë nëse fituesi kishte bekimin e tij. Por me të vërtetë s’mund të kujtoj një herë të vetme kur kemi pasur ndonjë kundërshtim prej tij, dhe megjithëse ishte e dukshme se ishte afër, s’më kujtohet se e kishte kërkuar ndonjëherë praninë tonë atje. Pa dyshim, Stalini kultivoi në mënyrë sistematike misterin për të, ose duhet të ketë qenë jashtëzakonisht i ndrojtur, një njeri që ishte i burgosuri i vetes. Ka gjasa që ky tipar të ketë të bëjë shumë me ndikimin e fortë që Beria kishte tek ai. Beria ishte i vetmi që hynte dhe dilte pa paralajmëruar nga dhomat e Stalinit. Sidoqoftë, në një rast pata një takim të papritur me njeriun misterioz të Kremlinit i cili edhe tani më duket i jashtëzakonshëm. Aragonët, Luisi dhe Elsa, dhe unë ishim rrugës për në Kremlin për të marrë pjesë në takimin që do të përcaktonte Çmimet Stalin për atë vit. Stuhitë e mëdha të dëborës na detyruan të ndalemi në Varshavë. Nuk do të arrinim dot në kohë në takimin tonë. Një nga rusët telefonoi në Moskë, foli në rusisht, dhe dha emrat e kandidatëve që unë dhe Aragon favorizonim, të cilët, meqë ra fjala, u miratuan në takim. Por e çuditshmja në lidhje me këtë është se rusi, i cili mori një përgjigje përmes telefonit, më thirri mënjanë dhe më befasoi duke më thënë, “Të përgëzoj, shoku Neruda. Kur lista e fituesve të mundshëm të çmimit iu dha shokut Stalin, ai bërtiti: “Po emri i Nerudës pse s’është mes tyre?” Vitin tjetër, mora Çmimin Stalin për Paqe dhe Miqësi midis Popujve. Mbase e kam merituar, por prapë pyes veten se si ai njeri i tërhequr zbuloi ndonjëherë që unë ekzistoja. Kam dëgjuar për ndërhyrje të tjera të ngjashme nga Stalini në atë kohë. Kur fushata kundër kozmopolitizmit po shtohej dhe bëhej gjithnjë e më e madhe dhe fanatikët e kollarisur kërkonin kokën e Ehrenburgut, një mëngjes ra telefoni në shtëpinë e autorit të Julio Jurenito, Ilia Ehrenburg. U përgjigj Ljuba. Një zë që ngjante si i njohur pyeti: “A është Ilia Gregorieviç aty? – Kjo varet, – u përgjigj Ljuba. – Kush jeni ju? – Jam Stalini, – tha zëri. – Për ty, Ilia, një shakaxhi, – i tha Ljuba Ehrenburgut. Por kur mori telefonin, shkrimtari e dalloi zërin e njohur të Stalinit: -E kalova natën duke lexuar librin tënd Rënia e Parisit. Po të telefonoj për të të thënë të vazhdosh të shkruash libra po aq interesant sa ky, i dashur Ilia Gregorieviç. Ndoshta ajo telefonatë e papritur bëri të mundur jetën e gjatë të Ehrenburgut të madh. Një rast tjetër: Majakovski tashmë kishte vdekur, por armiqtë e tij kokëfortë e sulmonin në mënyrën më të egër kujtimin e poetit, të vendosur për ta fshirë nga harta e letërsisë sovjetike. Pastaj ndodhi diçka që i prishi këto plane. E dashura e tij Lili Brik i shkruajti një letër Stalinit duke i treguar se sa të turpshme ishin këto sulme dhe mbrojti me pasion poezinë e Majakovskit. Sulmuesit e tij, të cilët mendonin se ishin të paprekshëm, të mbrojtur nga mediokriteti i tyre kolektiv, ishin duke kryer goditjen e tyre më të ashpër. Në cep të letrës së Lili Brik, Stalini la shënimin: “Majakovski është poeti më i mirë i epokës sovjetike”. Pas kësaj u ngritën muze dhe monumente për nder të Majakovskit dhe shumë libra me poezisë e tij të jashtëzakonshme u botuan. Kundërshtarët e tij ngrinë, u goditën dhe ishin të pafuqishëm pas gjëmimit të borisë së Jehovait. Mësova gjithashtu se midis letrave të Stalinit të gjetura pas vdekjes së tij kishte një listë ku shkruhej: “Të mos preken”, në dorëshkrimin e tij. Kjo listë kishte në fillim emrin e kompozitorit Shostakoviç, pasuar nga emra të tjerë të shquar: Sergei Eisenstein, Pasternak, Ehrenburg, etj. Shumë njerëz kanë besuar se jam një stalinist i pandryshueshëm. Fashistët dhe reaksionarët më kanë përshkruar si një interpretues lirik i Stalinit. Kjo nuk më bën përshtypje të veçantë. Çdo lloj gjykimi është i mundur për një epokë djallëzisht të pështjelluar. Tragjedia vetjake për ne komunistët ishte të përballeshim me faktin se, për disa aspekte të çështjes së Stalinit, armiku kishte të drejtë. Kjo zbulesë, e cila ishte marramendëse, na la në një gjendje të dhimbshme shpirtërore. Disa u ndjenë të mashtruar. Të dëshpëruar, ata pranuan arsyetimin e armikut dhe kaluan në anën e tij. Të tjerët besuan se faktet tronditëse, që dolën në dritë në mënyrë shqetësuese gjatë Kongresit të Njëzetë, provuan integritetin e një Partie Komuniste e cila mbijetoi, duke e lënë botën të shihte të vërtetën historike dhe duke pranuar përgjegjësinë e vet. Nëse është e vërtetë që të gjithë e kemi të përbashkët këtë përgjegjësi, akti i denoncimit të atyre krimeve na çoi përsëri në autokritikë dhe analiza, elemente thelbësore për doktrinën tonë dhe na dha armët e nevojshme për të parandaluar që gjëra të tilla të tmerrshme të ndodhin përsëri. Ky ishte qëndrimi im: mbi këtë errësirë që ishte e panjohur për mua gjatë epokës së Stalinit, ai u ngrit para syve të mi, si njeri me zemër të mirë, me parime, i matur, si vetmitar, mbrojtës titan i Revolucionit Rus. Për më tepër, ky njeri i vogël me mustaqe të mëdha ishte kthyer në një gjigant gjatë kohës së luftës. Me emrin e tij në buzë, Ushtria e Kuqe sulmoi dhe shkatërroi fuqinë e demonëve të Hitlerit. E megjithatë i kushtova vetëm një nga poezitë e mia këtij personaliteti të fuqishëm. Ishte me rastin e vdekjes. Çdokush mund ta gjejë në përmbledhjet e veprave të mia. Vdekja e Ciklopit të Kremlinit pati ndikim në të gjithë botën. Xhungla njerëzore u drodh. Poezia ime kapi ndjenjën e këtij paniku në tokë.

Marrë nga libri ‘Kujtime’, Penguin Books, 1992.