Prof. Ymer Çiraku: Testamenti poetik i Naimit

Ymer Çiraku

Në përkujtim të 175-vjetorit të lindjes së Naim Frashërit (1846 – 1900), këtij Poeti të gjuhës së zjarrtë, po risjell këtë shkrim, si peng nderimi – pikërisht për ata, që dinë të nderojnë me përvujtëni e pa u ndalur Etërit e Panteonit të vlerave të Botës Shqiptare.

Në vitin 1925, një grup studentësh shqiptarë, të vendosur për studime në Grac të Austrisë, me rastin e mbushjes së 25 vjetëve – pas ndarjes nga jeta të Naim Frashërit, organizuan botimin e librit me titull: Naim Frashërit! Vjershëtorit dh`edukatorit kombëtar. Libri përmban një parafjalë, ku i parashtrohet lexuesit pengu për të nderuar e për të ndjekur rrugën e çelur nga Etërit dhe nga arkitektët e Shpirtit të Kombit. Pastaj, vijnë shkrime e poezi kushtuar Naimit, duke u përmbyllur me radhoin, ku shënohet me skrupulozitet e transparencë çdo frangë e monedhë tjetër, të derdhur nga dashamirësit për botimin e atij libri.

Mosha e re e tyre, mundësitë e kufizuara financiare (si studentë që ishin), pastaj, të ndodhurit në një vend të huaj, të gjitha këto, u duk se nuk peshuan aspak – përpara vendosmërisë e betimit të tyre sovran, të skalitur qysh në hyrje të librit, se kjo nismë nuk vinte aq si përmbushje rutinë e një detyre kujtimi, se sa prej të rrëmuarit dhe të depërtuarit në magjinë e veprës së Naimit – në palcën e saj dritëdhënëse për një stërvitje kombëtare të vërtetë…

Autorët e krijimeve të përfshira në këtë libër, janë zgjedhur nga të gjitha anët e botës shqiptare, madje edhe nga arbëreshët. Krahas disa prej vet këtyre studentëve si: Krist Maloki, Et`hem Haxhiademi, Safet Butka, Helenau (Kolë Mirdita), janë dhe emra të njohur si: Lasgush Poradeci, Lumo Skëndo, Asdreni, Sevasti Qiriazi… Madje, nuk do të mungojë edhe shkrimi i albonologut të shquar i nivelit europian, N. Jokl-it, orientuar ky shkrim tërësisht për nga pasurimi i shqipes që solli vepra e Naimit.

Përgatitësit e rinj e të zellshëm të këtij libri, m`u në një nga metropolet e mëdha kulturore të Europës, sikundër ishte Austria, dëshmonin se ishin ndjekësit e një pishtari udhëndritës, apo dritësjellës, siç e quante Çabej veprën e Poetit.. Personaliteti i kësaj figure, nuk vlerësohet e nuk venerohet thjesht dhe vetëm si një memorie e historisë kulturore shqiptare, por para së gjithash, si një referencë e fortë atdhetare, morale e intelektuale, ku duhej të ballafaqohej aso kohe shoqëria dhe elita shqiptare, me sfidën e madhe/egzistenciale që u kishte dalë ballazi – për të konstruktuar sovranitetin e vet real, në ato rrethana të viteve të formimit e forcimit të shtetit të ri shqiptar.

Si një hyll i mallshëm e përcjell ky emën (pra N. Frashëri) rokullitjen e botës s`onë shqipëtare… do të shprehej studenti dhe kritiku i ardhshëm Krist Maloki – në pasazhin e shkrimit të vet, një shkrim ky, që rezulton të jetë pjesë e një studimi të gjerë e mjaft skrupuloz për nga rrokja filologjike e interpretimit dhe ku, me këtë rast, kritiku do të inagurojë për herë të parë në studimet letrare shqiptare edhe aplikimin e metodës psikanalitike. Në fakt, kjo metodë sapo kishte nisur që të buiste edhe në rrethet letrare europiane të kohës, nën ndikimin e teorisë së Frojdit, të cilën, ky studiues i ri shqiptar, kishte patur rastin që ta njihte e ta përvetësonte m`u në gjuhën, në vendin dhe në kohën e saj të lindjes (Austri). Në cakun e këtij fragmenti tekstor, në trajtë fare koncize, dëshmohet ajo marrëdhënie sublime e Naimit me popullin e vet, që për nga përmasat e ndërtuara prej fuqisë/mjeshtërisë/magjisë së fjalës së tij artistike, konkuron apo i tejkalon edhe limitet kozmike. Prandaj, nuk është e rastësishme prania e dendur e yllit, si një metaforë identifikuese kjo me Poetin, duke mbartur e përcjellë të shtresuara kjo metaforë, kuptimësi mjaft domethënëse si: e larta, sipërorja, qiellorja, e shndritshmja, e pafundmja, nordi i orientimit – andej për nga ku duhet shkuar… Kjo mund të na sjellë për asiocim yllin lajmëronjes mesianik, në këtë rast pikërisht për poetin tonë, i cili, do t`i vinte atdheut të vet (po citojmë): Posi yll i përvëluar n`horizontin shqipëtar, /dhe nër bijt` e mëmës s`ate,/ – yll i ndritur! Yll me zjarr!, siç do ta portretizonte në vargjet e tij L. Poradeci figurën e N. Frashërit, pikërisht në poezinë e përfshirë në këtë libër. Në poezinë lasgushiane, topiku Yll do të përsëritet disa herë, si frekuencë/dënduri e nevojshme kjo – për ta dominuar e për ta shpalosur semantikisht madhështinë e këtij bardi të racës shqiptare.

Si një zhbirues i ngulët i motivit të përjetësisë – në disa prej poezive të tij, e madje edhe në formatime ciklesh poetike, Lasgushi i mëshon fort idesë së raporteve të njeriut me jetën, të frymës me qëllimin/detyrën e tij, ku është fort e spikatur përcjellja e devizës: Kam qëllim prej vetvetiut/ T`i shty lundrëzën njeriut… Prandaj, ai do t`ia çmojë drejtpërdrejtë Naimit këtë vlerë, duke i kushtuar vargjet:

Ti rapsod që pranë Shqipes dit` e nat` i lodhe ballët,

Ball i zbet` e-i adhuruar sikur t`ishe nër të gjallët…

Se guxove të na thuash me kalem të zi në kartë

Mall` e Math që të pat djegur: fjalët e Gjuhës së Zjartë.

Kur e përgatitën këtë libër studentët shqiptarë të Austrisë, ata ishin ende të ulur në aulat universitare. Studionin kush për drejtësi, ekonomi, filologji, apo mjekësi… Por në fakt, mund të thuhet se kjo përmbledhje shkrimesh kushtuar Naim Frashërit, ishte/mbetet diploma e tyre e vërtetë, më e merituara. Në frymën e kësaj “diplome”, të çertifikuar me ndjenja e me shërbesa atdhetarie, ata do t`i hynin jetës së tyre të mëpasme – me angazhimet dhe me përpjekjet intelektuale, nëpër tërë aksionet dhe sfidat e kohës. Naimi, me sa dukej do të ishte zëri që do të kumbonte në zemrën dhe në ndërgjegjen e tyre. Ai zë do të ishte këmbana gjëmonjëse e thirrjes kombëtare, që, siç do të shkruante Helenau, do të dëgjohej e do të triumfonte përtej zhurmës politike, përtej zhurmës së hasmërive, të inateve e grykësisë. Duke i ndjerë e përcjellë këto mesazhe, aq aktuale edhe sot për botën shqiptare, rikonfirmohet prania vijuese, madje aq e nevojshme e Poetit mes nesh.

Ky libër i studentëve shqiptarë, përgatitur në përkujtim të 25 vjetorit të ndarjes nga jeta të Naimit, ishte në fakt, dëshmi dhe apel i fortë anti-amnezije. Pra, ishte dëshmi e mbajtjes gjallë të Kujtesës e të Shpresës. Autorët e përfshirë në të, me zellin e tyrë të dëshmuar shërbestar për misionin/detyrën e marrë përsipër, na kujtojnë e na ngjajnë si ata rojtarët e kujdestarët besnikë të vendeve të shenjta, apo si ata  rabinët e përkushtuar ndaj Testamentit të Madh, në këtë rastin tonë – të Testamentit Poetik Naimian. Pra, gjithëshka që bëhet në përkujtim të figurës së Naimit, mund të thuhet se i ngjan një thjerrëze të madhe, e cila, i tërheq porositë e mëdha që vijnë prej kësaj vepre, për t`i rrezatuar ndër breza.