Miho Gjini: NË TOKËN E ULLINJËVE

Ndofta një njohje, jo e rastësishme, me aktorin e këngëtarin grek PASKALIS TSARUHAS, në Festivalin Teatror Ballkani, që u zhvillua disa vite më parë në Tiranë, në Teatrin Veror “Kame”, më bëri që t’i afrohem ekranit televiziv e të ndjek me interes edhe filmin që përcillte kanali MEGA, me titullin e mësipërm, ku miku im interpretonte njerin nga rolet kryesore: Stathin. E pata pëlqyer shumë aktrimin e tij në Tiranë, në rolin e një Kaçaku Grek që merr malet e vendit të tij, ngaqë nuk i pëlqenjnë “rregullat” dhe ligjet aktuale e kështu bëhet si një zëdhënës i fjalës së lirë dhe i së drejtës civile. Një rol karakteri i fortë dhe i paepur, që fitoi aty Çmimin e Parë, si edhe këtu, me interpretimin e një burri me parime të forta vetiake, që nuk lëviz nga e tij, kur e dashura e dikurshme bën një zgjedhje tjetër, te re. E kur bashkëshortja me të cilën ka edhe dy fëmijë, është e mbetet një grua grinjare, që s’bën as “përpara as tëhu”, po vazhdon jetën kurdoherë me kokëkrisjen e saj, si edhe me paragjykimet tradicionale e fanatizmin orjental!…

Por ajo që do të më tërhiqte aq shumë e do më bënte që t’i ndiqja seritë e këtij filmi me shumë vëmendje, ndonëse më kishin shpëtuar pa i parë seritë e fillimit, ishin dy anë të predispozitës sime shpirtërore si artist e qytetar shqiptar që ka 30 vite me banim në Greqi.

E para, kishte të bënte me interpretimin prej profesionistësh të të gjithe aktorëve pa përjashtim, (pra, një përzgjedhje fatlume për realizimin e një skenari!), si edhe, e dyta, për problematikën e përafërt që trajtonte skenari, me ato të vendit tim, përsa i përket ndjenjës së fortë e të egër të hakmarrjes, kur ndodhin vrasje pas vrasjesh e brezat që vijnë arrijnë të përballen kundër këtij fenomeni e mentaliteti tronditës. Ndaj më preku aq tepër predispozita e tematika e mprehtë e skenaristes Vana Dimitriu, si edhe koncepti viziv që përcjell regjisori Andrea Gjeorgjiu, me mesazhet e veta humane, të një bashkëjetese të mëtejshme në paqe, kur mentalitete të tilla të trashëguara, duhen zgjidhur nëpërmjet ligjit e të kapërcehen me domosdo. Pikërisht në këtë mes, ecuria e subjektit merr ngyrime të forta e ka një tensjon të vazhdueshm përplasjesh të paevitueshme, herë-herë, me zbutje e tolerancë shoqërore e vëllazërore. Humanizmi, qytetërimi e paqia,-tingëllojnë këtu si vlera aktuale, për brezat e rinjë që nuk i kane njohur “plagët tona të vjetëra”, po edhe si vlera të krijuesve të sotshëm, që të bëjnë përherë filma të tillë, me ngjarje të mprehta e jetë reale dhe jo me fantazira boshe e sajesa të pafundme të rrugës!

Një arsye më shumë më afroi me këtë film serial që po tërheq para ekranit më shumë spektatorë se disa filma të tjerë, komercialë, të blerë nga shtete të tjera, ku seritë e shumta shtyhen artificialisht, me vite të tëra, nga përgjimet që i bëjnë personazhet pas dere njëri- tjetrit, duke ecur kundër llogjikës elementare të vetë jetës, për hir të serive të shumta me “limonat e shtrydhur”! Po edhe të ligjeve të dramaturgjisë, që mbështeten në zhvillimet e kontradiktave që ka vetë jeta e jo nga ca dëshira ordinere kineastësh, për të mbushur “kohën televizive” e për t’i servirur publikut “limonadha”, njerën pas tjetrës… Në filmin për të cilin flasim, ka një zhvillim të natyrshëm ngjarjesh e faktesh tronditëse, ku secili personazh ka jetën e vet, ndërsa subjekti, rreh e shtjellon nje problem të madh qëndror shoqëror, që degëzohet në disa linja paralele, që herë përplasen e herë marrin zhvillimet e tyre organike. Duke zgjedhur si vend veprimi Manin në Peloponez, ku kjo ndjesi i ka patur rrënjët edhe më të forta. Ndofta, mbështetur edhe në ngjarje reale, po kaq tronditëse. I njëjti fenomen i përgjakshëm si ne veri të vëndit tim, që nga mesjeta e hershme dhe e vazhduar shekuj me rradhë. E pasqyruar edhe me “Kodin e Lekë Dukagjinit”, i cili përcaktonte kështu drejtimet kryesore të ligjeve të pashkruara të Hakmarrjes… Ndërkohë historiani shqiptar Filip Liço, në veprën e tij “Probleme të marrëdhënieve greko-shqiptare” sjell këtu një episod, se si një familje nga Mani është vendosur 300 vite më parë, në Himarë, jo vetëm se ishte një krahinë e lirë, po edhe vendi i ngjajshëm me fshatin e tyre, midis ullinjëve dhe agrumeve. Sidoqë një pohim i tillë nuk është i saktë dhe nuk ka gjetur përfillje të mëtejshme. Megjithatë, ajo që duhet gjykuar është se, në atë periudhë kohere, ka patur edhe lëvizje të ndërsjella banorësh e fisesh nga njëri vend në tjetrin e nga njëri shtet në tjetrin. Mandej edhe ngjajshmëria e terrenit dhe e klimës e Manit me të Himarës, nuk është krejt e rastit, ndofta anësore, ndërkohë që, po kjo ngjajshmëri shihet edhe në karakteret që trajtohen, në zakonet gjithashtu e në gjuhën e folur, por edhe në problematikën kryesore që shtrohet. Se edhe në Himarë ndjenja e lirisë dhe e mëvetësisë së personit është po kaq e ndjeshme, si edhe me fqinjët tanë të jugut. Bile, edhe kur shtrohen personazhet në tryezë do të kërkojnë të pijnë verë apo raki, si bij të hershëm të Dionisit, Perëndisë së hershme greke të Vreshtarisë. Edhe historianët tanë, si Kristo Frashëri apo profesori i gjuhësisë Aleksandër Xhuvani bëjnë pohimin se në krahinën e Peloponezit gjetën strehë shumë shqiptarë, të cilësuar më pas si Arvanitas, gjatë luftrave e zhvendosjeve që jane bërë gjatë shekujve….

Reegjisori Andrea Gjeorgjiu, me një realizm të kulluar e me kulturë kinematografie bashkëkohëse, ka krijuar një vepër artistike dinjitoze, ku ndjehet jeta e vërtetë, po edhe trajtimi i përkorë, me profesionalizëm e ndjesi estetike, larg nga amatorizmi i dikurshëm i filmave “rradhazi”… Ai ka “ndjenjën e masës”, po edhe të harmonisë, nga njëra skenë te tjetra, pa bërë spekullime e truke dhe duke i prerë rrugën melodramatizmit , si reziku më i madh i këtij subjekti, që mund të degradonte në një film të zakonshëm policor. Edhe një personazh të policisë që ka në skenarin e tij ai e sheh dhe e trajton më shumë në aspektin erotik e familjar. Duke krijuar kështu edhe skenat më të mrekullueshme, sikundër është dasma e tij e kërcënuar nga rreziku i një mërie rivaliteti, kërcënimi për prishje të mundshme, kur ajo ndodhet në prag kurorëzimi. Tabloja e pritjes në kishë, e kurorëzimit, si edhe ajo e urimeve para shtratit të martesës së çiftit janë të mrekullueshme, të kompozuara me mjeshtëri e me plotë detaje njerëzore. Po me kaq virtuozitet ai trajton marrëdhëniet midis brezave, duke u ndalur sidomos në të katër figurat e të moshuarve që interpretohen përkatësisht nga Maro Kondu, Jorgos Parçalatos, Nikos Golianos, Stefanos Kiriakidis e nga miku im e i gjithë shqiptarëve Paskalis Tcharuhos (interpretuesi i rolit kyesor në filmin televiziv me subjekt shqiptar “Dashuria erdhi nga larg” të Manushaqit).

Aktoria Maro Kondu, të cilën e mbajm mend për filmat gazmorë të rinisë së saj, këtu është në karakterin e nje gruaje si ato të tragjedive të Greqisë së Lashtë, e cila ka marrrë përsipër krimin e së bijës së saj, të provokuar për përdhunim nga përbindsha ordinerë, që ka bërë dhe burgun e ndëshkimit për të e tani ndodhet si e rilindur dhe e lumturuar para asaj bije për të cilën sakrifikoi jetën. Një interpretim brilant shohim këtu, para së bijës me emrin Athina, interpretuar me plot hire bukurie, lirizmi e bote shpirtërore nga aktorja e njohur e kinematografise Greke dhe Franceze Anxhela Gereku. Në të njëjtën linjë fisnikërie e përvoje humane ështe përkrah tyre Jakovi i Stefanos Kiriakidis, një zotëri i thellë në psikologji e humor, si njeri i rrahur nga erërat e vuajtjeve dhe të mundimve njerëzore. Ndërkohë që aktori Jorgos Parçalatos, krijon figurën plotë mirësi, natyrësi e me një humor fin të Likurgos Bratis, roli pajtues i të cilit krijon një zbutje të gjakrave të ndezura, po edhe qetësinë e dëshiruar në atë konflikt të ashpër e përherë të acaruar. Me një marrëdhënie më aristokratike, këtë linjë e përballon fort bukur edhe aktori me eksperiencë teatrore e kinematografike Nikos Golianos në rolin e Isidorit, i denjë për një profesor pedant të psikologjisë. Po të mos harrojme atë “Derin e egër”, Stathin e aktorit Paskali, i cili ndodhet midis dy -tre zjarreve që përvëlojnë: Ish të dashurës që po martohet me një tjetër, së shoqes “me çakmak në kokë” dhe së bijës që dashurohet nga hasmi familjar e merr aratinë! Po ai bën para së bijës së kthyer një monolog të shkëlqyer, nga ku i “pëlcet shpirti” brënda vetes e i rrjedhin lotët e dëshpërimit… Atë do ta mposht kështu realiteti i mentalitetit bashkëkohës që është kundër erërave të së vjetrës.

Nga aktoret e reja është më e dukshme Julia e Antigoni Kulukakut që bëhet strumbullari i një novele vetiake dashurie reale, kur vajzat e reja bien viktimë e një marrëdhënieje të pasigurt erotike dhe, kur hasin në jetë atë që duhet, u vështirësohet jo vetëm dinjiteti vajzëror, po edhe krejt jeta. Roli i Julias në film është shëmbëlltyra e një lufte me vetveten, që duhet të bëjë ajo, si me të parin që e ka dëshiruar dikur, po edhe me krejt shoqërinë e paragjykuar si primitive, për të dalur “m’atan lumit” dhe mb’anë vlerave të saja si grua e re e cenuar, në kohë të reja tashmë. Edhe aktoret e reja që interpretojnë në këtë film-që të gjitha të zgjedhura me merak, u referohen aktrimeve moderne, duke e hijeshuar krejt filmin, me seritë e tij te shumta e te shumëpritura. Bën dallim edhe çifti i të dashuruarve nga të dy familjet që janë në hasmëri, Vasiliqia me Filipon,-interpretuar me pasione erotike e natyrësi marrëdhëniesh nga artistët e rinj Ifigjenia Xhola dhe Dionisi Papandreu. Po edhe çifti e roleve antagoniste të grave, që e mbajnë akoma të ndezur flakën e hasmërisë, me të dyja interpretueset: Hajdhon e aktores Stela Filojani dhe Aretinë e aktores që përmendëm më sipër. Rolet e tjera, si Manos-nga Tasos Jordhanidhis, Astonomos-nga Aleksandro Martidis e të tjerë me rradhë, me korrektësinë e tyrre brenda roleve respektive, i sjellin filmit rrjedhshmërin e ngjarjes dhe e bëjnë atë që të besohet si ngjarje reale e tronditëse që është e vështirë të shuhet menjëherë dhe që i sjell mbarë shoqërisë së re mjegullnajën e së shkuarës që nuk duhet të përsëritet…

Duke shprehur disa konsiderata e mbresa direkte prej një filmi që vazhdon të ketë jetën e vet në ekranin e kanalit MEGA, të lindin edhe plotë dëshira që nuk varen asnjëherë nga publiku, kur gjithkush ka prirjet e veta indiviualet, si edhe shijet… Por, le të pranojmë se, në seritë e ardhshme, ma do mendja se do t’i jepet më tepër vend edhe ndëshkimit të krimit, hajdutërisë e rrugaçërive aq të dukshme në seritë e kaluara, kur vrasësit e hajdutët fitojnë aq shumë terren saqë të krijojnë mospajtime morale, kur keqbërësi natën të vjedh shtëpinë e ditën vjen dhe të bën bijën tënde legalisht!? Ndofta kjo “prishje ekuilibri” e zvarritje në kohë, është lënë për gjykim publik, në inversin e vet… e megjithatë rrezja e veprimit dhe e ndëshkimit, ta do mëndja, se do vejë e të ngushtohet gjithmonë e më tepër, ndërkohë që jemi e rrojmë në një shoqëri europiane të civilizuar! Gjithsesi ekranizime të tilla janë të mirëpritura për shoqërinë e kulturën e sotme kinematografike, si vlera të mirëfillta sociale… Një meritë kjo edhe e producentit nga Qipro, KULIS NIKOLAU që diti ku i “hodhi” paratë e veta, duke besuar në talente të tilla të afirmuara, si skenarisitja VANA DIMITRIU dha regjisori ANDREA GJEORGJIU!