Avdulla Kënaçi: VDEKJA E BABUSHIT

Tregim

 

1.

Studenti Gezim Gjoka ishte i vetmi me origjinë nga Shqipëria në gjithë Universitetin e Kalifornisë-Berkeley. Ishte i treti vit që ai studionte për biologji molekulare dhe gjenetikë. I ishte dashur të mësonte edhe gjatë verës për të plotësuar boshllëqet e trashëguara nga shkolla e mesme në vendlindje. Kështu, nuk i ishte dhënë mundësia të kthehej në Atdhe, edhe pse e kishte djegur malli, sidomos për Babushin me të cilin ai ishte i lidhur aq fort, si mishi me kockën. Në xhepin e përparmë të xhakaventos mbante një monedhë ari amerikane, koin, që Babushi ia kishte futur fshehurazi në xhep, kur po e përcillte në aeroport. Ishte një prerje e vitit 1944. Çudi ku e kishte gjetur dhe si e kishte ruajtur aq gjatë?! Sa herë e sillte ndërmend Babushin, nxirrte monedhën prej floriri dhe e vërtiste nëpër duar. Nga përdorimi, ajo erdh e shkëlqeu sikur të ishte fringo e re, e sapodalë nga fabrika. Nuk kishte ndonjë vlerë të madhe po ta shisje në treg, por si një kujtim, si një relikë, ajo nuk kishte të çmuar. Përpara çdo provimi, Gëzimi e nxirrte fshehurazi, kujtonte Babushin, e puthte, i lutej për fat dhe pastaj hynte në auditor.

I mbetej edhe një provim dhe e mbyllte sezonin. Bashkoi fletët e leksioneve, mblodhi lapsat me ngjyra, stilolapsin dhe i futi të gjitha në çantën e shpinës. Hapi celularin dhe u habit kur pa aq shumë thirrje të humbura nga telefoni i Ligos në fshat. Ndjeu të rrahura në tëmtha. Kjo punë nuk priste sa të hante drekë. Diçka duhet të kishte ndodhur derisa gjyshja kishte bërë aq shumë thirrje. U mënjanua në park, ku kishte më pak zhurmë dhe u lidh me fshatin. Ai e dinte se Ligua, kështu i thërriste gjyshes, gjithnjë celularin e mbante në xhep të futasë, kudo që shkonte. Dhe ja ku mbërriti zëri i saj i çjerrë:

– Po ç’u bëre dermën, na bëre merak…

– Ka ndodhur gjë, si është Babushi? – pyeti Zimi me padurim.

– Eeh, Babushi, ka katër muaj në stromë, e presim me ditë e me orë, por nuk vdes, nuk i del kollaj shpirti.

– Ditët e veta i ka, pse duhet të vdesë me pahir?! – u përgjegj i revoltuar Zimi. Ato fjalë të rënda të gjyshes e dokëndisën keq, megjithse e dinte se ajo mendonte të kundërtën e atyre që thoshte.

– Po, ç’të të them, nuk di ku i mbahet ai çikë shpirt, nuk ha. E ushqej me muhalebi, si fëmijët. Do kulloshtër. Ku t’ia gjej kulloshtrën?!

– A flet?

– I dëgjon të gjitha, dermën, po nuk kthen përgjigje, perëndon sytë nga tavani e nuk kthen xhevap.

– A kërkon ndonjë gjë të veçantë?

– Më dole në shteg. Zimin, dua Zimin, thotë, nuk ka për të më dalë xhani pa parë Zimin, ai të m’i mbyllë sytë e të më hedhë një dorë baltë…

– Katër muaj në shtrat Babushi e nuk më keni thënë asgjë?!

– Unë e kam fajin, lëreni djalin të mbarojë provimet, mos i prishni mëndjen, lëreni se ç’kërkon qiqra në hell një plak i rrjedhur, u kam thënë. Paguan qimet e kokës Amerika për t’ju mësuar, biro. Jo xhani, nuk bëhemi sebep neve të mbetesh në universitet. Të gjithë të vdesim, ti nuk duhet të luash nga istikami. Të vish kur të të bëhet mbarë.

Po nuk e duruam më Babushin tënd, dje e teproi “Do t’i vë flakën shtëpisë, po nuk e lajmëruat”, tha, ndaj i dhamë karar të të njoftojmë. Ti e njeh mirë, kur e thotë ai, e bën… Kjo është e gjitha.

– Dëgjo Ligo, unë kam edhe një provim pasnesër dhe mbaroj sezonin. Më keni marrë në kohën e duhur. Pas një jave nisem. Gjeni një celular të ri se ai yti është tip i vjetër dhe nuk e përcjell mirë zërin. Ia vini Babushit në vesh, të flas vetë me të.

Pas asaj telefonate e atij lajmi, shtëpia gumzhiu si një zgjua bletësh. Do vinte Gëzimi nga Kalifornia. Kishin tre vjet pa e parë. U futën të gjithë në punë. E mbështetën Babushin mbi tre jastëkë, një mbi një, i dhanë një gotë qumësht të ngrohtë për të marrë fuqi dhe i thanë ta pinte me detyrim, nëse donte të fliste me nipin. Ai hapi pak sytë e mekur, u ngrit brinjazi dhe tha me gjysmë zëri:

– Se mos më gënjeni, mos më punon ndonjë dhjavoli ajo dosa! Nuk i besohet kollaj asaj. Vërtetë do flas me Zimin?!

– M’u bëfsh korban, plak i lanetisur, ujk pylli, bishë mali. Sos të mbaj shpirtin gjallë, por edhe më shan, – ia priti e shoqja duke i dhënë pak kokës mbrapa, medemek për karshillëk, pa ia hedhur sytë e zbërdhyltë.

– Alo, Babush, a më dëgjon?

– Cili je ti, mor djalë? – pyeti Babushi sikur nuk ishte i sëmurë. I habiti të gjithë kur i dëgjuan zërin të plotë, pa iu dridhur asnjë fije.

– Po, Zimi nga Amerika jam.

– Vërtetë do na vish? Pëllumbi i Babushit, larashi i gjyshit, trimi im… – i tha dhe ua bëri me dorë të gjithëve të dilnin jashtë dhomës. Nuk donte t’i shihnin lotët që i njomën faqet e thara – dhe vazhdoi – hajde se do ngrihem në këmbë e do bëhem drë pylli. Do vemi në stan, në mal të Lucës e në krua të Mollës, bashkë, të dy. E di që kemi marrë stanin tonë, atë që kemi pasur denbabaden?! Jemi kthyer prap në privat. Jemi tamam në vakt, qërshor, tani ngrihen tëndat.

Dhe Ligua pas derës i dëgjoi të gjitha, nuk i shpëtoi asnjë fjalë. Ziente si qumështi në poçe. Duke u akërryer, gjithë maraz, sikur fliste me muret, tha:

– Po kjo, ç’qe? Ka bërë lojë me ne veqili. Na e vërviti. U bë katër muaj për peta e tani më ligjëron si birbil. U kam thënë, mos e besoni, ngrihet natën si hajdut e fut kokën në dollap.

 

2.

 

Studenti i vitit të tretë, Gëzim Gjoka, i cili vazhdonte në një degë të padëgjuar në atdheun e tij, e mbylli sezonin me rezultate të shkëlqyera dhe u hodh në vit të katërt. Asnjë provim për vjeshtë. Dy muaj pushime të plota në fshat. Ah, ai fshat malor ku kishte lindur e ishte rritur, të gjitha ëndrrat në Amerikë i shikonte aty. Kalifornia kishte klimën e Sarandës ku bashkëfshatarët e tij dimëronin kopetë e deleve, por detin e kishte më të ftohtë. Për çudi, Zimi, sa zbriti në aeroportin e Rinasit, dëgjoi plot turistë që kërkonin autobusët e linjës së Sarandës. Sa shumë ndryshime brenda tre vjetësh! Edhe aeroporti ishte zmadhur dhe nuk të vinte më turp me policët me pantallona të thyera në gjunjë e disa here me hi nga të vatrës së zjarrit, sidomos në dimër. Dukej, ata ishin me origjinë nga fshatrat rrotull aeroportit. Lajmëroi në fshat se zbriti në Tiranë dhe do të vazhdonte që atë çast udhëtimin me linjat e autobusëve të Jugut. Në Tepelenë mori një taksi. Ishte fat që gjeti një bashkëfshatarin e vet. E para pyetje që i bëri ishte për shëndetin e Babushit. Dhe shofer Izeti iu përgjegj:

– Mos ia kij merakun, është kockë e fortë, i telendisi ata të shtëpisë. U thotë, o sillmëni nipin këtu, o i vura flakën hapanesë. Plak hesapi, i është tiposur, ka vënë kokën për ty, të pret me padurim tërë fshati.

– Mua m’i thanë të gjitha këto në telefon, por nuk i besova. Kështu i zmadhojnë gjërat aty, në fshat, mendova.

– E vërteta është se ai të ka rritur. E mbaj mënd kur të merrte me vete pas kopesë. “Do ta bëj çoban të mirë, thoshte, një sy t’i hedhë tufës dhe e gjen cila dele mungon. Është i zgjuar, dreqi vetë është. Tani do punojmë për xhanin tonë, jo më për shtetin”. Kështu thoshte kur u ndërrua sistemi. Babushi është njeri i ndershëm, i urtë e punëtor, nuk ka të dytë në krahinë. Nuk i kthehet më fshatit bari si ai. Nuk ta them për të të bërë qejfin. Ja më thuaj, ka ndërruar fjalë me njeri? Jo. Edhe po vdiq, do mbahet mend tërë jetën për mirë. Nuk është si ca e ca që e lënë litarin bran, jashtë varrit.

Zimi nuk ktheu përgjigje, e kishte mendjen tek Babushi. Duhet të jetë i sëmurë, po nuk e jep veten, mendoi. Nuk dinte çfarë barnash t’i sillte dhe zgjodhi vetëm ca lloje vitaminash. Ato nuk i bënin dëm. Taksia nisi të përpjetën buzë kanioneve dhe zhurma e motorit gjëmonte si një fshesë me korent kur e vë në punë. Shoferi hapi magnetofonin dhe zhurma e motorit u shurdhua pas buçimës së zërit të këngëtares gjirokastrite Ermelinda Bixhaku: “Doli plaka malit-o, trojulo, trojsulo, trojelena, trojselena, jo moj jo, dil Bejko nga bedena, me të tria çupat-o, trojulo, trojsulo, thot’ e madhja më marto…”. Kjo ishte kënga që pëlqente më shumë Babushi. Ai e këndonte vetëm fare, kur gjezdiste pas kopeve të deleve. Po si nuk i kishte shkuar ndërmend atëherë se kjo këngë ka brenda edhe emrin e qytetit të Trojës, edhe Elenën, Troj-ulo, Troj-elena…Duhet të jetë shumë e lashtë, shumë e vjetër. Dhe kjo këngë nuk është dëgjuar ndonjëherë në Greqi. Çudi si e ka ruajtur e trashëguar kështu Labëria?! Për mijëra vjet…

Taksia doli në krye të një kokojke. Rruga malore mbaroi. Edhe makina dukej sikur kishte hedhur pas krahëve sikletin e të përpjetës dhe merrte frymë lirisht.

Një fllad i freskët, plot jetë, të mbushte gjoksin. Të duket sikur trupi të peshon më pak. U dukën ca shtëpi të mëhallës së sipërme dhe Zimit iu rrëmbushën sytë me lotë. Shoferi e qepi gojën dhe nuk deshi t’i trembë mendimet djaloshit nga Amerika. Zimi ktheu kryet nga dritarja të mos ia dëftonte lotët e kripur shoferit.

“Me siguri Babushi ka marrë sharkun e është mbështëtur pas murit të portës, pret mua. Tre vjet pa e parë. Si më ikën kështu, plot tre vjet nga rinia ime…”, mendoi dhe fshiu lotët me një copë facoletë letre që iu gjend në xhepin e përparmë të këmishës.

Hodhi sytë nga malet rrotull fshatit. Ishin përflakur nga një diell i florinjtë dhe zhytur në një qetësi olimpike. Ja tek ajo maja, atje në horizont, ishte stani i Gjokajve. Po çfarë kuptimi ka kullota, stani, pa Babushin?!

Kur hynë në rrugën e parë të fshatit u ndje era e gjalpit të leshtë që digjej në tigan, diku në një shtëpi, ndoshta nga ajo që nxirrte fjolla tymi si vello me filigram.

– Izet, – i tha djaloshi taksistit – unë do të zbres, do eci në këmbë, dua të më çpojë hundët kjo era e fshatit, sidomos tani buzëmbrëmjes, më ka marrë malli… Bën përpara dhe çoi valixhet në shtëpi.

Izeti u bind, e kuptoi mirë se çfarë donte të thoshte ai me ato fjalë. Nuk ishte gabuar, Babushi ishte “ngujuar” tek porta me qemer, qëkur Zimi foli nga aeroporti në telefon. Aty ia çuan edhe drekën. I skuqën ca të përbrendëshme shelegu të cilat i gëlltiti gjysmë pa përtypur. Kur shoferi zbriti valixhet, Babushi u çua më këmbë dhe futi kryet brenda kabinës së taksisë:

– Ku ma ke djalin, qafir? – bërtiti.

– Ja ku jam, Babush, – thirri studenti duke i folë pas shpatullave dhe e ngriti përpjetë, hopa, me gjithë shark.

Plakut gati iu ndal fryma. Ndjeu t’i digjte kraharori. Mbylli sytë, duart si rrënjë shqopesh i mbështolli rreth qafës së nipit dhe ndjeu aromën e Larashit. Kështu i thërriste kur ishte i vogël. E lëshoi gjithë kurmin në krahët më të besuara e të sigurta në botë; e ndjeu se nuk do të vdiste aq lehtë. Nuk i erdhi aspak turp që nipi e ngriti hopa, ashtu siç bënte ai vetë kur Zimi ishte fëmijë. Eh, si është puna e njeriut, rrotullohet në vend. Ashtu, në duart e Zimit hyri në dhomën e pritjes. E ulën në qoshe, aty ku ishte vendi i nderit. Ligua ishte kujdesur t’i ndërronte fanellën e leshit dhe gjithë rrobat e tjera. Sonte e tutje shtëpia do kishte njerëz.

Lajmi ishte përhapur derë më derë se Gëzimi, nipi i Babushit, po kthehej në fshat pas tre vjetësh e pa dy muaj. Babushi na paskishte vënë kujen që ai të vinte sa më parë nga Amerika. Kushedi çfarë amaneti kishte ndërmend t’i linte.

 

3.

 

Ky është një fshat në Labëri i lidhur fort pas traditës dhe së shkuarës së lavdishme me luftra. Disa thonë se janë të zbritur nga Mirdita pas djalit të Skënderbeut, prandaj janë aq krenarë e fodullë. Qajnë e gëzojnë të gjithë së bashku. Nëpër dasma e ziafete shkojnë pa ftuar tek njëri-tjetri dhe nëse duhet t’i njohësh, duhet t’i shikosh si sillen në fatkeqësi. U erdhi të gjithëve keq për lëngimin e plakut të moçëm, ashtu si u gëzuan për nipin që erdhi dellëngthi nga Amerika dhe e gjeti gjallë e me frymë gjyshin e tij të dashur. Pas darke e mbushën plot e përplot odanë e madhe të shtëpisë së Gjokajve. Babushi as ankohej e as rënkonte më, por aty, në qoshen e tij, edhe pse nuk shikonte aq mirë, i njihte të gjithë në zë. “Shyqyr që të erdhi nipi shëndoshë!” e uronin përpara sesa ta pyesnin për shëndetin e tij, mirëpo njeri prej tyre e prishi rregullin. Ai uroi ndryshe:

– Në dasmë ta gëzojmë Zimin!

Sa dëgjoi fjalën dasmë, Babushi luajti nga vendi, u rregullua mirë, shtriu këmbët nga ana e vatrës dhe u përgjegj me shpoti:

– Kur ka qumësht në dyqan, ç’e do lopën në shtëpi.

Të gjithë zgurdulluan sytë të habitur, cfarë deshi të thotë ai me këtë fjalë, se Amerika ka plot vajza dhe nuk i hyjnë në punë ato të fshatit?! Ku qëllon kështu ky plak qerrata? E dëgjuan edhe gratë në kuzhinë dhe panë njëra-tjetrën me cudi.

– Korba, – i tha Ligua nuses së djalit të vogël – shih se ç’kumbulla të pabëra që lëshon Babushi, u kam thënë që ka firasur… Njerëzia vjen edhe e nderon dhe ai i dokëndis.

– Jo Ligo xhani, e more vesh kush foli? Hundeçi, ka dy vajza njëra pas tjetër pa martuar dhe hajde të hedh një gur në lumë mbase çoç vret i ka thënë rradakja e vet e hodhi ato fjalë.

– Shih, shih, korbë, si nuk më vajti mëndja, po ku i shpëton gjë Babushit?! – tha Ligua me një zë tjetër dhe e ktheu “rrobën përmbys”.

Ca burra të tjerë vunë buzën në gaz, ndërsa një skërfyell i gjatë që nuk dinte nga t’i shpinte këmbët, iu drejtua Zimit sikur t’i kërkonte llogari:

– Po sa vjet të duhen, mor djalë, për ta mbaruar këtë të uruar shkollë prapa diellit?

– Edhe dy të tjera, – i tha qetë-qetë, pa e prishur terezinë studenti i mirë Gëzim Gjoka.

– Dashkeni të paguani qimet e kokës, ku të fal Amerika, çdo gjë me para e ka, – shtoi Hundeçi.

– Na qafsh hallin, Hundeç, akoma nuk e ke marrë vesh se shpenzimet e shkollës i heq vetë Presidenti amerikan për ata që mësojnë si nipi im? – ngriti zërin Babushi pasi e kroi gurmazin nja dy-tri herë. Edhe pse Presidenti nuk kishte fare dorë në të drejtën e studimit, por Ambasada Amerikane në Tiranë, Gëzimi nuk deshi t’ia prishë qejfin Babushit dhe nuk ndërhyri. E la ashtu siç e ujdisi vetë plaku që herë herë bënte rolin e shejtan-budallait.

– Po mirë mor djalë, por çfarë zanati do na biesh, çfarë dipllome? Si e ka emrin kjo dega që mëson? – pyeti Skërfyelli që e hiqte veten si më të mënçurin e asaj ode.

– Biologji molekulare dhe gjenetikë, – u përgjigj Gëzimi me vendosmëri.

– Më thertë Teqeja e Zallit në mora vesh gjë, – tha një burrë tjetër me barkun të kërcyer mbi rripin e brezit. Zimi qeshi dhe deshi t’ua bëjë më të shkoqur dëgjuesve të asaj ode:

– Keni dëgjuar për AND-në?

– Për atë analizën që vërteton se është filani dobiç apo me baba? – tha Skërfyelli.

– Ajo AND-ja ndjek linjën mashkullore dhe siç është tek një grup njerëzish nuk është tek tjetri dhe do të thotë Acid deoksiribonukleik, ndërsa ARN do të thotë Acid ribonukleik. E di që nuk e kuptoni, por do t’ua bëj më të holla; kur na zë virusi i gripit, ne nuk e dimë çfarë virusi është, por marrim material nga i sëmuri, i bëjmë analiza pas analizash dhe gjejmë llojin e virusit dhe siluftohet ai. Vaksinat nuk janë gjë tjetër veç ndërhyrje në ARN.

Babushi ishte gati t’ia niste së qeshurës me hi, hi dhe në mendje thoshte: “Ah ç’ua bëre mirë more xhani i Babushit, zabërhanët, shiko si të tërë ulën kokën e përtypen si qetë në grazhd. Deshën të të vënë në lojë”. Mirëpo njërit prej tyre, mbapa Barkderrit nuk iu durua, u ngrit e tha:

– Më vraftë Baba Aliu në mori vesh gjë njeri nga ne se çfarë shkolle është kjo në Kaliforni të Shteteve të Bashkuara.

– Është shkollë për shkencëtarë, ju jeni qe parmënde, i bëni pyetje djalit se gjoja do ta zini gafil, më hiqeni të mënçur! – bërtiti Babushi. Këtu, për të mos dalë bosh, e ndihmoi Zimi:

– Po Babush, shkencëtarë nxjerr, por veç univeritetit duhen edhe katër vjet të tjerë për të marrë Doktoraturën.

– Pse nuk thoni që kjo shkollë të plak, – tha Hundeçi me mëdyshje.

– Hi, hi, dhe të nxjerr shkencëtar, – tha Babushi gjithë fodullëk – ka të tjerë shkencëtarë fshati ynë? Flisni! Jo, ai do jetë nipi im, keni për ta parë, se jeni më të rinj, por ç’të bëj unë derëziu që i kam ditët e numuruara me këtë të therurun që kam në brinjë! Hajde mbushni gotat, shëndeti i Gëzim Gjokës, nipit tim!

Hodhën gotat e rakisë me një të shkundur dhe vazhdonin të flisnin dy e nga dy e tre e nga tre, vesh më vesh. Babushi i gëzohej trapezit dhe atë dhimbjen në të majtë të kraharorit nuk e ndjente më. Gratë venin e vinin me pjatat në duar.

Dritaret e shtëpive ishin të hapura dhe këna labe për Zenel Gjolekën hynte pa pyetur derë më derë.

 

4.

 

Pela sivë dhe një mushkë e zezë përtypeshin me nge në kopësht duke pritur t’u hidhej samar e pastaj të niseshin në mal. Huqet e Babushit nuk kishin të sosur. Këmbënguli që pelës t’i hidhej shalë dhe t’i vihej fre, ndryshe nuk nisej në mal, ndërsa Zimi ishte i kënaqur të ecte në këmbë, por Ligua nuk e la, e detyroi të hipte mbi samar të mushkës, madje i shtroi poshtë të ndënjurave një velencë të kuqe prej leshi. Dy kafshët e ndjenë që do të shkonin në stan. Siva shfryu hundët si gjyryk dhe shpejtoi për të dalë në korie. Ishte mëngjes, zogjtë flisnin me gjuhën e tyre nëpër pemë dhe një lepur kërceu nga ferra kur pela shfryu me aq zhurmë.

Bari, i ushqyer me vesën e natës rritej me orë dhe kokrrat e qershive skuqeshin njëra pas tjetrës, si në një maratonë pranverore. Babushi tërhoqi frerin, Siva ndali dhe ktheu kokën nga shtëpitë e fshatit që sa vinin e zvogëloheshin. A do t’i shihte më, apo kjo ishte hera e fundit? Dhe dukej ashtu si aktori Sadër Prosi tek filmi “Udha e shkronjave”. Morën një rrugë tërthor, në të majtë të luginës. Nga larg vinte jehona e këmborëve të një kopeje dhe britma e bariut. Sipër kories, aty lart në qiellin e kaltër vinte rrotull një larash, një lloj shqiponje bardhë e zi.

– Babush, shiko lart në qiell…

– Larash, Zimi, i ka vënë syrin ndonjë qëngji. Ka Zoti edhe për ne, njerëzinë, edhe për zogun, po larashi e nxjerr ushqimin me trimëri, si puna e çobanëve të krahinës sonë.

– Babush, sa e sa herë i kam kujtuar në Amerikë fjalët e tua; “Shikoje larashin si na vështron nga lart, është i vetmuar, nuk i trëmbet syri,  thoshje ti. Lodhet, fluturon gjithë ditën, ama ta dish, do gjuajë se s’bën ndonjë thëllëzë, pëllumb apo edhe qëngj. Nuk i kërkon ndihmë askujt veç krahëve të tij… Kështu duhet të jetë edhe njeriu. Dhe pastaj me shaka më thërrisje Larash. “Më pëlqen ta shikosh botën ashtu si larashi na sheh ne”, më thoshje.

– Dhe ashtu do ta shikosh trimi i Babushit, vec unë nuk do jem më, u sos vaji në kandile.

– Jo, jo si ecën mbi shalën e Sivës, si një aktor i njohur në një film për shkronjat shqip. Si nuk e mora aparatin fotografik, na tërboi Ligua gjithë porosi, ma bëri mëndjen dhallë.

Po i afroheshin edhe më shumë stanit. Babushi e lëroi frerin dhe Siva nisi të ecë me galop. Si kokrra të vogla, si vathë floriri kishin celur lule të verdha trëndelinat duke e kthyer lëndinën në një qilim të shkruar.

– Këtu më poshtë ka lule hakthi, – tha Babushi.

– Prit të mbledh ca, – iu lut Zimi – kam parë një dyqan kozmetik në Kaliforni, nuk e ke idenë, Babush sesa lloje vazelinash prodhoheshin nga lulet e hakthit. E di kujt i thonë ngjyrë kozmike? Ngjyrës së lules së hakthit. Se toka është formuar nga yjet e Kozmosit dhe ngjyra e floririt quhet ngjyrë që vjen nga Kozmosi.

– Pse kot i kanë vënë të parët lulet e hakthit kurorë mbi leshrat e nusve, çoç kanë ditur, – i tha Babushi duke zbritur nga shala e pelës – ja të rrimë pak këtu, të ngopemi me frymë. E ndjen erën e detit? Nëse kam rrojtur kaq gjatë, mor bir, kam rrojtur nga kjo erë, nga kjo aromë, nga kjo frymë, jo nga ushqimi.

 

5.

 

Dhe delet e njohën Babushin. E para iu lëshua me blegërimë Bejka që çdo vit pillte dy qëngja së bashku. Gjijtë i vareshin bran. Ishte gjysmë e kryqëzuar me racë skoceze. Babushi atë e ushqente fshehurazi dhe e kishte mësuar të të hante bukë, drejt e nga pëllëmba e tij. Çudi, kafsha është si njeriu, i fërkonte kryet pas gjunjëve dhe Babushi u përkul dhe e puthi në faqe. Kur ai bënte sikur e harronte, ajo blegërinte. Nuk thonë kot në fshat se bari të dytë si Babushi, ky fshat as ka e as do ketë.

– Dëgjo bir, mëso se familja e kësaj Bejkës bëhet nga njëzeteshtatë trashgimtarë.

– Kaq shumë? U habit Zimi.

Gjithë barinjtë e staneve rrotull, atë natë i mblodhën herët kopetë në vatha  dhe erdhën të gjithë tek stani i Babushi. E takuan gjithë mall. E rrethuan brenda një unaze dhe i kujtuan një shtegtim të vështirë kur dëbora në nëntor i kishte zënë në befasi dhe delet nuk bënin as poshtë as lart. “Tërhiqni cjeptë bran, zvarrë”, u tha ai. Dhe ata ashtu bënë. Delet, njëra pas tjetrës u nisën vargan tufës së cjepve dhe shpëtuan të tëra. Pastaj një nga një e pyetën për shëndetin dhe i thanë se nuk kishte ditë të mos e kujtonin.

– Nesër do vdes, – u tha ai shumë prerë, po dëgjuat zilet e shtegtimit, dijeni se edhe unë kam marrë rrugën për në atë botën tjetër. Po kush është kthyer e na ka treguar se ka botë tjetër?

Asnjëri nga barinjtë nuk foli, shumica e mori si një shaka, ndërsa Gëzimi ndjeu se diçka i kërciti brenda kraharorit dhe gati iu zu fryma. Doli mënjanë nga rrethi i barinjve, eci më tej dhe lëroi qafën e këmishës. Pas pak barinjtë ikën në kullotë pas kopeve dhe ata mbetën vetëm, gjysh e nip.

Një dritë flori e zbehtë ndriçoi stanin, vathën, pastaj tendën. Ishte hëna, e sapongrënë, e javës së parë të qershorit. Dukej sikur doli aty, prej Gurit të Cjapit, paralel me stanin. Foli me gojë, si një nuse lozonjare: “Mirëmbrema, paskeni ardhur”?!

– Sa para të duhen për doktoraturën? – e prishi heshtjen Babushi.

– Sa të blesh një shtëpi private në Kaliforni.

– Na, merre këtë kërrabën time, shko tek shtrunga dhe ngre gurin e djathtë, atje ku gjithnjë jam ulur unë për të mjelë dhëntë. S’të ndihmoj dot, më janë prerë fuqitë.

Dhe Zimi ashtu bëri, por nuk qe e lehtë të ngrije atë gur. Pa një furkë tënde, e mori dhe e përdori si levë, vetëm atëherë lëvizi guri. Pa poshtë tij, në dritën e hënë. Asgjë, vetëm baltë e lagur.

– Gërryeje baltën poshtë me kallm të kërrabës, derisa të zësh në metal, – urdhëroi Babushi.

– E gjeta, është një kuti metalike.

– Bjere lart, bir! – dhe studenti ndoqi pikë për pikë porositë e tij. E fshiu kutinë nga dherat, e hapi dhe nën dritën e hënës shkëlqyen monedha amerikane prej floriri të vitit 1944.

– Janë 49 copë, – i tha Babushi, – të pesëdhjetën e ke ti, tani janë të gjitha të tuat, i ke për shkollë, për Doktoraturë.

 

***

Ishin të lodhur, Zimin gati po e zinte gjumi dhe Babushi i tregoi se ato monedha i kishte gjetur në shpellën ku gjatë Luftës së Dytë Botërore një mision amerikan ishte strehuar aty. Kur ai ishte 23 vjeç, e vizitoi vendin ku dukatasit i thoshnin “Shpella e amerikanëve”. Ishte duke dimëruar me një tufë dhish të koperativës dhe Shpellën e vizitoi jo vetëm njëherë. Mendonte se amerikanët diku duhet të kishin fshehur ndonjë armë. Dhe një natë, me një hënë të ndriçuar si sonte, pajisur me bajonetë, shkuli pllakat e vatrës. Thellë, poshtë tyre, gjeti jo armë, por flori safi në një kuti metalike. Nuk ia tregoi askujt, për më shumë se gjysmë shekulli.

Rrezet e diellit që hynë befas nga dera e stanit, e trembën studentin. Hapi sytë dhe mbi ballë ndjeu dorën e Babushit. Ishte e ftohtë. Nisi të qajë, por u kujtua për amanetin; duhet t’u binte zileve të shtegtimit të cilat i qëndronin mbi krye.

I tundi me gjithë fuqinë e tij djaloshare. Gjëmoi e tërë lugina nga jehona e tingujve të tyre: Babushi vdiq.

U derdhën gjithë çobanëria dhe erdhën aty, në stanin e Gjokajve. Babushi e kishte mbajtur fjalën. Plak i çuditshëm.

Mississauga, 25 prill 2022.