Izet Duraku: NJERËZIT QË E DUAN BORËN

Shtëpi dykatëshe, të mbledhura pranë e pranë sa nuk mund ta dallosh ku mbaron oborri i njërës e ku fillon i tjetrës. Kësisoj, duke u mbështetur sup më sup, ngjitet krejt fshati në një pjerrësi të zbutur, ku shquhen sokakët e ngushtë, që shkojnë pranë çdo porte. Pothuaj asnjëra prej tyre nuk qëndron e mbylur. Në Shishtavec s’e kam ndjerë veten asnjëherë të vetmuar. Bashkëbiseduesi këtu s’të mungon kurrë.

Fëmijë të vegjël, të rinj e të reja, të moshuar, të flasin njëlloj. E kjo s’është thjesht kureshtje njerëzore, po ka të bëjë më shumë me ngrohtësinë, përzemërsinë dhe bujarinë e banorëve të fshatit.

Zana H. është një grua e re. Ka dy fëmijë, Dylberin 5 vjeç dhe Ndriçimin të cilit sapo i është festuar 2 vjetori i lindjes. Të shumtë e thërrasin ende nuse, po nusërimi nuk është në traditën e zonës. Si shoqet e saj ajo nuk i ndahet për asnjë çast punës.

– Gjyshja është në pension dhe kujdeset për fëmijët e mi. Burrin e kam murator. Unë punoj në kooperativë.

– Po në kopshtin tuaj çfarë mbillni?

– Patate, – përgjigjet Zana. – Sivjet morëm 30 kv.

Fshati nderon punën, rininë e tij.

Luan Fejzollari, redaktori i Radio Kukësit, do që të intervistojë disa kooperativistë të një brigade, e cila ishte në përfundim të shkuljes së patates. Ngjitemi duke kaluar përmes ngastrave të lesuara, të mbjella me thekër.

Bashkim Bala, kryetar i kooperativës bujqësore është një djalë i ri që i pëlqen humori prej kohësh.

Në krye të fshatit duken si në pëllëmbë të dorës livadhet, arat e mbjella, të sistemuara në rrafshën e plleshme. Më tej valëzimi i kodrave të buta me korijet e mështeknave. Degët dhe trupi i tyre i drejtë e i brishtë, që prej së largu të ngjan se është i veshur me njolla bore.

Ndërsa jemi takuar me kooperativistë, kërkojmë një copë truall më të sheshtë e më të përshtatshëm për t’u ulur.

Ja këtu e kemi vendin, – them duke treguar me dorë lirishten, ngjitur me ngastrën ku po shkuleshin patatet e fundit.

Vajzat dhe gratë e reja shohin njëra – tjetrën në sy.

Pranë Gurit të Mëngjesit është edhe Guri i Lotëve, të cilin më shumë se shirat e vjeshtës e kanë larë shirat e dhimbjes njerëzore. Cikli i këngës të kurbetit, është ndër ciklet më të njohur në fshat. Bjeshkët e kanë kujtesën të fortë. Për të mos harruar kanë ngjizur edhe toponimin e dhimbshëm “Gur i Lotëve”.

. . .

Natyrisht askush nuk habitet tek sheh malësorin hipur mbi kalë. Pothuajse çdo shtëpi në Shishtavec, Turaj, Borje, Topojan e gjetkë ka kalin e vet. Me kuaj transportojnë patate, drithëra, lëndë ndërtimi, dru zjarri. Pa kuajt jeta e secilit banor do të bëhej më e vështirë. Hipur mbi kalë shkojnë dhe kthehen nga puna edhe gratë e vajzat. Mbi samar ose drejtpërdrejt në shpinën e kalit. Kryesisht qëndrojnë anash, ndonjëherë dy nga dy ose me fëmijët në prehër.

Tek sheh këto pamje të kujtohen tablotë kompozicionale të piktorit Ramazan Memishi. E kuqja e fustanellës së leshtë, e kuqja e çorapeve të leshta dhe e strukës, përzihet me të zezën e jelekëve, të mëngorëve dhe të kaftën e drurit të sofrës, për t’u shkrirë harmonikisht në dritëhijen emocionuese të pikturave.

Nën një dritë të kursyer nëna tëhollon petët për fëmijët pranë vatrës së lashtë. Fare pranë një nënë tjetër, ose mbase e njëjta nënë, që ruan gjumin e paqtë të fëmijëve, ngjeshur nën jorgan, brinjë më brinjë. Po ajo nënë mitike ngrihet me natë për të mbushur ujë te çezma e vjetër. Njëri nga fëmijët e shumtë është zgjuar duke dëgjuar këngën e jetës përmes klithmave të curles së të atit. Më vonë babai do të harrojë curlën e do të marrë sëpatën duke qëndruar si në mëdyshje në pragun e një porte, brenda së cilës do të jehojë vrazhdë zëri i tij:

“Dru me pre”!

Ku i kanë mbetur dhentë çobanit të dikurshëm?

Në mëngjes ai çeli derën e vathës duke e shaluar ogiçin e këmborës dhe ata e ndoqën bariun kudo pas nëpër lëndina. Në mesditë mjekrra i shndërrohet në ujëvarë për të shuar etjen e gjallesave të tij, ndërsa në mbrëmje kortezhi i dhenve sjell në shtëpi trupin e bariut të tyre. . .

Nga djepi deri në varr, çdo tablo nis e mbaron me njeriun në pikturat e Ramazan Memishit.

Dje, sot apo nesër?

Jeta shfaqet në tri dimensionet kohore që s’mund të ndahen nga njëra – tjetra. Bjeshkët do të ngjanin të shkreta pa njeriun. Edhe kur hedh në telajo shtëpitë karakteristike të mbuluara me rrasa guri ata të ngjajnë me njerëzit që flasin për jetën e tyre. Ramazan Memishi si piktor e ka ndjerë detyrimin ndaj vendlindjes së tij.

. . .

Para ca ditësh takova bariun e përmendur Ismail Sinani.

– Nuk më mban mend me sa duket, – i them.

– Sikur s’ju kam parë, – thotë.

– Ka shkruar për ty, ndërhyn një shok në bisedë. Bariu zihet ngushtë.

-Po ndoshta s’është ngjitur gjer në stanin tënd, – shton sërish shoku.

– Qe besa në stan jo. Gazetarët i kam miq, po dua të më vijnë në shtëpi.

Ismail S., që, për hatër të dhenve, vit për vit i ikën dimrit duke zbritur deri në Vjosë, më vë në mendime. Nëse dëshiron njerëzit, shko në mjediset e tyre të natyrshme. Lustrën e lirë të fjalëve mund ta marrësh ashtu me këmbë ose pa luajtur vendit, në telefon.

Zyrtarët janë mësuar tashmë me klishetë e kërkesave tona gazetareske. Mobilizim, arritje, zotime, tejkalime që vijnë gjithnjë në rritje. Shkopi magjik i euforisë e shndërron kësisoj sapunin në djathë. Shtëpitë e fshatit lartësohen si pallate, dhomat mbushur me pajisje e orendi bashkëkohore, krojet s’rrjedhin ujë, por qumësht!. . .

Veçse Nebi Ramadani mendon disi ndryshe:

– Dimri erdhi, – thotë ai, – dhe punët janë pakësuar. Sesi të vjen kur sheh që klubi mbushet plot me njerëz. Është hapur një si repart për seleksionimin e kashtës, por nuk mjafton. Mund të hapet reparti i sixhadeve dhe përpunimit të leshit. Tradita s’mungon as për çorapet, strukat, veshjet e leshta. Por fjalët kanë mbetur vetëm fjalë.

– Na duhen lëndë ndërtimi, – shton Bashkimi. – Qereste, dërrasa, eternit ose tjegulla. Një magazinë 60 metra e gjatë ka tre vjet që rri zbuluar, nuk e di a do ta hedhë sivjet dimrin.

Në Shishtavec njerëzit nuk qahen, as nuk kërkojnë qiqra në hell. Janë të përgatitur për t’i bërë ballë dimrit të vëshitrë të bjeshkës. Veçse disa vështirësi mund të shmangen fare lehtë.

Bie fjala, kaq e vështirë qenka për rrethin të mos dërgohet një farmacist i përhershëm që t’u gjendet banorëve për çdo rast e urgjencë?

. . .

Shishtaveci s’mund të kuptohet pa borën. Të gjithë banorët, të mëdhenj e të vegjël janë miqtë e saj. Dimri vjen me bukurinë e rrëshqitjes mbi borë. Në Turaj e në Topojan rrëshqasin mbi lëkurat e dhenve, në Shishtavec pëlqejnë skitë e vërteta. Nga ky fshat janë skiatorët e klubit të sportit “Përparimi” e “Partizani”. Vite më parë si pjestarë të ekipit të tyre kishte edhe “Dinamo”skiatorë nga Shishtaveci.

Vetë kryetari i kooperativës është njëri ndër skiatorët më të talentuar në shkallë vendi.

Po a mund të bëhej diçka më shumë për sportin e bukur të rrëshqitjes?

Sigurisht. Mjafton të sigurohen skitë e nevojshme, mungesa e të cilave çdo vit ka dëmtuar përgatitjen cilësore të sportistëve. S’do të ishin të tepërt gjithashtu as stimujt moralë e materialë.

Megjithatë në Shishtavec po presin borën, Asgjë nuk mund ta prishë bukurinë e ardhjes së saj.

Dhe ajo ra e butë, e shumtë, e bardhë.