Si i ekspozoi 2022 tiranët e botës

Një vit më parë, jehona e sulmit të 6 janarit ishte ende e madhe. Rusia po akuzonte Shtetet e Bashkuara për “histeri” për pretendimin se Moska kishte planifikuar të pushtonte Ukrainën. Edhe Ukraina ishte skeptike. Udhëheqësit e Kinës dhe Rusisë, duke u dukur të sigurt, dukeshin të përgatitur për të sfiduar botën. Në 2022, Demokracia ishte në mbrojtje në të gjithë globin, nga Amerika e Jugut në Azi. Një provë historike ishte gati të luhej.

Dymbëdhjetë muaj më vonë, pjesë të Ukrainës shtrihen në gërmadha, por liderët autokratë në mbarë botën janë tani ata që po lëkunden.

Menjëherë pas marrjes së detyrës dhe me Shtetet e Bashkuara ende të lëkundura nga sulmi ndaj Kapitolit të SHBA-së, Presidenti Joe Biden deklaroi: “Duhet të dëshmojmë se demokracia funksionon”. Ai parashikoi se brezat e ardhshëm “do të bëjnë tezën e doktoraturës mbi çështjen se kush ia doli: autokracia apo demokracia?” 

Vini re se ishte një pyetje e hapur. Në atë kohë, shumë besonin se autokracia jo vetëm që do të fitonte, por do të rezultonte të ishte sistemi më i mirë. Sa e besojnë këtë sot?

Sa besojnë se Rusia, Kina ose Irani ofrojnë një model më të mirë se një shoqëri e hapur me të gjitha dobësitë dhe sfidat e saj? Sa besojnë se SHBA do të ishte më mirë me një president më autokratik?

Në vitin 2022, demokracia u kundërpërgjigj me vendosmëri, bindje dhe, po, idealizëm mahnitës. Autokratët shkuan në mbrojtje. Edhe populizmi filloi të spërkat. Për momentin, shumë nga tendencat pozitive – të krijuara me përpjekje të mëdha dhe përmes vuajtjeve të mëdha njerëzore – duken premtuese.

Gara midis demokracisë dhe autokracisë nuk ka përfunduar ende, por apeli i autokracisë është zvogëluar në 12 muajt e fundit për shkak të shfaqjes publike të të metave të saj fatale. Kur nuk mund t’u thuash liderëve se e kanë gabim, ata do të bëjnë gabime – madje edhe katastrofike. Sa më i fuqishëm dhe i pamëshirshëm të jetë sundimtari, aq më të larta janë gjasat që askush të mos guxojë të sfidojë mençurinë e tij, edhe nëse ai e çon kombin e tij drejt një shkëmbi.

Me përparimin e demokracisë – një paraqitje e dobët për mohuesit e zgjedhjeve në zgjedhjet afatmesme në SHBA, një eksod i rusëve nga vendi i tyre autokratik, një rritje e mbështetjes për Ukrainën e luftuar – udhëheqësit demokratë duhet të tregojnë se mund të lundrojnë në sfidat ekonomike të muajve të ardhshëm. Gjatë gjithë kohës, ata do të përballen me përpjekjet e vazhdueshme të autokratëve ambicioz si presidenti rus Vladimir Putin dhe udhëheqësi kinez Xi Jinping për të rifituar epërsinë.

Putin, në veçanti, përbën një kërcënim të madh. Ai është i gjithi brenda, pasi është pikturuar në një cep. Dhe ai nuk do të dorëzohet në Ukrainë. Biden dhe NATO kanë qenë të kujdesshëm për të mbështetur Ukrainën duke shmangur një përplasje të drejtpërdrejtë me Putinin, por një përshkallëzim drastik nga Rusia mbetet një nga rreziqet më të mëdha në vitin e ardhshëm.

Tiranët në qoshe janë të rrezikshëm. Dhe një numër prej tyre – jo vetëm Putin – janë të tendosur.

Me fillimin e vitit 2022, Putin dhe Xi Jinping mbanin ende një atmosferë kompetence. Sigurisht, regjimet e tyre ishin represive, por forca e tyre dukej se përputhej me efikasitetin. Xi dukej se po e trajtonte më mirë pandeminë sesa udhëheqësit e botës së lirë, qoftë edhe vetëm sepse nuk i duhej të luftonte me shtyrjen e egër të demokracisë. Dhe përpara pushtimit rus të Ukrainës, Putini po godiste mbi peshën e tij, duke u mbështetur në suksesin e aventurave të tij të shumta ushtarake. Ai ishte padyshim i kënaqur duke parë trazirat që shpaloseshin në SHBA – një nga synimet e tij për vite me radhë.

Vëllezërit autokratë donin që bota të mendonte se sistemi i tyre ishte superior, një mesazh që do të shuante paraprakisht çdo dyshim në shtëpi. Për 16 vjet rresht, sipas monitoruesit jopartiak të demokracisë Freedom House, demokracia po humbiste terren. Udhëheqësit autoritarë dhe forcat joliberale ishin në rritje; vetëm rreth 20% e popullsisë së botës jetonte në ato që i quan “Vendet e Lira”, tregoi hulumtimi i organizatës.

Në vitin 2022, ndërsa këta njerëz të fortë globalë u sikletosën, “gjenitë” e sigurtë në vetvete si Elon Musk – i cili më shumë se një herë mbajti anën e autokratëve – zbuluan të metat e tyre dhe popullsitë e shtypura të ngopura me dekada tiranie kërkuan ndryshim.

Përmes gjithë kësaj, demokracia u forcua më shumë në krahasim me sfiduesin e saj.

Një pjesë e meritave i shkon Putinit, truku imperialist i të cilit për të pushtuar Ukrainën fqinje goditi si një rrufe. Liria nuk ishte më një ideal i paqartë. Beteja për demokraci nuk ishte më një metaforë. Kjo ishte një luftë e vërtetë me raketa, masakër dhe vdekje.

Rezistenca e guximshme e Ukrainës galvanizoi dhe bashkoi Perëndimin. Edhe në Shtetet e Bashkuara të polarizuara, shumica e konsiderueshme u mblodhën në mbështetje të Ukrainës, pavarësisht nga përpjekjet më të mira të disave.

Aventura katastrofike e Putinit ka arritur të kundërtën e asaj që ai dëshironte. Ukraina është shfaqur si një komb heroik, me një uri për demokraci më të zjarrtë se kurrë më parë.

Pushtimi forcoi NATO-n, një aleancë mbrojtëse demokratike, në një mënyrë që asgjë nuk e kishte bërë në dekada. Madje edhe Suedia dhe Finlanda – vende që e kishin ruajtur prej kohësh neutralitetin e tyre – donin të bashkoheshin.

Lufta ekspozoi gjithashtu ushtrinë ruse si një tigër letre dhe çoi në vuajtje të papërshkrueshme në Ukrainë dhe në rritje të shtypjes në vend. Gjenialiteti i Putinit rezultoi se ishte një mirazh.

Gjithashtu një mirazh ishte shkëlqimi i Xi Jinping. Pas gati tre vitesh bllokime drakoniane për Covid-19, vendi pa protesta të paprecedenta që kërkonin t’i jepej fund politikës së nënshkrimit të Xi-së Zero Covid, me disa që madje bënin thirrje për ndryshim regjimi. Papritur, Xi hoqi të gjitha kufizimet pandemike pa asnjë tranzicion ose përgatitje në dukje.

Rregullat dhe rregulloret që ishin në fuqi për tre vitet e fundit thjesht u hodhën mënjanë. Por Kina nuk e kishte shfrytëzuar kohën për të nxitur rritjen e vaksinimit ose për të grumbulluar barna të caktuara. Qindra miliona janë infektuar, sipas raporteve që citojnë një vlerësim të brendshëm nga zyrtarët më të lartë shëndetësorë të Kinës, dhe modele të ndryshme parashikojnë më shumë se një milion vdekje.

Nocioni i promovuar nga Pekini se autokracia është superiore u shqye shpejt në copa.

Në Iran, gratë u ngritën kundër teokracisë, të ngopur me rregullat e saj represive. Regjimi – jo rastësisht tani duke furnizuar me armë Rusisë – u përgjigj me më shumë dhunë, duke vrarë qindra, sipas organizatave të të drejtave të njeriut.

Askush nuk priste që aktivistët e “Gruaja, Jeta, Liria” të vazhdonin të sfidonin regjimin dhe brutalitetin e tij. Deri ku do të shkojnë? Deri ku do të shkojë regjimi për t’i shuar ata? Si do të përgjigjet pjesa tjetër e botës?

Në Perëndim, edhe populizmi, një pararendës i mundshëm i autokracisë, ka filluar të humbasë tërheqjen e tij.

Ish-presidenti Donald Trump nisi një fushatë të re presidenciale. Sipas CNN, ai po bëhet një figurë gjithnjë e më e izoluar, mjaft patetike, pasi shumë nga zgjedhjet e tij kryesore dështuan në zgjedhjet afatmesme dhe mohuesit e zgjedhjeve dolën keq. Edhe thirrjet e tij për republikanët që të bashkohen pas Kevin McCarthy-t si kryetar i ri i Dhomës së Përfaqësuesve, dukej se nuk bënë pak për të shuar rebelimin këtë javë. Dhe ndërsa beteja për postin e kryetarit mund të ishte dukur jofunksionale, ajo ishte demokracia, në të gjitha grindjet e saj të çrregullta, të shfaqura. Dhe sigurisht, problemet ligjore të Trump duken të pafundme.

Në Brazil Jair Bolsonaro humbi garën e tij për rizgjedhje. Ashtu si Trump, ai refuzoi të pranonte humbjen ose të merrte pjesë në inaugurimin e njeriut që e mundi atë, Presidentit Luiz Inácio “Lula” da Silva. Në vend të kësaj, një Bolsonaro i zymtë u zhvendos në Florida.

Në Mbretërinë e Bashkuar, populisti Boris Johnson humbi postin e kryeministrit dhe pas një ndërhyrjeje të turpshme me Liz Truss-in fatkeq, centristi padyshim jopopulist, Rishi Sunak, u bë kryeministër. Në kohën kur Johnson po udhëhiqte vendin e tij nga Bashkimi Evropian, populistët në të gjithë Evropën donin versionet e tyre të Brexit. Ne nuk e dëgjojmë më atë. Presidenti francez Emmanuel Macron mundi kundërshtaren e tij populiste, Marine Le Pen, e cila, si populistët e tjerë evropianë, duhej të ikte nga afërsia e saj me Putinin.

Viti nis me forcat e demokracisë, të demokracisë liberale, në rritje. E djathta ekstreme është në rrëmujë në SHBA dhe në pjesën më të madhe të botës. Dhe autokracitë kryesore në botë, Kina dhe Rusia, janë në këmbë.

Konkurrenca midis dy sistemeve është larg nga përfundimi. Dhe Biden kishte të drejtë kur tha se ishte kritike të provohej se demokracia mund të jepte për njerëzit.

CNN, përshtati në shqip ©LAPSI.AL