Avdulla Kënaçi: COPYRIGHT OSE E DREJTA E AUTORIT
Traktatet ndërkombëtare të së drejtës së autorit
Konventa e Bernës e 1886-ës vendosi për herë të parë njohjen e të drejtave të autorit midis kombeve sovrane, dhe jo thjesht dypalëshe. Sipas Konventës së Bernës, të drejtat e autorit për veprat krijuese nuk duhet të pretendohen ose deklarohen, pasi ato janë automatikisht në fuqi në momentin e krijimit: një autor nuk ka nevojë të “regjistrohet” ose “të aplikojë” për një të drejtë autori në vendet që aderojnë në Konventën e Bernës. Sapo një vepër “fiksohet”, domethënë shkruhet ose regjistrohet në ndonjë medium fizik, autori i saj ka automatikisht të drejtën për të gjitha të drejtat e autorit në vepër dhe për çdo vepër të prejardhur, përveç nëse dhe derisa autori i mohon ato në mënyrë eksplicite, ose derisa e drejta e autorit skadon. Konventa e Bernës rezultoi gjithashtu që autorët e huaj të trajtoheshin në mënyrë të barabartë me autorët vendas, në çdo vend të nënshkruar në Konventë. Mbretëria e Bashkuar nënshkroi Konventën e Bernës në 1887, por nuk zbatoi pjesë të mëdha të saj deri 100 vjet më vonë me miratimin e Ligjit për të Drejtat e Autorit, Dizajni dhe Patentat 1988. Posaçërisht, për qëllime edukative dhe kërkimore shkencore, Konventa e Bernës ofron çështjen e vendeve në zhvillim licencat e detyrueshme për përkthimin ose riprodhimin e veprave me të drejtë autori brenda kufijve të përcaktuar nga Konventa. Kjo ishte një dispozitë e veçantë që ishte shtuar në kohën e rishikimit të Konventës në vitin 1971, për shkak të kërkesave të forta të vendeve në zhvillim. Shtetet e Bashkuara nuk e nënshkruan Konventën e Bernës deri në vitin 1989.
Shtetet e Bashkuara dhe shumica e vendeve të Amerikës Latine hynë në Konventën e Buenos Aires në vitin 1910, e cila kërkonte një njoftim për të drejtën e autorit për veprën (siç janë të gjitha të drejtat e rezervuara) dhe lejoi vendet nënshkruese të kufizojnë kohëzgjatjen e të drejtave të autorit në kushte më të shkurtra dhe të rinovueshme. Konventa Universale e të Drejtave të Autorit u hartua në vitin 1952 si një tjetër alternativë më pak kërkuese ndaj Konventës së Bernës dhe u ratifikua nga vende të tilla si Bashkimi Sovjetik dhe vendet në zhvillim.
Rregulloret e Konventës së Bernës janë përfshirë në marrëveshjen TRIPS të Organizatës Botërore të Tregtisë (1995), duke i dhënë kështu Konventës së Bernës një zbatim efektiv pothuajse global.
Në vitin 1961, Byroja e Bashkuar Ndërkombëtare për Mbrojtjen e Pronësisë Intelektuale nënshkroi Konventën e Romës për Mbrojtjen e Interpretuesve, Prodhuesve të Fonogrameve dhe Organizatave Transmetuese. Në vitin 1996, kjo organizatë u pasua nga themelimi i Organizatës Botërore të Pronësisë Intelektuale, e cila lançoi Traktatin e Performancave dhe Fonogrameve të WIPO-së të vitit 1996 dhe Traktatin e të Drejtës së Autorit të WIPO-së të vitit 2002, i cili miratoi kufizime më të mëdha në përdorimin e teknologjisë për kopjimin e veprave në vendet që ratifikuan. atë. Partneriteti Trans-Paqësor përfshin dispozita të pronësisë intelektuale në lidhje me të drejtën e autorit.
Ligjet për të drejtat e autorit janë të standardizuara disi përmes këtyre konventave ndërkombëtare si Konventa e Bernës dhe Konventa Universale e të Drejtave të Autorit. Këto traktate shumëpalëshe janë ratifikuar nga pothuajse të gjitha vendet dhe organizatat ndërkombëtare si Bashkimi Evropian ose Organizata Botërore e Tregtisë kërkojnë që shtetet e tyre anëtare t’i zbatojnë ato.
Mbajtësi origjinal i të drejtës së autorit mund të jetë punëdhënësi i autorit dhe jo vetë autori nëse vepra është një “vepër me qira”. Për shembull, në të drejtën angleze, Akti i të Drejtave të Autorit, Dizajneve dhe Patentave 1988 parashikon që nëse një vepër e mbrojtur nga e drejta e autorit bëhet nga një punonjës gjatë këtij punësimi, e drejta e autorit zotërohet automatikisht nga punëdhënësi që do të ishte një “Punë me qira”. Në mënyrë tipike, pronari i parë i një të drejte autori është personi që ka krijuar veprën, pra autori. Por kur më shumë se një person krijon veprën, atëherë mund të bëhet një rast i autorësisë së përbashkët me kusht që të plotësohen disa kritere.
E drejta e autorit mund të zbatohet për një gamë të gjerë formash ose “veprash” krijuese, intelektuale ose artistike. Specifikat ndryshojnë sipas juridiksionit, por këto mund të përfshijnë poema, teza, personazhe fiktive, shfaqje dhe vepra të tjera letrare, filma, koreografi, kompozime muzikore, regjistrime zanore, piktura, vizatime, skulptura, fotografi, softuer kompjuterik, transmetime radio dhe televizive, dhe dizajne industriale. Modelet grafike dhe modelet industriale mund të kenë ligje të veçanta ose të mbivendosura të zbatuara për to në disa juridiksione.
E drejta e autorit nuk mbulon vetë idetë dhe informacionet, por vetëm formën ose mënyrën në të cilën ato janë shprehur. Për shembull, e drejta e autorit për një film vizatimor të Mickey Mouse i kufizon të tjerët që të bëjnë kopje të filmit vizatimor ose të krijojnë vepra të prejardhura bazuar në miun e veçantë antropomorfik të Disney-t,
Please follow and like us: