Si mund ta kuptojmë këtë?

Gjenerali Milan Mojsiloviç ishte më 5 gusht 2019 në Moskë, ku ka diskutuar dhe votuar edhe për mbështetjen e ushtrisë ruse për sfidat në Kosovë. Pak kohë më vonë, Vuçiç mori medaljen më të lartë të Rusisë nga Putin në Beograd.

“Rusia si partner strategjik do të vazhdojë të na mbështesë në shumë mënyra”, tha shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Serbe, gjenerali Milan Mojsiloviç, duke shpjeguar se kemi mbështetjen e ushtrisë ruse për sfidat në Kosovë dhe Metohi.

Ai më tej tha se në Moskë kanë analizuar në mënyrë specifike situatën në Kosovë dhe Metohi dhe ka thënë se lëvizjet e njëanshme të Prishtinës kërcënojnë situatën e sigurisë.
“Kemi marrë mbështetje nga udhëheqja ushtarake ruse teksa punojmë në lidhje me Kosovën. Sigurisht, siguria e serbëve është veçanërisht e rëndësishme për ne, jo vetëm në veri të Kosovës dhe në Metohi, por në mbarë krahinën”, tha ai.

Ish-kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj i është përgjigjur deklaratës së shefit të Shtabit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura të Serbisë se Serbia ka mbështetjen e ushtrisë ruse për sfidat në Kosovë.

Haradinaj ka shkruar në Facebook se i ka kujtuar Mojsiloviçit, të cilin e quajti “komandant i ri i ushtrisë së vjetër famëkeqe të Serbisë”, se “Milosheviçi mendonte njësoj, por ia doli keq”.
Dhe çfarë bëri BE-ja? Mojsiloviçit i është ofruar mundësia për të marrë pjesë në bisedimet e mbajtura nga NATO dhe institucionet e tjera në Bruksel në disa raste. Prandaj, Moska dhe Beogradi u lejuan të hidhnin një vështrim zyrtar në arkitekturën e sigurisë së NATO-s dhe BE-së. Një veprim problematik i BE-së dhe NATO-s.

Fatkeqësisht, kjo sjellje e bashkësisë ndërkombëtare në vitet 1990 po përsëritet aktualisht, gjë që mund të shihet në veprimet e pafuqishme të përfaqësuesit të politikës së jashtme të BE-së, Joseph Borell ose veprimet jokreative të përfaqësuesit të SHBA-së, Escobar.

Veprim jo i dobishëm, a nuk është pak i mprehtë?

Më 17 shkurt 2008, Kuvendi i Republikës së Kosovës shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë, pra kundër vullnetit të Serbisë.
Siç kishin bërë më parë Kroacia, Sllovenia, Maqedonia, Mali i Zi dhe Bosnje-Hercegovina.
Kushtetuta e Kosovës hyri në fuqi më 15 qershor 2008, me të cilën u vendos statusi sovran i vendit.

Serbia refuzoi të jepte pëlqimin për pavarësinë e Kosovës.Më 15 gusht 2008, ministri i Jashtëm serb Vuk Jeremiç parashtroi një ankesë në Kombet e Bashkuara dhe shprehu dëshirën për një mendim nga gjykata ndërkombëtare e drejtësisë. Kjo nismë u miratua më 8 tetor 2008 me 77 vota pro, 74 abstenime dhe gjashtë vota kundër.
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë sqaroi se shpallja e njëanshme e pavarësisë së Kosovës nuk bie ndesh me të drejtën ndërkombëtare.
Vendimi u shpall më 22 korrik 2010 nga presidenti i gjykatës, Hisashi Owada.

Në këtë drejtim, nuk mund të ketë hapa të mëtejshëm prapa nga ky vendim. Escobar dhe të tjerët duket se po e shpërfillin situatën ligjore, një dështim real të politikës së jashtme të SHBA-së dhe BE-së, dhe veprimet nuk ka gjasa të koordinohen me presidentin Biden, i cili është një mbështetës i madh i Kosovës shumë i drejtpërdrejtë në strategjinë e tij.

Po tani, cila është alternativa e veprimit nga këndvështrimi juaj, duket se ka lëvizje në Bruksel, të japim Beogradin dhe Prishtinen apo jo?

Aktualisht kam dyshimet e mia të arsyeshme se Vuçiç do të ndryshojë nga nacionalizmi i tij i mëparshëm.
Linja dhe bashkëpunimi me Putinin ndahet.

Por a nuk ka bisedime?

Sigurisht, Vuçiç flet shumë dhe gjithmonë e kishte shprehur qartë se po i shtynte kufijtë e republikës. Nuk do ta njohë Kosovën.

Po tani?

Nëse Putini tërhiqet në Ukrainë, Vuçiç nuk do të ketë asnjë shans për të mbajtur pozicionin e tij. Përveç kësaj, BE-ja dhe amerikanët duhet t’i tregojnë edhe më qartë kartonin e kuq Vuçiçit.

Kjo do të thotë?

Serbia është pothuajse tërësisht e varur nga zona ekonomike e BE-së. Nëse Serbia në të ardhmen dëshiron të marrë pjesë në BE, duhet të përshtatet me rregullat e BE-së dhe të drejtën ndërkombëtare. Nëse jo, bashkëpunimi duhet të ndërpritet, siç po bëjmë tani me Putinin.

Edhe njëherë konkretisht, çfarë duhet të ndodhë tani?

Nga njëra anë, situata aktuale sipas të drejtës ndërkombëtare duhet të pranohet nga të gjitha palët. Duhet të ngulitet qartë dhe pa mëdyshje brenda kornizës së një marrëveshje ndërkombëtare.
Nëse është kështu, nuk mund të ketë një zgjidhje .
Nëse do të ishte kështu, do të duhej të binim dakord për atë që po ndodh realisht. Sigurisht që në radhë të parë bëhet fjalë për mbrojtjen e pakicave përkatëse në territorin shtetëror serb dhe mbrojtjen e pakicave serbe në territorin e Republikës së Kosovës.

Nëse është kështu, një zgjidhje mund të gjendet, pasi ne gjermanët negociuam me RDGJ në fillim të viteve 1970 dhe me Danimarkën në mesin e viteve 1950. Rastësisht, projekte shumë të suksesshme dhe përmbajtja e tyre mund të transferohen lehtësisht në situatën në Ballkan.

Zgjidhja e konfliktit përbëhet nga tri pjesë:

1. Duhet të ekzistojë një traktat bazë ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, në bazë të të cilit të njihet sovraniteti i ndërsjellë shtetëror.Pikat e mëposhtme duhet të përcaktohen dhe garantohen:
• Zhvillimi i marrëdhënieve të mira fqinjësore në baza të barabarta.
• Të dy shtetet janë të përkushtuara ndaj parimeve të OKB-së, BE-së dhe NATO-s.
• Të dy shtetet marrin përsipër të përmbahen nga përdorimi i forcës në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. “Paprekshmëria e kufijve” nuk përjashton ndryshimin e kufijve me marrëveshje të ndërsjellë. Dmth. asnjë nga dy shtetet nuk mund të përfaqësojë tjetrin ndërkombëtarisht.
• Të dy shtetet marrin përsipër të marrin pjesë në procesin e ringjalljes së KSBE-së dhe të çarmatosin vendet e tyre nën kontrollin e OKB-së.
• Të dy shtetet bien dakord që sovraniteti është i kufizuar në territorin e tyre dhe se ata do të respektojnë autonominë dhe pavarësinë e njëri-tjetrit në çështjet e brendshme dhe të jashtme.
• Shkëmbim i përfaqësive/ambasadave të politikës së jashtme.
• Çështjet e pronës dhe dëmshpërblimet duhet të trajtohen veçmas.

2. Ky traktat duhet të plotësohet me një traktat për mbrojtjen e ndërsjellë të pakicave:
• Njohja e etnisë dhe kulturës shqiptare, serbe ose boshnjake është e lirë dhe nuk mund të kundërshtohet apo shqyrtohet nga Serbia dhe Kosova.
• Pjesëtarët e pakicave përkatëse duhet të kenë mundësinë të përdorin gjuhën e dëshiruar, të folur dhe të shkruar.
• Pakicave përkatëse nuk u jepet asnjë e drejtë e veçantë; Konfirmohet rrëfimi i lirë ndaj grupit etnik përkatës si dhe barazia para ligjit dhe e drejta për trajtim të barabartë si dhe njohja e interesit të veçantë të pakicës përkatëse për ruajtjen e lidhjeve të tyre fetare, kulturore dhe profesionale.
Dmth. nëse nuk e kanë bërë tashmë këtë, të dy shtetet do të aderojnë në Konventën Kuadër të Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare të vitit 1995 në marrëveshje me BE-në dhe do ta shpallin këtë konventë një pjesë integrale të traktatit bazë.

3. Përveç këtyre marrëveshjeve, duhet të ketë një vendim të veçantë nga BE-ja që bisedimet për anëtarësim me BE-në të fillojnë edhe me Republikën e Kosovës dhe është për të zbatuar një plan marshall të veçantë për Ballkanin. Kjo është ajo ku BE-ja thirret për ta bërë këtë shumë konkrete. Kjo vlen edhe për njohjen e Republikës së Kosovës nga të gjitha shtetet e BE-së nuk duhet të ketë më diskutim.Kjo do të ishte baza për një zhvillim të Ballkanit të orientuar drejt së ardhmes në familjen e kombeve të qytetëruara dhe një derë e madhe për integrimin e Serbisë dhe Republikës së Kosovës në BE.

A ka nevojë Republika e Kosovës të krijojë aleanca të reja me disa vende të Ballkanit?

Po, aleancat janë gjithmonë të rëndësishme, ka një arsye për familjen, herë janë të vogla, herë të mëdha, janë themeli për të ardhmen.
Procesi i Berlinit duhet të zhvillohet më tej, anëtarësimi në BE është qëllimi.

Roli i Serbisë nuk është i qartë, aleanca e Vuçiçit me Moskën është e papranueshme, madje edhe marrëveshjet e tij ushtarake me Moskën, bllokada e sanksioneve ekonomike janë të natyrës antiperëndimore. Përderisa asgjë nuk ndryshon në këtë realitet të Beogradit, nuk ka bazë për bashkëpunim.

Republika e Kosovës duhet të mendojë më shumë në aspektin e strukturave të aleancës, në sektorin social/ekonomik, duke përfshirë shtetet ballkanike: Kroacinë, Bosnje-Hercegovinën, Malin e Zi, Shqipërinë, Slloveninë, Maqedoninë dhe, natyrisht, Bullgarinë.

Në veçanti, Bullgaria ka treguar në muajt e fundit në luftën e Ukrainës se vendi është pjesë integrale e BE-së dhe NATO-s, si anëtare e NATO-s dhe BE-së duhet të marrë rolin e trajnerit në procesin e mëtejshëm së bashku me Kroacinë. Të dy vendet kanë fituar përvojë të qëndrueshme në procesin e anëtarësimit në BE dhe kanë gjurmë të ngjashme kulturore. Ju i kuptoni shqiptarët, boshnjakët.

Pse Ukraina është më e rëndësishme në anëtarësimin në BE sesa në Republikën e Kosovës?

Nuk ka dallim në trajtimin e Republikës së Kosovës dhe Republikës së Ukrainës. I vetmi ndryshim është se Republika e Ukrainës aktualisht është nën sulmin e Rusisë dhe më 24 shkurt 2022 Putin shpalli gjenocid kulturor në Ukrainë, një situatë e ngjashme me Kosovën në vitet 1998/1999. Në këtë drejtim, qëndroni të qetë. Kosova në atë kohë kishte vëmendjen e plotë të BE-së, sot duhet të merremi më intensivisht me Ukrainën. Por keni të drejtë, ne duhet të bëhemi sërish më aktivë në Ballkan. Ngrirja e konfliktit me Serbinë nuk i ndihmon gjërat. Këtë duhet ta kishte mësuar edhe BE-ja pas aventurës së saj me Krimenë.

Ngrirja e konflikteve ndihmojn në vitet 50/60 të shekullit të kaluar, por nuk është një mekanizëm zgjidhjeje për shekullin e 21-të, Putin dhe Vuçiç nuk e kuptojnë gjuhën e diplomacisë dhe të drejtës ndërkombëtare dhe i thyejnë këto rregulla kur të duan.

Si ka mundësi që liberalizimi i vizave të shtyhet për një kohë të pacaktuar vetëm për Kosovën, e cila nuk është më keq se vendet e tjera të Ballkanit që kanë vite që lëvizin. Sa i pakuptimtë duket kushti ETIAS?

Mbrojtja më e mirë kundër agresorit Serbi dhe çelësi i integrimit në BE dhe liberalizimit të vizave është një politikë ekonomike dhe sociale e orientuar drejt së ardhmes. Kjo i mungon edhe qeverisë Kurti.

Kurti fluturon nëpër botë dhe flet me shumë, por shteti vazhdon të zhvillohet ekonomikisht dhe socialisht. Jo, nuk është kështu. Investitorët nuk janë entuziastë.
Është absurde, turqit, kinezët dhe të tjerët po i bëjnë temena qeverisë Kurti dhe pothuajse asgjë nuk po ndodh në Kosovë.

Duket sikur Kurti dëshiron të planifikojë dhe organizojë gjithçka vetë dhe si rezultat gjithçka vjen në ngërç. Por kjo nuk funksionon kështu në një ekonomi tregu, këto janë më shumë elementë të një ekonomie të planifikuar socialiste, ku të gjithë pamë në 1989 në Lindje, një kolaps ekonomik dhe social. Kjo duhet të të bëhet më mire tani në Kosovë.

Ju jeni një person me reputacion të madh në botën e ekonomisë, çfarë duhet të bëjnë më shumë kosovarët për të ofruar mundësi për të absorbuar investime të mëdha në segmente të ndryshme të investimeve?

Nuk është aq e komplikuar. Kërkohet një riorganizim i ministrive, do të kërkohet një ministri qendrore e Ekonomisë dhe Financave si një ministri ndërdivizionale, duhet të ulen taksat, duhet të zbatohet një mbrojtje e theksuar e investitorëve, për investimet prej 1 milion euro ose më shumë duhet të ketë në procedurë administrative qendrore e përshpejtuar, në mënyrë që shteti, por edhe bashkitë të reagojnë shumë më autonom së bashku me ekonominë, për këtë duhet miratuar një ligj i posaçëm përshpejtues, i cili përfshin të gjithë sektorët (ligji rregullativ, ligji i ndërtimit, etj.) .

Kompanitë fillestare dhe investimet nga kosovarët që jetojnë jashtë shtetit duhet të inkurajohen dhe inkurajohen shumë më tepër, ne kemi nevojë për këta koka në Kosovë, nuk kemi nevojë për burokratë dhe planifikues, ne kemi nevojë për kompani në Kosovë që merren me biznes dhe kënaqen duke bërë fitime. Për këtë duhen procedura të përshtatshme përshpejtimi, por edhe për shembull, një lirim i përkohshëm nga taksat për këto projekte/kompani dhe garanci shtetërore nga Kosova apo BE-ja për financim për aq sa krijohen vende pune në Kosovë. Ka masa dhe struktura të tjera, por që do të dilnin përtej qëllimit të kësaj interviste.

Në nivel Meta, ne duhet të vazhdojmë të punojmë për një reformë të qëndrueshme ligjore, por ju lutem jo një aventurë si në Shqipëri dhe Kurti është aty, Ballkani ka nevojë për një plan Marshall, si Ukraina, por për mendimin tim pagesat duhet të orientohen nga parametrat bazë, si ekonomia e tregut të lirë, norma e ulët e taksave, investitorët – ligji i përshpejtimit etj.etj.

 

Intervistoi: Naim Abazi