Astrit Lulushi: Diokleciani

Në vitin 305, Perandori Romak Dioklecian mori një vendim historik që do të ndryshonte përgjithmonë rrjedhën e Perandorisë. Pas një mbretërimi të karakterizuar nga reforma administrative dhe fitore ushtarake, Diokleciani zgjodhi të largohej nga pozicioni i tij si perandori i vetëm August i Perandorisë Romake. Kjo shënoi fundin e sundimit të tij dhe fillimin e një epoke të re në historinë romake.
Diokleciani, i njohur për aftësitë e tij të forta drejtuese dhe organizative, kishte zbatuar një sistem të quajtur Tetrarkia, (Katërshi) i cili e ndante perandorinë në katër rajone, secili me sundimtarin e vet. Kjo qasje novatore synonte të adresonte sfidat e qeverisjes së një territori kaq të gjerë dhe të siguronte një tranzicion më të qetë të pushtetit.
Me Tetrarkinë në vend, Diokleciani ndjeu se ishte koha të tërhiqej dhe të lejonte një brez të ri udhëheqësish të merrte përgjegjësinë. Në vitin 305, ai abdikoi nga froni, duke e bërë atë një nga perandorët e paktë në historinë romake që hoqi dorë vullnetarisht nga pushteti. Ky vendim jo vetëm që tregoi përkushtimin e tij për stabilitetin dhe jetëgjatësinë e perandorisë, por gjithashtu krijoi një precedent për sundimtarët e ardhshëm.
Pas dorëheqjes së Dioklecianit, bashkë-perandori i tij Maximian gjithashtu dha dorëheqjen, duke i dhënë fund epokës së Tetrarkisë. Kjo la dy vende bosh në hierarkinë perandorake, të cilat u plotësuan me shpejtësi nga pasardhësit e tyre të zgjedhur. Constancius Chlorus mori rolin e Dioklecianit në perëndim, ndërsa Galerius mori pozicionin e Maksimianit në lindje.
Megjithatë, ky tranzicion nuk shkoi plotësisht pa probleme. Pozicionet vakante brenda Tetrarkisë çuan në beteja për pushtet dhe konflikte midis sundimtarëve të sapoemëruar dhe figurave të tjera ambicioze brenda perandorisë. Këto tensione përfundimisht u përshkallëzuan në një seri luftërash civile të njohura si “Kriza Perandorake”, e cila zgjati për disa vjet.
Vetëm në vitin 313, me nënshkrimin e Ediktit të Milanos, Perandoria Romake përjetoi një periudhë stabiliteti relativ. Ky dekret, i lëshuar nga perandori Kostandini I dhe bashkë-perandori Licinius, u dha të krishterëve tolerancë fetare dhe shënoi një ndryshim të rëndësishëm në politikat e perandorisë. Ai hodhi gjithashtu themelet për ngritjen përfundimtare të Krishterimit si feja dominuese brenda Perandorisë Romake. Prandaj sot shpesh dëgjohet se Ilirët ishin ata që bënë historinë, me Greqi e Romë të lashtë, duke shkrirë deri identitetin e tyre.