Saimir Kadiu: In memoriam, Osip Emilyevich Mandelstam

———————————————————————————–

“The Stalin Epigram”

Jetët tona nuk e ndjejnë më nën vete tokë.

Në dhjetë hapa larg ti fjalët tona nuk mund t’i dëgjosh.

Por sa herë që është një bisedë pa kujdes

malokut të Kremlinit menjëherë i shkon në vesh,

gishtat e tij dhjetë krimba të trashë,

fjalët e tij si masa të peshës janë,

buburreca të mëdhenj qeshës në buzën e tij sipër,

shkëlqimi i lustrës së çizmeve të tij.

Mbështjellë me gumëzhitje të shefave qafëpula

ai luan me shërbimet e këtyre gjysmë burrave.

Një fishkëllimë, një tjetër lulëzon, një i tretë loton.

Ai nxjerr gishtin dhe ai vetëm uturon.

Ai farkëton dekrete si patkonjtë në një linjë,

Një për ijën, një për ballin, vetullat, sytë.

Ai i rrotullon vrasjet si manaferrat në gjuhën e tija.

Ai uron që të mund t’i përqafonte ata si miq të mëdhenj nga shtëpia.

———‐——————————————————————–

Osip Mandelstam lindi në një familje tregtare hebreje në Varshavë dhe më vonë u zhvendos në Shën Petersburg ku mori arsimin e mesëm në një shkollë prestigjioze. Me pas studioi në Sorbonë dhe në Universitetin e Heidelberg. Hapat e parë si poet i bëri në bashkëpunim me poetët Anna Akhmatova dhe Nikolay Gumilyov.

Mandelstam ishte i magjepsur nga antikiteti dhe nga poetët francezë Paul Verlaine, Charles Baudelaire dhe François Villon, dhe pati një lidhje të shkurtër me poeten Marina Tsvetaeva.

Për shumë intelektualë në Rusi sot, dy poetë – Osip Mandelstam (1891-1938) dhe Joseph Brodsky (1940-1996) – kanë fituar një status pothuajse të shenjtë.

Të dy paraqiten pothuajse me petkun e martirëve, si poetë që vuajtën për vargun e tyre: Njëri vdiq nga duart e pushtetarëve dhe tjetri u detyrua të emigronte. E megjithatë, nëse jeta e Brodskit ishte mjaft e suksesshme – atij iu dha çmimi Nobel dhe u njoh në të gjithë botën – Mandelstam jo më pak i shkëlqyer ra viktimë e represionit politik dhe u fundos në harresë për shumë vite.

Në vitin 1933, në kulmin e kultit të individit të Stalinit, Mandelstam shkroi poemën “Ne jetojmë pa e ndjerë vendin poshtë nesh”, e cila përmbante kritika të paimagjinueshme për Stalinin.

Ai e quan Udhëheqësin e Madh “malësorin e Kremlinit” dhe akuzon autoritetet për injorimin e njerëzve të zakonshëm: “Fjalimi ynë me dhjetë hapa është i padëgjueshëm”.

Ai e përshkruan rrethinën e Udhëheqësit të Popujve si një “rrëpirë” që thjesht zbaton urdhrat.

Vetëkuptohet që poema nuk u botua kurrë as gjatë jetës së Mandelstamit dhe as për një kohë të gjatë më pas.

Ishte e rrezikshme edhe ta shkruaje atë.

Mandelstam ua recitoi miqve, por Boris Pasternak e quajti atë si vetëvrasje dhe i kërkoi atij të mos ia përsëriste askujt. Arkivat e Sherbimit Inteligjent sovjetik kanë vetëm një kopje të mbijetuar me autograf.

Sidoqoftë, Mandelstam ishte i përgatitur për rezultatin më të tmerrshëm, megjithëse në fillim ai u internua vetëm në Voronezh.

Poeti u arrestua në vitin 1938 përpara se të vdiste në një kamp tranziti në Lindjen e Largët.

E megjithatë, poema ka mbijetuar: Ajo u botua në Perëndim në vitin 1963 në revistën Mosty, të cilës iu dërgua nga historiani i letërsisë Julian Oksman (falë tij, shumë vargje të poetëve qe nuk u botuan në periudhën sovjetike janë ruajtur).

Ky ishte fillimi i ngritjes së famës së Mandelstamit në Perëndim.

Ne librin e tij te fundit “Kur sunduesit grinden” të gjeniut tonë Kadare pasqyrohet artistikisht biseda telefonike midis Stalinit dhe Pasternakut ku një nga personazhet kryesore të bisedës është Mandelstam…