Sadik Bejko: IRONIA DHE NOSTALGJIA NË VARGJET E NJË POEZIE

Të shkruash për poezinë e një miku nuk është aq e lehtë. Ne e lexojmë njëri-tjetrin, e përcjellim nga libri në libër, e pëlqejmë gjuhën, verbin e tij poetik që tani na është i njohur dhe i veçantë, e përgëzojmë mikun për prurjet e tij, që bëhen edhe tonat, por na ndodh që nuk i bëjmë dy fjalë bashkë kur vjen puna për të bërë një tekst të shkruar.

Por një autor që është bërë pjesë e pejsazhit letrar të një periudhe, flet edhe përtej nesh. Dhe përtej vetes së vet. Është një fakt i jetës letrare. Ka bërë vendin e vet, ka zgjedhur të ketë zërin e vet.

Një kohë flet me zërat e atyre që e jetojnë dhe që e shkruajnë atë. Jeta e një brezi bëhet e dëshmuar në zërat që e artikulojnë atë. Në dashuritë, miqësitë, në ngjarjet e imta të subjekteve, në ngjarje e ndjeshmëri që janë të çastit sa janë dhe të barabarta me kuptimet më universale të kohërave. Janë të tilla të mbushura me gjithë fisnikëritë, apo fatkeqësitë tragjike, me shënjat më të larta që jeta ia jep njeriut veç një herë, e ato as nuk kthehen e as nuk merren për së dyti. Vetëm një herë e jetojmë jetën. Tragjiksht a fisnikërisht dhe kjo është e vetmja, e shtrenjta, e papësëritshmja jeta jonë. Çdo brez e thith jetën me mushkëritë e tij që njëherësh janë flijimi i tij në çdo rrahje zemre me regëtime të dashurisë a të urrejtjes, shfaqje që kanë njëherësh dhe fytyrë personale dhe universale. Kënga e brezave, jetë-vdekja, fuqia dhe përjetësia e tyre përherë kështu do të vijë në qarkun rrethor të jetës që ripërtërihet dhe kur brezat të mos jenë më.

Një nga këta përfaqësues të brezit të tij prej më se njëzet vjetësh është dhe Artur Shemaj. Ai ka zgjedhur të dëshmojë për shenjat kalimtare dhe njëherësh universale të jetës së brezit të vet. Ka gjetur gjuhën poetike, tonalitetin e zërit të vet, ka zgjedhur ngjyrat e substancat e verbit të vet.

Arturi veçse poet dhe përkthyes është dhe autor shkrimesh mbi krijimtarinë e disa prej miqve të tij poetë.

Ngadalë por pa u ndalur nga libri në libër ai është rritur, formuar, ka krijuar profilin e vet të dëshmuar poetik.

Artur Shemaj është një mik i mirë shumë prej shkrimtarëve të Tiranës. Është një mik i gjendur në të mira dhe vështirësi. Ai e do letërsinë… por do dhe shkrimtarët, poetët pavarësisht nga prirjet, nga mosha, nga huqet apo nga zilitë e prirjet e tepëruara të autoreve për të mbivlerësuar veten. Arturi Shemaj është një fill bashkues i shumë poetëve të Tiranës dhe i atyre nga krahinat. Përcjell veç mirësi tek secili nga shkrimtarët që takon. Ky sens miqësie e dashurie e ka bërë atë të dalluar nga të tjerët, sepse ndikon në krijimin e një klime krijuese … që tek ne gati mungon. Kjo dashuri për individët shkon te një dashuri për krijimtarinë e tyre, është dashuri për fjalën shqipe, për letërsinë e gjuhën e shkruar shqipe.

Humanizmi, tipar i tij personal, i ka kaluar dhe poezisë së tij.,

Vargjet e poezisë “Poeti pa fjalë” portretizojnë një tip që e jeton jetën me ndjeshmëri poeti dhe pse nuk shkruan poezi. Një poeti në mungesë, mund të thuash. Por porteti është aq i gjallë dhe aq me dashuri vizatuar, sat ë lë përshtypjen se është një autoportret, ose është indirekt portreti i miqve, i poetëve të dashur të brezit të tij. Mundet është pak i idealizuar. Po figura, humanitet i tij rrezaton nerv e dashuri për jetë, një jetë e filtruar nga e bukura, poetikja.

Në këtë libër ka poezi ndonjëherë që arrijnë në nivelin e portretit për poetë bashkëkohës, miq të A. Shemaj. Poezi për poetin e ndjerë Demir Gjergji, një nga emrat më të artikuluar si poet në pejsazhin letrar të këtyre viteve. Një figuë dramatike, por plot vitalitet në jetë dhe në art. U shua krejt papritur.

Poezi për Dan Mysliun, që në Tiranë la emër për korrektësinë në marrëdhëniet njerëzore, për dijen dhe afirmimin e poetëve dhe të njerëzve të penës në tablonë traumatike të pas viteve ’90 e të fillimeve të këtij shekulli.

Sherif Bali vizatohet me brishtësi si një arratiak në pejsazhet fshatarake të Myzeqesë, si një zë autentik dhe pak si në kapërcim të një hëne që të merr me vete në rënie-ngritje të epokave.

Duke qenë nën “shkollën” e xhaxhait të tij poetit Qazim Shemaj, Arturi trashëgoi përvojën e dashurisë për fjalën e bukur, për poezinë si një lloj i artit që do veç frymëzimit dhe rreptësinë e mjeshtërisë së formës, e një forme që është aq e ngjeshur e aq nazike sa në fare pak fjalë mund të jetësojë një tërësi artistike të përveçme dhe të paçmuar, si poezia.

Kujdesi për ta gdhendur fjalën në varg nuk është i pandarë nga ajo që jo ta mbysësh po t’i japësh frymë. Jo ta lëmosh po ta skalitësh fjalën. Kjo që t’i japësh fjalës një jetë të re në vargjet e tua, bëhet nga gjetjet plot nerv e njomështi bashkë. Ky lloj lirizmi i Arturit nuk të lodh. Ai është lirizëm i hollë që të pret si brisk në freskinë e tij të lidhjes midis fjalëve, të vargjeve, të pret si ujët e burimit të malit në verë.

E ndërtuar mbi një kursim të matur të fjalëve, me një animizim të natyrës, me një ndërtim të freskët e të hedhur lirshëm vjen poezia:

PEIZAZH

Këmbët e malit të zbathur përmbi lumë

Kaq kohë dhe ndiejn të ftohtë,

Mali teshtin dhe retë mbledh mbi kokë,

Të heqë zjarrminë e furtunave të shumta,

Dhe pyjet i bëhen flokë,

Dhe nga lumi del shkuma,

Prej lodhjes së plotë

Që i jep furtuna…

Ja dhe një nga ato poezitë e shkurtra të ndërtuara mjeshtërisht “ÇASTET E MUNGESAVE”.

Çastet e ftohta të mungesave

Vijnë pa i thirrur

Siç bie mbi bar vesa

Në një mëngjes ende të palindur…

Kur del dielli,vesa shkrin,

Si brilant i vjedhur,

Ndërsa çasti hungërin

Nga mungesë e dehur…

Befasues në poezinë më lart janë vargjet: “Kur del dielli, vesa shkrin, \ Si brilant i vjedhur”. Aftësia për të prodhuar vargje të një cilësie të lartë të shkrimit rrit shijen e leximit, i jep gjuhës poetke shkëlqimin e gurëve të çmuar. Mund të provojmë një kënaqësi të lartë, mund të na mprehin shijen e leximit vargje si këto më poshtë:

Krahët e tu shëndrisin si dy kometa

Që botën e kërcënojnë (Krahët e tu)

Po pritja e theu gurin,

Te porta me qenin plak… (Mëzi i fëmijërisë)

Dhe hija më mbërthen…

Si në faj të jem…. (Ndizet hija e pritjes)

Arturi është lirik delkat në poezitë me motivin e dashurisë, të natyrës, të evokimit të fëmijërisë, të vendlindjes. Detajet e zgjedhura e bëjnë poezinë një endje me penj bari e gjethesh, një tablo të rrokshme plot ngjyrë e substancë dhe që njëherësh

të thërrmohet në duar nga brishtësia. Mendoj në endjen e lirshme të teksturës së poezive kanë ndikuar dhe përthimet e tij nga poezia italiane e poetëve të shekullit XX. Artur Shemaj është i dhënë pas kësaj poezie të një tradite të madhe dhe ka sjellë shumë poezi italiane në gjuhën shqipe.

Arturi hyn në ata poetë që e thotë me plot zërin çfarë pëlqen dhe çfarë urren. Kisha kohë që nuk lexoja poezi të temës sociale, poezi që stigmatizojnë vese të shoqërisë, që portretizojnë tipa social të mbizotëruar nga e keqja.

Njerëz cinikë

Me pamje madhështore

Pa droje pa frikë

Shëtisin veten përdore. (Njerëz cinikë)

Këtu poeti është i ashpër, pa qenë moralist. Gjithmonë është mirë kur arti nuk do të arratiset nga jeta që jetojmë.

Një tjetër tipar i këtij libri është sjellja e tablove nga lagjet e periferisë ku jetojnë njerëz me hallet e një muzgu që u zë frymën. Herë-herë të ngjan se po lexon reportazhe në vargje. Këto lloj poezish i bën të freskëta e të pëlqyeshme nervi i poetit që di ta lëvizë kamerën e vëzhgimit mbi pamje a tipare njerëzore që rrëshqasin shkoqur para syve tanë. Montimi i këtyre detajeve e pamjeve është i tillë që nuk të lodh, dhe as të lë në monotoni. Me pak vargje krijohet atmosfera ku daltohen vizatime të tipave shoqërorë që mbushin mjediset tona. Humaniteti, bashkëndjesmëria me këta njerëz që shoqëria i flak në skajet e saj, ndonjëherë ndjesia se autori është aty diku pranë tyre, u japin tejdukshmëri e sinqeritet tablove të derdhura plot plasticitet. Ndeshim në atë krenarinë e atyre që dinë t’i jetojnë të mbarat a më shumë mbrapështitë e kësaj bote si t’u vijnë. Pa u ankuar.

Së fundi duhet shënuar se sfondi i jetës reale të gjallë të kësaj poezie është jeta në një qytet të madh. Mëngjeset janë çastet kohore që poetin e frymëzojnë, i zgjojnë hove të fuqishme shpirtërore. Heroi lirik i kësaj poezi është një njeri vital e plot nerv që i merr në sy përballjet me jetën, me njerëzit, me natyrën. Në raste të çlodhjes të arratisë nga ky mjedis urban plot zymti vijnë poezitë që të çpjnë te ferra te gjineshtra, gushkuqi i borës, te mëzi lumërak, motive të njohura, por që u ëshë gjetur këndi original për t’i ringjallur. Ky gërshetim midis ironisë për të sotmen dhe nostalgjisë për të shkuarën i japin këtij libri lëvizjen e brendshme, kontrastin, kërcitjen dhe dëshirën për urti dhe paqëtim.

Dhjetor 2023.