Astrit Lulushi: Anglishtja e vjetër

Disa fjalë të anglishtes së vjetër (nga para vitit 1066) janë ende në përdorim sot.

Anglishtja e vjetër duket shumë më e panjohur se sa është në të vërtetë. Shkrimet dhe shqiptimet e fjalëve janë paksa të ndryshme, por vetë fjalët janë kryesisht të njëjta. Për shembull, fjala ‘giese’ duket krejtësisht e panjohur për një folës modern anglez, por nuk është kështu – g-me-një-pikë-mbi-shqiptohet “y”, kështu që fjala shqiptohet “yees-eh”. Disa ndërrime zanoresh më vonë, dhe ajo merr formën e saj moderne, “yes”.

Ka shumë fjalë të tilla: Frēondsċiepe (free-ond-sheep-ay) mund të duket krejtësisht e panjohur, por në fakt është  friendship “miqësi”. Fyr përdor një tingull zanor që nuk ekziston më në anglisht dhe evoluon në “fire” flakë. Wulf bëhet “wolf”, hræfn bëhet “raven”, cyning bëhet “king” dhe hwæt bëhet “what”; pe është vetëm “the”, Haliġ ka një “g” të shqiptuar përsëri si “y”, kështu që është “holy” hyjnore, e shenjtë

Shembulli është fjala “water”: shkronjë e parë është një wynn, që bën një tingull “w”. Shkronja e katërt gjithashtu nuk është një “n” – në të vërtetë është një “r”. Pra, kjo fjalë transkriptohet si waetre – ujë.

Ka edhe fjalë që ekzistojnë ende, por që kanë ndryshuar disi kuptimin e tyre. Fjala mann në anglishten e vjetër do të thotë “njeri” ose “person” dhe është neutral ndaj gjinisë. A wer është një person mashkull dhe W if është një person femër. Wifman evoluoi në “grua”, por mann u bë veçanërisht mashkullor dhe wer (në lidhje me fjalën latine vir) doli jashtë përdorimit. Mbijeton vetëm në fjalën “man-wolf”. Pra, nëse keni pyetur veten pse “burra” ose “njerëz” përdoret ndonjëherë për t’iu referuar njerëzve në përgjithësi, kjo është arsyeja.

Ka shumë fjalë të tjera të anglishtes së vjetër që nuk kanë mbijetuar, dhe gjithashtu shumë fjalë që anglishtja i huazon nga latinishtja ose frëngjishtja. Gramatika e vjetër e anglishtes ndryshon më shumë nga anglishtja moderne, sepse ka gjini gramatikore, raste emërore dhe mbiemra të fortë e të dobët. Por është gjithashtu më njohur se anglishtja moderne, sepse ende nuk ishte ndikuar nga shumë gjuhë të tjera. Thuhet me shaka se “Anglishtja është tre gjuhë në një” – gjuha e përbashkët që kryqëzohet dhe ndërthuret me shumë gjuhë të tjera, duke thithur fjalorin dhe gramatikën e tyre, derisa gramatika e saj bëhet e përzier. Shumë njerëz e mësojnë atë si gjuhë të dytë, sepse është ndryshe nga çdo gjuhë tjetër në planet. Nëse frizianishtja është gjuha më e afërt me anglishten e vjetër, atëherë nuk ka gjuhë si anglishtja moderne.

Megjithatë, duke u kthyer prapa në anglishten e vjetër, me të vërtetë është e njëjta gjuhë, edhe nëse nuk duket të jetë.