Katjusha Latifi Pogaçi: Historia 100-vjeçare e ish-Liceut të Gjirokastrës

Katjusha Latifi Pogaçi

 Gjirokastra e fëmijërisë dhe e rinisë sime më vjen në mendje si një skulpturë gjigante gdhendur në gur, kurse Gjimnazi “Asim Zeneli” si një diamant i ndritshëm në qafën e saj. Ky përfytyrim ka për mua diçka të veçantë, si të jetë një forcë magjike.

Më vjen në çaste dhimbjeje e plogështije si mbështetje, apo si një zë i brendshëm që më jep dorën e më ngre në këmbë. Më vjen si vegim i ëndërrt kur jam jashtë atdheut dhe më mbush me mallin e ëmbël në rrugët e kthimit. Më vjen kur këndoj e lëngoj, shfaqet e ikën, por është gjithnjë ndër mua.

Këtu fillova klasën e parë, në shkollën e Varroshit, “Urani Rumbo”, që dukej me sy të lirë përtej Përroit të Ficos, por pas klasës së dytë u regjistrova pranë Gjimnazit “Asim Zeneli”, në oborrin e majtë të të cilit ishte një shkollë e vogël, një katëshe, e quajti “Drita” ku fëmijët e lagjeve përreth zhvillonin mësimin fillor, ndërsa klasën e 5-të deri në të 7-të, e kreva në mjediset e gjimnazit, pra në klasat e tij.

Mbiemri i tyre nuk më kujtohet, por ata shpesh ndërronin klasën me njëri-tjetrin (paraleli tjetër i klasës së 5-të ishte në të njëjtin kat, majtas), ose edhe kur nuk e ndërronin i thoshin mësueses se nuk jam unë, por jam vëllai tjetër, kur nuk kishin mësuar dhe nuk donin të ngriheshin në mësim. Ndodhitë e tyre ishin shpesh burim humori. Një vit më vonë në klasën e gjashtë u ngjitëm në katin të dytë, ana jugore e godinës, një klasë e këndshme, me tri dritare të mëdha, e ndritshme dhe e ajrosur mirë.

Klasën e shtatë nuk e kujtoj mirë ku qe, por ka të ngjarë të ketë qenë po tek e njëjta. Në vitin 2019, kur shkova për 50-vjetorin e maturës ’69 ndala e pashë me nostalgji atë klasë. Ishte po aq e bukur dhe e ndritshme. “Klasa ime elegante”.

Pra, qysh në ciklin e arsimit 7-vjeçar, lidhjet e mia me Gjimnazin “Asim Zeneli” ishin mbresëlënëse. E adhuroja, duke filluar që nga godina me prezencën e saj dukshëm kryelartë dhe madhështore; me arkitekturën elegante dhe moderne, jashtë dhe brenda, adhuroja vendosjen e shkallëve të kateve, si një rrjedhë nga të dy anët, që më jepte ndiesinë e një ujvare, ku zbrisnin e hipnin gjimnazistët e viteve më lart.

Po ashtu korridoret e gjera e të gjata, klasat e bollshme me ndriçim, mjediset e jashtme, si oborri i hyrjes, ashtu dhe dalja e mbrapme që lidhej me një tjetër oborr e, që çonte në palestrën dhe gjithë mjediset e tjera përreth, ku përfshiheshin edhe sallat e punimdrurit dhe të punimmetalit. Nga ana tjetër, më pëlqente emri i mirë, reputacioni, përvoja e padiskutueshme e asaj shkolle, standardi i lartë i mësimdhënies.

E veçantë më dukej biblioteka, ku ndihej ende fryma e kolegjit francez, me libra me kapakë të trashë dhe me ilustrime plot ngjyra si: “Jeu lis, tu lis” (Unë lexoj, ti lexon), etj., etj. Prisja me padurim të shkoja në gjimnaz dhe të bëja edhe fërngjisht, si gjuhë të dytë, pasi gjuhën e parë të huaj, gjuhën ruse, e fillonim që në klasë të pestë. Madje, më kujtohet që ato vite, për të dhënë frëngjishten në gjimnaz kishte ardhur nga Turqia profesor Petroja, që të rinjtë gjirokastritë e thërrisnin “Monsieur Petro”.

Natyrisht, jo vetëm gjimnazi, ish-lice, por gjithë qyteti i Gjirokastrës kishte një frymë franceze, që shprehej në librat dhe në përkthimet që bëheshin atëherë, në modën e veshjeve, apo të këpucëve, që bëheshin me porosi, në filmat që shfaqeshin shpesh në kinemanë e qytetit, ku ne si klasë vraponim e mbushnim karriget, për të parë “Kontin e Monte Kristos”, apo “Tre muskëtjerët”. Po ashtu, shkonim aq shpesh në sallën e bibliotekës së qytetit, apo mbanim vrapin te “Libraria e Alizotit” në Qafën e Pazarit, për të marrë librat më të rinj, që shpesh ishin përkthime të letërsisë frënge.

Edhe fizikisht, nga shtëpia në Lagjen “Palorto”, Shkollën “Asim Zeneli” e kisha afër. Mjafton të zbrisja “Sokakun e të marrëve” për t’u kthyer sa më shpejt e më shkurt në shtëpi në drekë, kurse në mëngjes shkoja nga rruga tjetër paralel, me shumë porta shtëpish e lule, emri i së cilës tani nuk më kujtohet.

Kanë qënë mbresëlënëse provimet e lirimit që dhamë në gjimnazin Asim Zeneli. Aty u diplomova. (Kujtoj me këtë rast hartimin e provimit të lirimit (matura XI D), të cilin e kam shkruar të gjithin në vargje, gjithsej katër faqe fletoreje shkolle. Nuk mbaj mend as temën, as ndonjë varg çfarë kam shkruar. Nuk kam kopje prej tij dhe nuk mendoj se gjendet diku. Sikur shkolla ta kishte në ndonjë arkiv do të isha e lumtur dhe kurioze ta shikoja, ta lexoja edhe një here atë hartim).

Kohën e shkollës së mesme në Gjirokastër e mbaj mend si një periudhë shumë të mirëorganizuar, të ngjeshur me aktivitete, aq sa, në krahasim me fakultetin, më vonë, gjimnazin e kam quajtur më të vështirë, ose për të qenë e saktë, më impenjativ. Shkolla e mesme kishte pothuajse gjashtë orë mësimi çdo ditë dhe shumë problema në lëndët shkenëore për të zgjidhur dhe përveç këtyre nuk e dije kur ngriheshe në dërrasë të zezë. Kurse në fakultet ishte pyetja: “Kush do të flasë sot për këtë…?”.

Vite më vonë, kur ime bijë, e treta, Ilda, filloi studimet në universitet për informatikë më tha:

– Më ke keqinformuar.

– Pse, e pyeta

– Sepse më ke thënë që gjimnazi është më i vështirë se fakulteti. (Ilda, në gjimnaz ishte mbarëvjetore me 10-a dhe mbaroi me “Medalje Ari” në një nga gjimnazet më të mira të Tiranës siç është ai “Petro Nini Luarasi”).

Vite më vonë, e kam kuptuar se ku kishte ceduar përgjigja ime, sepse nuk i kisha shpjeguar vajzës që bëhej fjalë për Gjimnazin “Asim Zeneli”, një nga gjimnazet me standardet më të larta në mësimdhënie dhe kërkesë llogarie. Nuk besoj se ishte fakti që unë vazhdova për filologji, pasi as unë vetë nuk kisha pasur vështirësi në pjesën e shkencave ekzakte në gjimnaz. Isha mirë dhe në ato, me rezultatin kryesisht 10.

Falë përgatitjes që më kishte dhënë ai gjimnaz, vite më vonë arrija t’i i ndiqja dhe ndihmoja fëmijët e mi edhe në matematikë në shkollë, së paku deri në vitin II gjimnaz, por më vonë hoqa dorë. Nuk kisha kohë dhe mundësi. Nga ana tjetër, im shoq, i diplomuar në inxhinieri e bënte më së miri këtë rol. Kështu vit pas viti m’u larguan formulat dhe konceptet matematikore dhe kjo është normale. I vetmi mësim (koncept) që më ka mbetur gjer sot në mendje, jo si tekst, por si filozofi është ai i “Tensionit Siparfaqësor” bërë në lëndën e fizikës, me profesor Luan Hoxhën. Nuk e di pse.

Megjithatë, vite më pas, kur kam shkruar më shumë poezi kam pasur ndiesinë se ka një lidhje të brendshme midis poezizë dhe matematikës, që akoma nuk e di se ku qëndron, por që thjesht e ndiej se ekziston. Por le të kthehem te gjimnazi, te shoqet dhe shokët e mi të klasës. Për secilin mund të them fjalët më të mira. Pavarësisht rezultateve të ndryshme në mësime, ne ishim të gjithë shokë e shoqe me mirësi dhe respekt për njëritjetrin. Ndanim së bashku gëzime dhe shqetësime, flisnim hapur, ndihmonim me shpirt. Veç orëve të mësimit kishim edhe një jetë të përbashkët shoqërore, ku jepnim e merrnim me njëri-tjetrin për plotësimin e detyrave, për gjetjen e librave jashtë shkollorë, për zgjidhjen e ushtrimeve, etj.

Pastaj kishim një jetë solide nëpër aksione, siç ishin 2 muaj të paharrueshëm në ndërtimin e hekurudhës Rrogozhinë-Fier, po kështu edhe në hapjen e brezareve në Jonufër, apo në stërvitje ushtarake, ku me rastin e 25 jetorit të Çlirimit të atdheut, kam marrë pjesë si skuadër komandante e njërës prej togave të vajzave (çdo togë përbëhej prej 5 vajzash), që u trajnuam nga ushtarakë profesionistë për të realizuar qitje artilerie me top pa zmbrapsje të kalibrit 75mm.

Gjimnazi na jepte një jetë aktive shumëdimensionale: në arsimim, në edukatë, në kalitjen sportive, në stërvitje ushtarake, në sjelljen dhe jetën sociale të ngjeshur, në prekjen me dorë të disa zanateve që ishin pjesë e programit mësimor, si puna e drurit, me profesorin e nderuar, Pelivan Manga, (ruaj edhe sot në bibliotekën time disa cilindra druri të gdhendur në tornon e këtij gjimnazi); po kështu punën me metal, punën e dorës-rrobaqepësi, punën në bujqësi (aksionet lokale në fshatrat e zonës), etj.

E njihnim mirë njëri-tjetrin, por në shumë raste kishim edhe njohje familjare, që nga prindërit, kështu që këmbeheshin vizita edhe në shtëpi. Por nuk mund të rri pa përmendur edhe një veçori që kishin klasat tona të gjimnazit në Gjirokastër, atë që do ta quaja dygjuhësinë, sepse rreth 30% e shokëve të klasës ishin minoritarë dhe konkretisht vinin në Gjirokastër çdo ditë nga Derviciani, me ç’më kujtohet në klasën tonë ishin vetëm djem, nuk kishim vajza që vinin nga Derviciani.

Ata ishin të gjithë dygjuhësh dhe sa binte zilja e pushimit të vogël dhe mësuesit dilnin nga klasa ne të gjithë çliroheshim për të folur me zë të lartë gjë që e bënin edhe ata, por me njëri-tjetrin komunikonin në greqisht. Të them të drejtën nuk më pëlqente kjo, jo se kisha ndonjë paragjykim për gjuhën, absolutisht jo.

Ne në Gjirokastër ishim mësuar ta dëgjonim gjithandej gjuhën greke, në rrugë, në dyqane, në radhët e pazarit, në shkallët e pallatit. Ishte normale. Pastaj, që atëherë e kisha ndiesinë se një gjuhë më shumë është një dritare më shumë. Dhe mua më pëlqente, madje kisha filluar të merrja elementët e parë me një shoqe që e dinte. Po në klasë sesi më dukej. Megjithatë, nuk e shpreha ashnjëherë sepse e konsideroja një të drejtë të tyre. Ky ishte pushimi i vogël.

Sa i takon pushimit të madh ai ishte një moment i përveçëm, i çdo dite, një çast i bukur, që ndryshe do ta cilësoja “Oaz çlodhjeje” apo “Frymëmarrje e gjerë”. Ishin 20 minuta, që më së shumti i kalonim në oborrin me diell, në biseda me njëri-tjetrin, nxënës e pedagogë, grupe grupe, nga klasat e të katër viteve, të qeshura, humor, batuta. Po kishte kohë edhe për të dalë në qytet. E kapnim “Qafën e pazarit”, duke i dhënë gjallëri qytetit: “Ia dolën gjimnazistët”. Apo mbanim një vrap deri tek afishet e Kinemasë, ktheheshim te “Libraria e Alizotit” për të pyetur për librat e rinj, e më tej një çap

… deri te “Bashtea e Teqesë”. Përse do të thoni ju?! Po i përgjigjem ndryshe:

Rrallë mund ta kalonim pushimin e madh në klasë ose në korridore, në dimer, kur binte shi…

SHOKËT E MI ASIMZENELAS

I kujtoj me respekt gjithë shokët dhe shoqet e gjimnazit, shumë prej të cilëve nuk i kam takuar më që atëherë. Njëri prej tyre, Mihal Guxo, vinte nga Dervicani, nxënës i shkëlqyer, po sidomos numri një në lëndën e gjuhës angleze, studioi inxhinieri, por edhe përkthen nga anglishtja autorë në zë. Mbaj mend një bisedë me të kur ishim në aksion në Lukovë ku ai më kujtoi një metodë të tij për ecurinë në anglisht, si brenda një nate kishte nxjerrë nga një buletin gazete që vinin nga Kina “Peking Rewiev” 500 fjalë të reja nga fjalori. Dhe kjo mua që atëherë m’u duk e paarrirtshme.

Gjë që fliste për një pasion dhe këmbëngulje të veçantë që Mihali kishte për atë gjuhë. Harallamb Qirko, po ashtu nxënës i shkëlqyer, numri një në matematikë, për matematikë studio e punoi shumë vite, kurse sot është edhe autor i shumë poezive me tema të mprehta shoqërore. Odise Çerkezi, gjithmonë i rregullt, serioz e dashamirës dhe shquhej për prirjet e tij letrare.

Po, Petraq Qurku, me humorin e tij të pashteshëm si burim gurgullues?! Po doje të qeshje, boll të bisedoje me Petraqin. Plot humor kishte mbetur edhe në takimin 50 vjet më pas. Rajmond Taho, një djalë çapkën dhe që sikur donte ta trazonte klasën, por që në fakt vite pas mbarimit të gjimnazit, shprehu talentin e tij në letërsinë për fëmijë, botoi libra me poezi në këtë fushë dhe madje për një cikël me poezi erdhi më takoi vite më pas në Lidhjen e Shkrimtarëve ku isha redaktore në revistën “Nëntori”. Kjo ishte hera e fundit që e kam parë. U nda shpejt nga jeta.

Respekt për kujtimin e tij. Shoqet e mia të dashura, Evgjeni Bukvalla, vajza e urtë, simpatike, nxënëse e mirë, e edukuar, e dashur. Në provimet e maturës bujti tek unë të mësonim bashkë si të ishim motra. Dhe kështu u bëmë në shtëpi tri maturante, përfshi edhe mamanë time që do të jepte provimet e maturës në shkollën e mbrëmjes.

Provimet e maturës ishin një stres dhe preokupim i paparë. Kushdo lakmonte nota të mira edhe për të kurorëzuar gjimnazin, po edhe për të vazhduar universitetin. Dhe ndjenja e pargjegjësisë qe shumë e lartë, nga nxënësi, nga prindërit, nga familjet. Kështu kur bëheshim grup ndiheshim më të fortë.

Mbaj mend mamanë e Evgjenisë që erdhi disa herë për vizitë, një grua simpatike, e urtë, e dashur dhe me buzëqeshje në buzë, e cila sa na shikonte, na sillte fruta dhe na linte të mësonim. Kujtoj Harikla Llambron, Figali Dushin, Liljana Rrapin, Liljana Elmazin me të cilat ishim edhe komshie dhe motrën e saj Tatjana Elmazin, që u bë këngëtare e shquar lirike e Teatrit të Operas dhe Baletit, me të cilën takohesha edhe më vonë në Tiranë gjatë viteve të punës në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe të Artistëve. Gjithashtu shumë shoqëri kisha edhe me nxënëse të paraleleve të tjera si Liri Fidhin, Vjollca Arapin, Filloreta Dokon, Tatjana Karagjozin, nxënëse me një potencial të fuqishëm, që u diplomuan dhe ushtruan profesionet e tyre në degë të ndryshme.

Kujtoj Zhaneta Çuçin, vajzën e bukur me flokë kaçurrela, ishim edhe komshie te “Katrori” në lagjen “18 Shtatori”, e kisha edhe në patronazh, vinte pothuajse çdo mbasdite tek unë sidomos kur kishim ndonjë lëndë të vështirë. Po kur kishim problema të vështira mblidheshim 5-6 vajza dhe merre me mend si mund të zgjidheshin problemat ashtu.

Kërcisnin bisedat, shakatë, të qeshurat. Dhe pastaj e linim fare problemën për ta mbaruar vonë natën (shpesh më kapte ora 2 pasmesnate) dhe për ta shpërndarë në pushimin e vogël. Dhe unë i përcillja shoqet shkallëve, kur jo rrallë takonim profesorin e fizkulturës, Jani Boti, banor i katit I, i cili me aksentin e tij grek pyeste: “Vizitë në Katjush, i studhioni?”.

Nuk e di pse në harkun e një jetë në brezin tonë, vitet e gjimnazit figurojnë si vitet më të lumtura. Si nuk këmbyem një fjalë, si nuk e pamë njëri-tjetrin një herë shtrembër, pa le më pastaj për zili, qefmbetje a cmirë që nuk mund të bëhej fjalë. Ishim atje për të ndihmuar njëri-tjetrin, për ta mbështetur, për t’i dhënë besim me dashamirësi dhe pa kërkuar shpërblim. “Brez i artë” do ta quaja.

PROFESORËT E NDERUAR

Profesori i rusishtes Rahmi Harxhi, shumë i pasionuar pas lëndës së tij, shpjegonte me forcë dhe kërkonte shumë. Profesor Rahmiu organizonte mbrëmje tematike me pjesë letrare, prozë e poezi në rusisht dhe këngë në rusisht dhe kjo qe pjesë e pasionit të tij në mësimdhënie dhe jo detyrim. Ai ishte koordinatori, ose regjisori i shfaqjes dhe ne nxënësit flisnim, recitonim, dialogonim, duke ia marrë fjalën në stafetë njëri-tjetrit, sipas një skenari të mirëpërgatitur prej tij.

Në një nga këto mbrëmje letrare në gjuhë të huaj, ku mblidheshin edhe shumë nxënës e pedagogë të lëndëve të tjera… Kur erdhi radha ime unë e ngatërrova tekstin, por jo nga mospërgatitja, thjesht u bëra konfuze, duke mos e kuptuar as vetë që isha sëmurë. Kur u ktheva në shtëpi, prindërit konstatuan që kisha temperaturë 40 gradë. Vetë s’kisha kuptuar gjë. Veç mbaj mend që më erdhi shumë keq, m’u duk sikur i prisha gjithë atë përgatitje, pavarësisht që profesor Rahmiu nuk më tha asnjë fjalë për këtë.

Një kujtim të veçantë edhe për profesorin e matematikës Tomorr Tushen. Në mos gaboj ishim në orën e gjeometrisë. Ishin ditët kur në qytet zhvillohej Festivali Folklorik (tetor 1968). Dhe ne, një grup shoqesh të klasës, përfshi edhe nxënësen që unë kisha në patronazh, kishim shkuar gjatë mbasdites në sheshin e kalasë për të parë festivalin.

Profesor Tomorrin e pamë dhe na pa atje. Vetëkuptohet që të nesërmen ishim pa përgatitur. Në pushimin 5-minutësh unë rashë mbi libër, arrita të lexoj vetëm teoremën, por jo të kundërtën e saj. Profesor Tomorri hyri në klasë si rrufeja, me regjistrin nën sqetull dhe pa arritur te katedra, pa hapur rregjistrin, madje pa mbyllur akoma mirë derën, tha: – Latifi në dërrasë! Kundërteoremën! U ngrita.

U përpoqa të kujtoja ndonjë gjë nga shpiegimi. Nxënësit e tjerë filluan të ndihmonin nga banka, por pa rezultat. Vura shkumësin në dërrasë dhe prita. – Ulu, 4, tha profesori. Një 4 që ai ndoshta s’e vuri kurrë në regjistër dhe që nuk ndikoi në rezultatin përfundimtar. Por që ishte një këshillë, pa shumë fjalë, me një veprim aktiv, siç ishte natyra e profesor Tomorrit.

http://www.panorama.com.al/historia-100-vjecare-e-ish-liceut-te-gjirokastres-kush-jane-figura-e-shquara-qe-dolen-nga-bankat-e-gjimnazit/