Heggarty: Gjuha shqipe, krejt origjinale dhe e dallueshme midis gjuhëve të tjera

– “Evolucioni historik i gjuhës shqipe dhe ndryshimet në zhvillimin e saj kanë qenë shumë të shpejta” –

– “Ngjashmëritë midis dy dialekteve të shqipes janë në shkallën për 89.5 për qind”, një nivel shumë i lartë konvergjence –

– Paul Heggarty, autor i parë i artikullit të botuar në revistën shkencore me njohje ndërkombëtare “Science”, mbajti dje një ligjëratë në kuadër të SNGJLK në Prishtinë; në fillim të nëntorit vjen në Tiranë, me ftesë të Akademisë së Shkencave

– Një bazë e re të dhënash: pema e familjes së gjuhëve i.e. dhe një hipotezë për origjinën e familjes së gjuhëve indoeuropiane: cili është vendi i shqipes –

– Titulli në anglisht: “A new database, family tree and origins hypothesis for the indo-european language family: what place for Albanian” –

– Paralajmërim i zymtë: “Brenda disa dekadash gati gjysma e rreth shtatë mijë gjuhëve dhe të folmeve që ekzistojnë në Botë do të shuhen ose do të jenë më pak të kuptueshme” –

Paul Heggarty, autor i parë i artikullit të botuar vjet në qershor në tribunën e mirënjohur “Science” për fillesat prehistorike të gjuhëve idoeuropiane (në këtë kontekst shqipja merr shumë rëndësi për lashtësinë dhe momentin e parë të shfaqjes “ndryshe” në krahasim me gjuhët më të afërta), ishte një nga ligjëruesit në seminarin e 42-të për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare (20 gusht 2024), njoftohet në faqen e posaçme të Seminarit dhe në shtypin e sotëm të Prishtinës.

Heggarty pohoi në ligjëratën e tij se “gjuha shqipe është krejt e dallueshme midis gjuhëve të tjera të familjes që i takon, sepse është monogjuhë” (gjuhë pa lidhje gjenetike motërie apo filiacioni me të tjera, siç përcaktohet në gjuhësinë tradicionale i.e). “Të gjitha këto gjuhë janë pak a shumë të tilla. Por cili është dallimi i saj me trungun e gjuhës shqipe dhe në krahasim me zhvillimet e ngjashme? Metoda jonë këtë synon të zgjidhë. Çfarë rezulton nga kërkimet tona është se “trungu” i gjuhës shqipe ka ndryshuar me shpejtësi. Kjo shpejtësi ndryshimi në gjuhën shqipe është e pazakontë. Kjo rezulton nga burimet që disponon baza jonë e të dhënave “IE-CoP”, që është themeluar për marrëdhëniet e gjuhëve indoeuropiane mes tyre, për ngjashmëritë e dallimet dhe lashtësinë e tyre”.

Paul Heggarty e ilustroi tezën e tij duke iu referuar projeksioneve në grafikë dhe kronologjizimeve të dukurive në kuadër të zhvillimeve të gjuhëve i.e. dhe origjinës së tyre në momentin e ndarjes nga njëra-tjetra, kur fliteshin përgjatë udhëtimit të tyre nga rajoni i burimit drejt kontinentit tonë, që më pas u indoeuropeizua.

Ai paraqiti fakte interesante në rrafsh të antropogjuhësisë, gjenetogjuhësisë, shqyrtimeve e rishqyrtimeve të historisë së gjuhëve i.e. në prizmin e ADN-së së tyre, para së gjithash për gjuhën shqipe, për ndryshimet që ajo ka pësuar gjatë zhvillimit (pre)historik të saj; për ngjashmëritë dhe dallimet me gjuhë të tjera indoeuropiane; për rreziqet e zhdukjes si gjuhë që i janë shfaqur.

“Të dhënat për burimin e shqipes dhe historinë e zhvillimit të saj kanë bërë bujë të madhe në qarqet shkencore botërore, tha ai. Kjo sepse gjuha shqipe është gjuha më e veçantë nga të gjithë gjuhët indoeuropiane. Është shumë e rëndësishme për gjuhën shqipe që ajo është shumë e dallueshme. Nuk kemi gjetur një gjuhë indoeuropiane më të dallueshme se ajo. Është shumë origjinale dhe ka një arsye për këtë: sepse ajo ka ndryshuar shumë, ka marrë shumë fjalë nga gjuhët e tjera, duke mbetur gjithnjë origjinale”.

Për periudhën “historike” dhe lidhjet e shqipes si pasardhëse e ilirishtes Heggarty tha se, në kuadër të teorisë dhe metodës së tij e të bashkautorëve të artikullit në “Science”, kjo është një çështje dytësore, sepse historia e shqipes është më e thellë. “Më e shumta që mund të themi është se gjuhë si shqipja, greqishtja dhe ndonjë tjetër janë gjuhë për të cilat njohim diçka për burimin e tyre, ndërsa ka gjuhë të tjera për të cilat nuk mund të dimë gjë për to, nuk kemi të dhëna. Ka shumë gjuhë dhe varietete të tyre për të cilat nuk dimë saktësisht se nga vijnë. Dimë se me cilën gjuhë shqipja është më e afërt e me cilën më e largët: p.sh., ngjashmëritë me gjuhën angleze dhe nëndegën e saj janë vetëm në nivelin 7.4 për qind”.

Në lidhje me lashtësinë “absolute”, Heggarty tha se “duhet trajtuar me kujdes”, jo në mënyrë popullore dhe politike.

Paralajmërim i fortë i Paul Heggarty-t:

“Ekzistojnë përafërsisht 7 mijë gjuhë në Botë dhe gjysma e tyre do të shuhen brenda disa dekadash ose do të jenë më pak të kuptueshme”.

Paul Heggarty ka mbrojtur PhD për gjuhësi krahasimtare në Universitetin e Cambidge-it dhe është “scientific senior” në Institutin “Max Planck” të Gjermanisë. Në biografinë e tij shkruhet se ai ka në fokus “mënyrën se si gjuhët hapin një dritare mbi të kaluarën tonë, në ndërveprim me qasjet nga gjenetika, arkeologjia dhe historia”.

“IE-CoR” është themeluar dhe drejtuar nga Paul Heggarty, Cormac Anderson dhe Matthew Scarborough; është licensuar nga

“Creative Commons Attribution 4.0 International License”.

Abstrakti anglisht i ligjëratës së Paul Heggarty në linkun në vijim: