Heroi që shpëtoi 699 fëmijë nga Holokausti

Gjatë nëntë muajve para shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore në shtator 1939, 10,000 fëmijë hebrenj të moshës 17 vjeç e poshtë u evakuuan nga Gjermania, Austria, Polonia dhe Çekosllovakia dhe u sollën në Mbretërinë e Bashkuar si refugjatë.

U njoh si Kindertransport, që nga gjermanishtja përkthehet “transporti i fëmijëve” dhe ofron një histori të rrallë shprese dhe shpëtimi gjatë një prej periudhave më të errëta të historisë njerëzore.

Që kur Hitleri dhe nazistët erdhën në pushtet në vitin 1933, jeta për gjermanët hebrenj u bë gjithnjë e më e vështirë. Shumë ligje antisemite u miratua në vitet e ardhshme dhe një sërë direktivash filluan të kufizojnë të drejtat e njeriut të hebrenjve në Gjermani.

Në vitin 1938, vende nga e gjithë bota u mblodhën në Francë për Konferencën Évian. Kjo ishte iniciativa e Presidentit të SHBA Franklin D. Roosevelt dhe shpresa ishte të merreshin garanci se vendet do të pranonin më shumë refugjatë hebrenj që dëshironin të largoheshin nga Gjermania naziste. Konferenca përfundoi pa shumë përparim, dhe në natën e 9-10 nëntorit 1938, persekutimi i hebrenjve në Gjermaninë naziste u përshkallëzua në mënyrë dramatike.

Ajo do të bëhej e njohur si Kristallnacht (“Nata e xhamave të thyer”) pasi trazirat e sanksionuara nga shteti që kishin në shënjestër hebrenjtë shpërthyen në të gjithë vendin. Kur mori fund, 91 hebrenj ishin vrarë, 30,000 ishin arrestuar dhe dërguar në kampe përqendrimi, rreth 7,000 biznese ishin plaçkitur dhe 267 sinagoga ishin shkatërruar.

Megjithëse ngjarja shkaktoi valë tronditëse në mbarë botën, pak ndryshoi në lidhje me pranimin e refugjatëve hebrenj nga vendet e tjera. Mbretëria e Bashkuar, megjithatë, më në fund mori masa. Qeveria britanike pranoi menjëherë të merrte një numër fëmijësh të pashoqëruar nga mosha 17 vjeç e poshtë. Atyre do t’u jepej një vizë e përkohshme, me mirëkuptimin se kur të ishin të sigurt do të ktheheshin te familjet e tyre. Ato gjithashtu nuk do të ishin barrë për shtetin, pasi çdo fëmijë refugjat do të kërkonte një sponsor përpara se t’i lejohej hyrja.

Organizata të ndryshme duke përfshirë Lëvizjen e Fëmijëve Refugjatë (RCM) filluan menjëherë planifikimin e evakuimeve, ndërsa bamirësitë dhe donacionet private financuan operacionin e shpëtimit.

Filloi një thirrje mbarëkombëtare për shtëpitë e kujdesit (hebrenj dhe johebrenj) dhe së shpejti erdhën deri në 500 oferta. Një rrjet organizatorësh u krijua shpejt e shpejt në Gjermani dhe Austri, dhe ata filluan të përpilojnë një listë të fëmijëve hebrenj më të rrezikuar.

Të lejuar të sillnin vetëm një valixhe të vogël dhe një shumë të vogël parash me vete, fëmijëve iu dha një kartë identiteti dhe më pas u grumbulluan në trena që shkonin për në stacionin më të afërt. Për shumë prej tyre, kjo do të ishte hera e fundit që do të shihnin prindërit.

Të ardhurit e parë zbritën në brigjet britanike më 2 dhjetor 1938 në Harwich në Essex. Anija mbante 196 fëmijë.

Ata të cilëve u ishte caktuar tashmë një shtëpi kujdestare u nisën me tren për në Londër, për të takuar familjet e tyre të reja, ndërsa të tjerë shkuan për të jetuar në bujtina në të gjithë vendin. Edhe pse kjo ishte një kohë tepër traumatike për fëmijët, pasi u gjendën në një tokë të huaj pa prindërit, dhe shumë prej tyre flisnin pak ose aspak anglisht, ata ishin të paktën të sigurt.

Kindertransport vazhdoi deri në fillimin e Luftës së Dytë Botërore, me trenin e fundit që u nis nga Berlini më 1 shtator 1939, në të njëjtën ditë që Gjermania pushtoi Poloninë. Evakuime më të vogla ndodhën në të gjithë kontinentin ndërsa lufta u ndez.

Pjesa më e madhe e suksesit të Kinderstransport u mbështet në veprimet e individëve. Një person i tillë ishte Nicholas Winton (më vonë Sir Nicholas), një bankier i ri britanik nga Londra. I lindur nga prindër gjermano-hebrenj që emigruan në Britani në fillim të shekullit të 20-të, Nicholas u vetëdijësua për atë që po shpalosej në kontinent gjatë viteve 1930.

Një socialist i flaktë, Nikolla ishte i shqetësuar për rreziqet që paraqiste partia naziste dhe në dimrin e vitit 1938 filloi të ndërmerrte veprime për të ndihmuar ata që prekeshin nga politikat e Hitlerit.

Në vend që të shkonte në Zvicër për një festë skish, Nikolla shkoi në Pragë pak para Krishtlindjeve të vitit 1938. Ai ishte kontaktuar nga një mik i vjetër i quajtur Martin Blake, i cili ishte në Pragë në emër të Komitetit Britanik për Refugjatët nga Çekosllovakia. Blake kishte pyetur nëse Nicholas mund të vinte dhe të ndihmonte me krizën e përshkallëzuar humanitare që po shpalosej në Çekosllovaki. “Kam një detyrë shumë interesante dhe kam nevojë për ndihmën tuaj”, i shkroi Blake. “Mos e merrni mundimin të merrni me vete skitë”.

Pas mbërritjes, Nikolla u trondit nga ajo që pa. Situata me të cilën përballeshin hebrenjtë ishte e tmerrshme. Shumë prej tyre ishin grumbulluar në kampet e refugjatëve që mbipopulloheshin me shpejtësi. Fillimi i dimrit solli vështirësi të tjera.

Duke besuar se mund të bënte një ndryshim, Nikolas filloi menjëherë të hartonte një plan për të evakuuar fëmijët hebrenj në një vend të sigurt në Britani. Duke përdorur kontaktet e tij, Nicholas, së bashku me Blake dhe kolegë të tjerë, krijuan një bazë operacionesh nga dhoma e tyre e hotelit në Pragë. Familjet që dëshironin të dërgonin fëmijët e tyre në Britani filluan të regjistronin emrat me Nicholasin dhe ekipin e tij.

Nicholas më pas kishte detyrën supoer të vështirë, të organizonte në mënyrë të sigurt transportin për fëmijët nëpër Gjermaninë naziste dhe Evropë, ndërkohë që kalonte nëpër malet e burokracisë nga autoritetet britanike. Qeveria britanike do të lejonte vetëm fëmijët më të rrezikuar të hynin dhe secili duhej të kishte tashmë një familje kujdestare të siguruar përpara nisjes.

Nicholas u kthye në Londër dhe vendosi reklama në gazeta duke kërkuar që familje vullnetarësh të merrnin fëmijët. Kur ato u siguruan, Nicholas dhe kolegët e tij filluan të dërgonin fëmijë në trenat drejt Britanisë, ku i pari u nis në mars 1938. Transportet do të vazhdonin gjatë gjithë verës, por u ndalën për shkak të shpërthimit të luftës.

Në fund, Nicholas ndihmoi në shpëtimin e jetës së 669 fëmijëve, megjithëse ai do t’i kujtonte gjithmonë ata që nuk mundi t’i shpëtonte. “Unë nuk mendoj për fëmijët që erdhën, por për fëmijët që duhet të kishin ardhur dhe nuk erdhën”, tha më vonë Nicholas në një intervistë për BBC.

Përpjekjet e shpëtimit kaluan relativisht të panjohura për gati gjysmë shekulli pas përfundimit të luftës.

Vetëm kur gruaja e tij gjeti një libër në papafingo me emrat e të gjithë fëmijëve që Nicholas kishte arritur të shpëtonte, historia e tij më në fund doli në dritë.

Në vitin 2003, Nikolla u shpall kalorës nga Mbretëresha dhe në vitin 2014 mori nderimin më të lartë të Republikës Çeke, Urdhrin e Luanit të Bardhë.

Nicholas vdiq në vitin 2015 në moshën 106-vjeçare. / bota.al