Kujtimet e Ilmi Lekës, Ferit Fixhës dhe dy profile nga Sadik Bejko për dy poetët martirë

Kujtimet e Ilmi Lekës, Ferit Fixhës dhe dy profile nga Sadik Bejko për dy poetët martirë

 

***

NË SYRIN E NJË FËMIJE

(Kujtime për mësuesin tim të paharruar dhe poetin e pushkatuar nga diktatura, Genc Leka)
Nga Ilmi Leka

“Kontrolli! Po vjen kontrolli”!
Ky lajm u përhap si oshëtimë në ato ditë të ftohta dimri të viteve gjashtëdhjetë. Ai sikur ngriu më shumë zemrat tona të vogla, më shumë se dëbora që binte pa pushim dhe kishte zbardhur çdo gjë. Të mbledhur grupe-grupe dhe të zverdhur në fytyrë, bisedonim me njëri-tjetrin me një ankth të patreguar. Ndodhte rrallë, tepër rrallë, që të vinin ekipe të tilla kontrolli në zona të largëta, ku currilat e akullit e dëbora e madhe kishin vajtur mbi një metër.
Mu në zemër na ranë tingujt e ziles për fillimin e mësimit. Të ndarë sipas klasave, u grumbulluam para shkollës. Shumica prej nesh ishte veshur keq dhe këmbët tona të ftohta nuk dallonin me dëborën e akullt. Të kujtonte ajo skenë “Lulin e vocërr” të të madhit Migjen. Të heshtur e pa zhurmë, u futëm nëpër klasa. Secili zuri vendin e vet. Unë isha në klasën e katërt dhe më dukej sikur e ndieja më shumë peshën e atij kontrolli të befasishëm.

Mësues Genci, pak i zverdhur në fytyrë, por, si zakonisht, me buzën në gaz, hyri në klasë. Kostumi i kadifenjtë dhe shalli i bardhë prej leshi e kishin bërë trupin e tij mesatar më të bukur e më të pashëm se kurrë. Pasi na hodhi një vështrim të shpejtë, me atë gjuhën e tij të ëmbël, na tha:
– Pse jeni kaq të ndrojtur sot? Mos u shqetësoni, mos kini frikë, nxënësit e mi të dashur. Kontrolli nuk vjen për ju, po për ne, mësuesit. Ndaj rrini të qetë dhe jepni përgjigje sa më të sakta.
Zemrat tona të vogla sikur u shkrinë pak. Me të mbaruar fjalën e fundit mësuesi ynë i paharruar, te cepi i rrugës ia behën dy hije të zeza njerëzish, të veshur me kostume e çanta të zeza, që bënin një kontrast të madh me dëborën e bardhë.
Një “oh” i brendshëm përshkoi zemrat tona. Por fjalët e ëmbla të mësuesit, të cilat ende i kishim në vesh, na qetësonin disi. Shefi i arsimit dhe inspektori i zonës u futën në shkollë. Mësues Genci i priti ata në korridorin e vogël të shkollës. Më pas erdhi edhe mësuese Zhuli, e shoqja e Gencit, një grua me kulturë, me flokë të zeza e me fytyrë ezmere, por shumë e sjellshme dhe e respektuar.
– Urdhëroni të pini një kafe, se jeni lodhur nga rruga e gjatë dhe bora e madhe, – i luti mësuesi me mirësjellje të dy mysafirët, duke zgjatur dorën nga dhoma e tij midis dy klasave. Ajo ishte një dhomë e vogël, shumë e vogël, me dy minderë prej dërrase dhe një sobë të vogël ekonomike në cepin e saj. Në këtë dhomë jetonte çifti i mësuesve, bashkë me djalin e tyre të vogël, Petrikën.
– Jo, – ia ktheu shkurt shefi. Do të fillojmë. Jemi shumë vonë. Fytyra e tij dukej më e zezë se çanta dhe kostumi që kishte veshur.
– Si të doni, – u dëgjuan fjalët e mësuesit. Unë bëra detyrën time sipas zakonit.
Hijerëndë, bashkë me inspektorin, shefi u fut në klasë. Zemrat tona të vogla sa s’po pushonin së rrahuri. Sytë tanë ishin ngulur te mësuesi ynë, që, me buzë në gaz, filloi mësimin.
– Jo, jooo, – i tha shefi i vrenjtur. Klasën do ta marrim në dorë ne. Ju do të uleni në karrige dhe vetëm do të dëgjoni.
Si gozhdë na u ngulën në zemër fjalët e tij, por nuk e dhamë veten. Pamë njëri-tjetrin, në heshtje, sikur lidhëm besën, sikur morëm një vendim të heshtur. Inspektori, i ulur në bankën e fundit, vetëm shkruante në një bllok të trashë, pa e ngritur kokën.
Filloi breshëria e pyetjeve. Të gjithë nxënësit ngriheshin në këmbë duke thirrur: “Ta them unë, ta them unë…?!”

Më i papërmbajturi isha unë. Sa s’po hipja mbi bankë. Disa herë më tërhoqi vëmendjen shefi i arsimit. Po, si fëmijë që isha, nuk përmbahesha. Përgjigjesha me zjarr dhe ky zjarr më ndizej nga çasti në çast. Doja të dilnim sa më mirë. Nuk kuptonim asgjë se ç’fshihej pas këtij kontrolli. Shefi, kur e pa se në teori nuk po na kapte dot, mori shkumësin dhe shkroi në tabelë fjalinë që më kujtohet si tani, edhe pse kanë kaluar rreth pesëdhjetë vjet: “Në dimër bie shumë dëborë, sidomos në malësitë tona”.
– Kërkoj analizë të hollësishme gramatikore, me të gjitha veçoritë. Tani do të shikojmë sa ju vlen lëkura, – artikuloi shpejt e shpejt ai. (Atëherë kërkohej një analizë e detajuar formalo-gramatikore, nga e cila nuk mësoje asgjë.)
I pyeti nxënësit me radhë, që nga banka e parë. Inspektori shënonte me shpejtësi gabimet. Unë rrija në bankën e mesit, por edhe pse nuk më kishte ardhur radha, përgjigjesha me zë të lartë. S’e kuptoja se ndoshta po bëhesha i mërzitshëm.
– Ti djalë, çohu në këmbë! Pse flet pa leje?! Dil jashtë! – u dëgjua zëri i rreptë e i prerë i shefit. I turpëruar, me kokën ulur, dola nga klasa. Shkolla e ciklit fillor ishte një ndërtesë e vjetër njëkatëshe dhe unë u ula jashtë, tek dritarja. Por, sa pyetje bënte shefi, përgjigjesha me zë të lartë. E kuptova edhe vetë se po e teproja.
Inspektori doli te dera dhe më bërtiti aq shumë saqë unë ia mbatha vrapit. Kontrolli zgjati dy-tri orë. Mora vesh se në përgjithësi shokët e shoqet ishin përgjigjur mirë. Pasi kontrolli u largua, mësues Genci na përgëzoi të gjithëve për përgjigjet e sakta dhe vëmendjen e treguar.
“Nderuat veten, emrin e shkollës, por më nderuat edhe mua”, – përfundoi mësuesi ynë i dashur.

…Pas pushimeve të Vitit të Ri, mësues Genci, bashkë me të shoqen, Zhulin, nuk erdhën më. Ne u mërzitëm shumë. Na thanë se e kanë transferuar në një shkollë tjetër. Por e vërteta ishte ndryshe. Atë e kishin pushuar nga puna familjarisht. Zemra na pikoi gjak, kur morëm vesh një lajm të tillë.
Ishim fëmijë dhe nuk i kuptonim thellë gjërat.

* * *
…Kishin kaluar vite dhe unë, pasi mbarova shkollën e mesme pedagogjike, fillova punë si mësues pikërisht në atë shkollë ku mësues Genci më dha njohuritë e para.
Më kujtohej çdo gjë që lidhej me fëmijërinë time. Kujtoja shpesh atë ditë dimri kur isha ulur në bankë. Skuqesha në fytyrë kur sillja ndërmend çastin kur shefi më nxori nga klasa. Më kujtohej shkrimi i mrekullueshëm i mësuesit. Munda t’ia kopjoj ca atë kaligrafi magjike.

Ishte fillimi i vitit 1976.
– Ilmi, Ilmi! – dëgjova një zë të njohur që më thërriste nga pas. Ktheva kokën dhe pashë mësues Gencin. Zemra më rrahu fort si fëmijë dhe sytë m’u mbushën me lot. Kisha mbi dhjetë vjet që s’e kisha parë. Unë kisha filluar atë vit studimet e larta për gjuhë-letërsi. U përqafuam fort tek cepi i urës së Shkumbinit, duke puthur njëri-tjetrin, pa folur asnjë fjalë. Sytë tanë u mbushën me lot të përmallshëm. Poshtë nesh Shkumbini, sikur e ndali rrjedhën për një çast, sikur nuk merrte frymë.
– Si je? Sa qenke rritur! Qenke bërë burrë! – qenë fjalët e tij të para. Një duf i brendshëm, një si lëmsh, m’u mblodh në grykë dhe në çast nuk munda t’i kthej asnjë përgjigje.
– A keni kohë të pini një kafe?
– Po, – i them unë me zë të dridhur, se ende s’isha çliruar nga emocionet.
U futëm në lokal dhe porositëm dy kafe turke. (Ekspresi nuk njihej atëherë në qytetin tonë të vogël).
Pasi e pyeta për shëndetin, për mësuese Zhulin, Petrikën që ne e mbanim në krahët tanë gjithë ditën, u interesova për punën. Më tha se punonte në fermë si dizenjator. Bënte punë të ndryshme. Zhuli punonte si shitëse.
– Po cila ishte arsyeja? Cila…? – e pyesja unë çdo çast.
– Çështje biografie, – më tha. S’ke ç’i bën. Jemi të këqinj ne për njëri-tjetrin. Shpresoj që çdo gjë do të sqarohet më vonë.
– Mos u mërzitni, mësues Genci, – i jepja unë kurajo. Jeta i ka këto. Duhen përballuar vështirësitë… E vërteta vonon, por nuk harron.
E pashë se ishte shumë i vrarë në fytyrë. Thithte me ngadalë një cigare duhani që e kishte vënë kohët e fundit. Rrufiste kafenë turke dhe, shpesh, më shikonte me sy të përlotur.
– M’u bë shumë qejfi, – vazhdoi bisedën, – kur mora vesh se ju, pas pedagogjikes, filluat studimet e larta në degën gjuhë-letërsi. Për mua kjo qe veç një ëndërr. U mundova ta vazhdoj me korrespondencë, por nuk ma dhanë të drejtën. Ndërhynë ata të Tiranës, të Institutit të Gjuhësisë dhe Folklorit, por nuk u bë gjë… M’u mbyllën portat e dijes, siç mbyllen bedenat e një kalaje…artikuloi ai me zë të ulët.
Më kujtoheshin poezitë e tij shumë të bukura, që i kisha lexuar që fëmijë, letrat e korrespondencat që i vinin shpesh nga profesorë të gjuhësisë e të folklorit. Me ata ende s’e kishte ndërprerë bashkëpunimin. Ai ishte jo vetëm një poet i talentuar, por edhe një studiues i zellshëm i folklorit, gjuhësisë, dialekteve e frazeologjisë së trevave të Librazhdit e më gjerë.
– Një amanet dua të të lë: “Punën që unë kam nisur duhet ta çoni më tej. Mos reshtni së studiuari gjuhën tonë kaq të bukur, leksikun dhe frazeologjinë e pasur të asaj zone që sa ka nisur”.
– Të gjithë bashkë do të nxjerrim në pah vlerat e traditat tona kulturore, gjuhësore, historike, albanalogjike…çdo gjë, edhe në këto treva të lëna deri tani në harresë, – shtova unë, si për ta qetësuar e bindur për amanetin që po më linte.
Mësues Genci m’i nguli sytë thellë e në çast pashë se ata u mbushën përsëri me lot. Nxori lekët dhe, me gjithë këmbënguljen time, pagoi dy kafetë.
– Jeni student, – më tha, – nuk keni para. Kur të filloni punë, do të ma ktheni.
…Po unë nuk ia ktheva kurrë respektin që më bëri. S’kaluan shumë ditë dhe atë e kishin arrestuar. Nuk mund ta përshkruaj se sa keq më erdhi kur mora vesh lajmin e hidhur. Isha tepër i bindur se ai kurrë nuk qe kriminel, por poet, studiues, gjuhëtar… Po…ç’të bëja?!
Keqardhja arriti kulmin, kur plumbi i mallkuar i diktaturës i mori atij shpirtin në kulmin e jetës dhe të krijimtarisë së tij. Vala e nxehtë e luftës së klasave të viteve shtatëdhjetë, ia mori jetën, për t’u bërë i përjetshëm…Sot mbushen plot tridhjetë e tetë vjet.
Nuk do ta harroj kurrë mësues Gencin. As amanetin e tij…

AMANETI
(Elegji për Genc Lekën)
(Pushkatuar nga diktatura më 17.07.1977 )

Cilët keni vrarë, ç’krime keni bërë?!
O mësuesi ynë i dashur, fisnik, zemërgjerë?!

Të pritnim me mall, mësimin të fillonim,
Jo, kurrë trupin tënd, plumbat ta shponin!

Ne pritëm gjatë, oh, sa shumë pritëm!
Të vinit në shkollë, bashkë me Petrikën…

Të pritëm me ankth, te cepi i urës,
Por ty ta mori jetën, plumbi i diktaturës.(!)

Bri Malit të Zgarës, te Përroi i Firarit,
Ia morën shpirtin mësuesit, poetit, shkrimtarit.

Shpejt u përhap gjëma, mbarë Shqipërisë,
E vranë me Vilsonë, në kulmin e rinisë!

Oh, ç’natë e zezë, ajo natë korriku!
Qau Çermenika, u tund Shebeniku.

Në zi gjithë Bërzeshta dhe rrapi madhështor,
Për bijtë e saj të shtrenjtë, që ikën si meteor.

Genci s’qe veç poet, as edhe shkrimtar,
Ai qe studiues, gjuhëtar, shkencëtar…

Ndaj, sa hap Fjalorin, në çdo faqe e radhë,
Sikur shoh mësues Gencin, me fjalën e rrallë.

Amaneti i tij, më rëndoi plumb:
“Punën që kam nisur, çojeni në fund…”

Tiranë, 17.07.2015

 

****

Përjetime të dhimbshme

Ferit Fixha
Në qytetin e Librazhdit, ku unë tashmë isha transferuar, zhurmonin mbyturazi në çdo ambient bisedat: ”Filloi gjyqi ndaj grupit armiqësor të Bërzeshtës, me kryetar grupi Genc Leka dhe Vilson Blloshmi(!)”. U çudita nga ato që po dëgjoja. Kur dëgjova emrin e Genc Lekës, thashë se mos më bënë veshët. Por, për fat të keq, jo. Gjithçka ishte e vërtetë. Një e vërtetë e hidhur, tronditëse, vrastare. Grykësia gjakatare e shtetit e kishte nxjerrë në bankën e të akuzuarve poetin dhe mësuesin, duke e njësuar me kriminelin.
Gjyqi u zhvillua me bujë të madhe. Në sallën e gjyqit dëgjuesit futeshin me autorizim.
Salla e gjyqit ishte e mbushur plot dhe në të s’pipëtinte asnjë zhurmë, veç klithmës së gjykatësit që ulërinte kundër viktimave të tij:
-Përgjigju i pandehur!
Krenar, me zërin melodioz, që i dridhej paksa, me gjuhën e bukur e të pastër, i pandehuri i pa faj, poeti Genc Leka, viktima e sistemit kriminal, mbronte veten nga akuzat absurde.
Mezi i përballova momentet e para të gjyqit.
Isha ulur nga mesi i sallës. Në kokë më ngatërroheshin si një lëmsh i zjarrtë pyetjet dhe përgjigjet. Ndieja pështjellim dhe shpesh më errësoheshin sytë e po më binte të fikët. Veten time e ndieja sikur të isha një copë gur i ulur mbi karrige.
Në krah të Gencit, në bankën e të akuzuarve, ashtu si në jetë e në mendime, qëndronte Vilson Blloshmi, energjik e i papërkulur. Edhe ky mësues dhe poet. Poliglot, përkthyes dhe erudit. Unë nuk e kisha njohur më parë Vilsonin, por ishin këto momente, që ai u skalit në kujtesën time si një simbiozë e përjetshme me Genc Lekën.
Ditën e dytë u lexuan materialet reçensuese të krijimtarisë, ku ”argumentohej”, gjoja, veprimtaria armiqësore, antiparti e antipushtet e dy poetëve, Genc Leka e Vilson Blloshmi. Akuza kërkonte me ngulm jetën e tyre, e cila ishte në lulen e rinisë dhe të krijimtarisë.
-Pushim!-urdhëroi gjykatësi. Gjyqi rifillon nesër!
Ishte mesditë. Zhegu i verës digjte si saç. Dola nga salla e gjyqit dhe po qëndroja para makinës së burgut. Genci, Vilsoni dhe të pandehurit e tjerë dolën të prangosur, të shoqëruar nga eskorta e policëve. Sapo vuri këmbën në makinë, Genci ktheu kokën prapa. Kërkonte me sy të afërmit e tij. Papritur kryqëzoi shikimin me mua, që isha dy hapa larg. Buzëqeshi. Nuk e di ku e gjeti forcën ai njeri. Nxora shaminë për të fshirë rigën e lotit dhe ula kokën me ngashërim.
Ishte çasti i fundit që pashë mësuesin tim të paharruar.

***

Rrodhën shumë vite. U desh të sythonte demokracia që të përkujtoheshin, nderoheshin e të përjetësoheshin dy poetët martirë të Librazhdit dhe të Shqipërisë, Genc Leka dhe Vilson Blloshmi.
…Sa herë futem në varrezat e qytetit të Librazhdit, ku prehet im atë (ndjesë pastë), çmallem edhe tek varret e Gencit dhe Vilsonit, që, për çudi dhe rastësi, ndodhen ngjitur me varrin e tim eti. Nga sytë që më rrëmbushen sa herë që shkoj aty, ca pika loti rrjedhin mbi mermerin e tim eti e ca pika mbi mermerin e dy poetëve.
Ndaj, në vëllimin tim poetik ”Dua”, në poezinë ”Ti dhe era”, kushtuar Genc Lekës, me gjuhën e shpirtit, shprehem:
“…Fryj, moj erë, fryj,
Tere lotin tim,
Se kam mallëngjim.
Të lutem, moj erë
Se ma sheh im atë
Dhe mësuesi im”.

****

 

Poeti dhe studiuesi Genc Leka
Genc Leka lindi në Bërzeshtë më 23 mars 1941. Babai i tij u arratis jashtë atdheut dhe u shpall tradhtar, armik i popullit, kur Genci ishte nëntë vjeç. Nënën ia internuan. Genci u rrit me të keq: u rrit jetim me prindër gjallë, me babanë të shpallur zyrtarisht armik I shtetit, me nënën në internim.
Prapë Genci vazhdoi shkollën në fshat e mandej shkollën e mesme pedagogjike në Elbasan. Ca kohë punoi mësues. E përjashtuan nga arsimi atë, gruan e tij dhe të motrën. Pas kësaj ai punoi në fermë.
Shkroi poezi, mblodhi lëndë gjuhësore, bëri studime etnografike. E deshi jetën dhe ashtu bujk në fermë, ia arriti që të pajtohej edhe me fatin,me nëpërkëmbjen, me dhunën. Me një fat që nuk e meritonte.
Por dhe kështu nuk e lanë. Shteti nuk ia falte që ai ishte i biri i një të arratisuri, i një armiku të regjimit. Dhe Gencin që në bankat e shkollës e kanë përndjekur rregullisht spiunët dhe agjentët e shërbimit të Sigurimit. Ndërkohë që u përmbahej me korrektësi të gjitha kërkesave politike të kohës në punën si mësues,në gazetën ”Zëri i rinisë” botoi disa poezi për shkollën, për luftën partizane. Në revistën ”Miqësia”, i frymëzuar nga poeti që e kishte për zemër,nga Esenini, botoi dhe një poezi për Leninin. Në dhomën e tij mbante autorë lirikë si librin “Kopshtari” të Tagorës, Eseninin, Lasgushin, përkthimet e Pushkinit, romanet e Dikensit, tregimet e Gorkit e të Gogolit, Sadiun. Lexonte gjithë librat e rinj që dilnin në shitje. Genci fliste rusishten dhe frëngjishten. Mundohej të përparonte në këto gjuhë,të përparonte dhe në profesion. Por të gjitha i shkuan dëm.
E arrestuan në fund të gushtit 1976. E pushkatuan si sabotator në korrik të vitit 1977. I torturuar dhe i poshtëruar përditë,Genci u thye: e pranoi akuzën e sajuar nga Sigurimi, se ai dhe Vilson Blloshmi kanë organizuar sabotimin në Bërzeshtë. Genci u thye, u besoi premtimeve të torturuesve të tij. Kërkesës së të afërmve të tij. Por ai ka qenë me lart sesa gjithë rrethi i tij miqësor. Shumë më lart nga ata që e kishin tradhtuar në çdo hap, në çdo fjalë, ndër vite. Genci nuk ishte i tillë në karakter. Si njeri I butë ai u dha përpara torturave. Ishte njeri dhe jeta është gjëja më e shtrenjtë për njeriun. Të rrallë janë ata që mund t’i bëjnë ballë mendimit të dënimit me vdekje. Dobësitë njerëzore janë pjesë e pandarë e natyrës sonë. Në fund të fundit,ç’do të ishte diktatura,nëse nuk do të arrinte të thyente,të shfytyronte dhe të vinte njërin kundër tjetrit dhe miqtë më të mirë?
Vilson Blloshmi dhe Genc Leka u pushkatuan, se i projektoi shteti si armiq, jo se ata me “Letrat”e tyre dolën hapur kundër shtetit. Të dy poetët u pushkatuan me një akuzë të sajuar të rreme, me akuzën e sabotimit në ekonominë bujqësore të fshatit. Po të hetosh për dje dhe sot në fshatin Bërzeshtë, në fshatin ku lindën dhe jetuan Genc Leka dhe Vilson Blloshmi, nuk ka ndodhur kurrën e kurrës ndonjë sabotim. Akuza e sabotimit u shpik në zyrën e shefit të partisë së Librazhdit dhe iu dha për zbatim gjykatës së Librazhdit.
Më 1994 te Përroi i Firarit, vendi ku u pushkatuan, u gjet varri i fshehtë i Vilson Blloshmit dhe i Genc Lekës. Varrimi u përcoll me nderime publike,Presidenti i Republikës i dekoroi me medaljen ”Martir i Demokracisë”.
SADIK BEJKO:”GENC LEKA”,VEPRA)

***
Soneti i kujtimeve

Nga Genc Leka

Oh ç’të rrëshqasin gishtat mbi kitarë
Dhe dridhen telat, dridhen pa pushim
Se ti këndon pasione djaloshare,
Se ti këndon për jetën pa mbarim

Aty ti sheh kujtime fëminije
Aty ti sheh çdo gjë që e ke larg.
Ti nuk këndon veç vargje dashurie,
E gjithë kënga jote është varg.
Këndo sërish, këndo si më parë
S’ka gjë se vjeshta qan me mallëngjim,
Se ti këndon pasione djaloshare,
Se ti këndon për jetën pa mbarim.
Në gishtat që rrëshqasin mbi kitarë
Unë shoh një të ardhme si vegim

***
O hënë, pse dole, moj, aq e trishtuar,
Mos vallë për mua po mban zi?
…………
Ç’më fsheh ashtu me sy të lotuar
Mos m’u sos jeta dhe unë nuk e di?
Po dhe në vdeksha, jeta s’ka mbaruar,
Dhe pse po shkruaj të fundmen poezi.”

***

Vilson Blloshmi, poeti që i pagoi me
peshën e jetës artin dhe bindjet e tij

Vilson Blloshmi (1948-1977), lindi në fshatin Bërzeshtë të rrethit të Librazhdit, mbaroi shkollën e mesme pedagogjike në Elbasan, punoi si bujk në fshat, druvar në Stravaj, minator në minierën e Përrenjasit, u arrestua në gusht të vitit 1976 dhe u ekzekutua me pushkatim më 17 korrik 1977, me akuzën: sabotim në ekonomi dhe agjitacion e propagandë. Vilsoni dhe miku i tij Genc Leka u quajtën krerët e një grupi prej pesë-gjashtë fshatarësh që sabotonin ekonominë bujqësore të fshatit Bërzeshtë.
E kërkoi vazhdimisht punën në arsim, por ia mohuan,sa herë e kërkoi. Ky status prej të përjashtuari nga jeta intelektuale i dha dhembjet më të mëdha, i dha net të tëra pa gjumë. Megjithatë nuk hoqi dorë nga thirrja më e madhe e brendësive të tij: nga dëshira për të shkruar, për të marrë dije, për të mësuar gjuhë të huaja,për të përkthyer shkrimtarët që donte. E tërhiqte veçanërisht kultura frënge, pëlqente simbolistët dhe poetët romantikë francezë. Fillimisht i lexonte, pastaj filloi t’i përkthejë në shqip. Përktheu poezi të Bodlerit, të Hygoit, të D’Anucios etj.
Vilsoni e dinte se poezitë e tij dhe përkthimet që bënte nga poetët francezë, nuk do të botoheshin kurrë në Shqipëri, por ai vazhdonte në kokë të vet: shkruante, përkthente, lexonte, sa thua përpinte gjithçka që shkruhej e botohej në Shqipëri. Donte që të kishte dhe një bibliotekë të tijën në fshat. Sa herë kthehej nga Tirana, sillte në shtëpi nga një trastë të madhe me libra. I blinte në libraritë e kryeqytetit, te ”Libri Ndërkombëtar”, te bukinistët që fshehtas shisnin libra të mbetura që nga koha e kohës.
Katër muaj para se ta fusnin në burg, letërkëmbimi, ditarët,p oezitë dhe përkthimet e Vilson Blloshmit u sekuestruan nga policia. Ky shtet që e kishte ndaluar të merrej me letërsi, papritur po interesohej posaçërisht për këtë krijimtari letrare të shkruar në fshehtësi dhe të kyçur në sëndukët e shtëpisë në fshatin Bërzeshtë. Poezia, ditarët, përkthimet, letrat, të sekuestruara dhunshëm, iu nënshtruan një përpunimi të imët në zyrat e Sigurimit. U thirrën në këto zyra përkthyes nga gjuha frënge dhe mësues letërsie për të nxjerrë nënkuptimet e fshehta të kësaj krijimtarie. Iu dhanë për shqyrtim edhe disa prej ekspertëve letrarë të njohur të kohës (njëri poet dhe profesor i Universitetit të Tiranës, tjetri poet i njohur dhe, i treti, redaktor i gazetës së vetme letrare në gjithë vendin).
Ekspertët i dhanë policisë mendime me shkrim për letërsinë e një poeti krejt të panjohur, për një letërsi që nuk ishte fare e publikuar, as në shtyp, as dorazi, për më tepër, për një letërsi që ishte sekuestruar prej policisë nga arkivat private të një fatkeqi që tashmë i kishin hedhur hekurat. Shteti u interesua kaq shumë për këtë krijimtari, jo për ta vlerësuar estetikisht atë, por për të gjetur prova fajësie që autori i tyre të dënohej sa më rëndë. Letërsia e tij,ashtu si dhe jeta e tij, atëherë u gjykuan të rrezikshme për shtetin dhe poeti u ekzekutua. Prej asaj kohe edhe letërsia e tij u varros përgjithmonë në arkivat e policisë.
Pas vitit 1991 për Vilson Blloshmin dhe Genc Lekën po flitet ndryshe: ata janë shpallur zyrtarisht martirë, janë botuar disa libra për jetën dhe veprën e tyre,u është ngritur një memorial prej bronzi ne qytetin e Librazhdit. Genc Leka dhe Vilson Blloshmi guxuan në heshtje të ishin vetvetja, vetëm kaq. E pësuan, e paguan me kokë pafajësinë e një guximi të tillë. Por gjaku i tyre që u derdh fshehtas e hupët në një tokë zhurishte dhe që u thith menjëherë prej saj ,pa lënë asnjë gjurmë, shkoi dhe ra, peshoi në njërën pjatë të balancës planetare. Peshoi atje dukshëm,por me peshën e krimit. Kur njëra anë e balancës rëndohet nga krimet, nga gjaku i pafajshëm,sot a nesër,ka tagrin të përmbysë dhe anën tjetër të saj. Kjo përmbysje planetare dikur erdhi. Genc Leka dhe Vilson Blloshmi kishin vënë gjakun,depozitën e veprës së tyre, peshën e tyre në këtë përmbysje të një rendi botëror të padrejtë të gjërave.
(SADIK BEJKO: ”VILSON BLLOSHMI”,VEPRA)

***

Po ikin vitet

Nga Vilson Blloshmi

Po ikin vitet, po shkon dhe ajo ditë
Që njëzet herë për ty është përsëritur,
Që, pse shkon, nuk ka faj,
Se do t’i hapë udhë vitit njëzet e një.
Pastaj ka njëzet vjet duke të pritur
Të qeshem para saj

Dhe koha një ditë karvanin do shkarkojë
Anash gjërash që do lejë dhe ne do na harrojë
Në vendin…s’di se ku,
Por për një kohë aty një sop dheu do qëndrojë.
Kur t’kalojë udh’tari, fytyrën do shtrembërojë:
Ç’ka qenë ky këtu.

O vite që kaloni, o skotë pafundësie,
Megjithëse ju rrëmbeni at’kohë lumturie,
Kujtimi ka për t’mbetë.
Mendimit kur venitet, mbi të ju bëni hije
O ditë të pavdekshme, o dlirësi rinie,
Që s’kthehi më në jetë.

***
Nëse nuk munda brengës t’i bëj ballë.
Zjarr përsëri unë kam në shpirt të djegur;
Nëse m’i vdekur jam se çdo I gjallë
Mirë pra, m’i gjallë jam se çdo i vdekur.