NJË ROMAN QË KALON NË FILTRIN E NDËRGJEGJES

Sot është 150 vjetori i lindjes së Mihail Bullgakovit, një prej shkrimtarëve më të mëdhenj rus të shekullit XX. Në Tiranë vepra e tij është ripërkthyer nga rusishtja nga Aleksandër Koli dhe botuar nga shtëpia Ombra GVG.

Bullgakovi është një prej shkrimtarëve më të mëdhenj të shekullit XX, pikërisht për shkak të kryeveprës së tij, romanit “Mjeshtri dhe Margarita”. Romani “Mjeshtri dhe Margarita” u botua në Moskë, më 1967. Megjithatë, Bullgakovi e shkroi atë i izoluar deri sa vdiq, nga viti 1928 deri më 1940. Ngjarjet në roman zhvillohen në Rusinë bashkëkohëse, ku edhe vetë jeta e shkrimtarit bëhet e pranishme nëpërmjet personazhit të Mjeshtrit, një alter ego e vetë shkrimtarit. Mjeshtri në roman thuhet se ishte 38 vjeç, po aq sa ishte mosha e Bullgakovit në vitin 1929, vit në të cilin ka filluar të shkruajë “Mjeshtri dhe Margaritën”. Kritika kundër personazhit, reflekton kritikën kundër vetë Bullgakovit. Dramat e tij nuk janë vënë në skenë, gjatë gjithë kohës ai shkruante vepra që nuk botoheshin apo viheshin në skenë. Në letrën dërguar Stalinit, ai i lutet që të mund të largohet nga Rusia, sepse jeta e tij aty ishte e pamundur. I kërkon që ta lenë të ikë, t’i japin udhët. Në Rusi, ai nuk mund të gjente punë askund, për shkak të emrit të tij të bërë gogol, siç shprehet po vetë.

 “Tani jam i shkatërruar” , shkruan ai në fillim të një paragrafi. Dhe e paralajmëron udhëheqësin, tek i cili ende besonte, se duhet të bëhej diçka për të.

“I lutem Udhëheqjes Sovjete, të bëjë me mua çka të dojë, si ta gjykojë më mirë, por ama, diçka të bëjë, sepse mua, dramaturgut që ka shkruar 5 drama, të njohur në BRSS dhe në Evropë, më mbetet shqeto, në këtë çast, – mjerimi, rruga dhe vdekja.”

Gjithë shkatërrimi i tij, jeta e tij e pashpresë, siç e shohim nga këto fjalë, janë mishëruar tek Mjeshtri, që është “alter ego” i vetë shkrimtarit.

Po cili është subjekti i romanit dhe lidhjet e tij me shoqërinë e kohës? Në romanin “Mjeshtri dhe Margarita”, shoqëria paraqitet në mënyrë të detajuar, deri në tipa shoqërorë të veçantë. Ai e paraqet me aq vese shoqërinë, saqë edhe vetë djalli vjen për të bërë keq dhe përfundon duke bërë mirë: duke ndëshkuar të keqen. Ekzistojnë disa shkaqe për të cilat Volandi zgjedh pikërisht Moskën për të vajtur bashkë me suitën e tij dhe këtu duket qartë se ka të bëjë situata shpirtërore.

Bullgakovi, na demonstron që e Mira dhe e Keqja ekzistojnë përtej kohës dhe se njerëzit jetojnë ndër mijëvjeçarë sipas ligjësive të tyre. Toka që në zanafillë është përfytyruar si ndërmjetëse midis ferrit dhe parajsës dhe ajo duhet të karakterizohet nga ekuilibri midis forcave të së Mirës dhe së Keqes, por nëse banorët e saj përpiqen ta prishin këtë harmoni, atëherë parajsa ose ferri do ta “gllabërojnë” Tokën: ajo do të pushojë së ekzistuari. Me sa duket ardhja e Volantit në Moskë ka një mision, vendosjen e harmonisë, një baraspeshë midis këtyre forcave. Volandi dhe suita kthehen në ekzekutues të drejtësisë së ashpër në Moskën e viteve ’30, duke ndëshkuar mashtrimin, budallallëkun, servilizmin, dhe së mbrami, pabesinë dhe tradhëtinë që ka mbushur Moskën.

Pavarësisht ndëshkimeve që  pësojnë moskovitët, lexuesi nuk ndjen keqardhje për të dëmtuarit. Suita bën punën e saj në mënyrë të përkryer. Nga të gjitha anët e Moskës ndjehet një trazirë, një rrëmujë që i shkund nga rehatia njerëzit e molepsur. Një seri ndëshkimesh të pamëshirshme dhe katarsuese pllakosin tërë qytetin. Spitali psikiatrik i doktor Stravinskit mbushet me të sëmurë që vijnë shpesh e më shpesh. Një kostum bën po aq mirë punën sa dhe i zoti i tij nëpunës, sepse edhe vetë njeriu vlen po aq sa edhe kostumi i tij. Ndërsa MASSOLITI, shoqata letrare më e madhe e Moskës, nuk ka shërim të pjesshëm, nuk ka operim që mund t’i bëhet, ajo duhej shkatërruar fund e krye. Shfaqja në Variete, “Demaskimi i magjisë së zezë”, është skena ku demaskohen të gjitha veset dhe dobësitë. Materializmi dhe vaniteti, hipokrizia me të cilën duan të duken më mirë se të tjerët, janë disa nga veset që duken qartë në këtë shfaqje.

Një roman që kalon në filtrin e ndërgjegjes, ngjarje të cilat për sa i përket fenomeneve psikologjike dhe pasojave morale ngjajnë mjaft me ato të diktaturës në Shqipëri, ka se çfarë i thotë lexuesit shqiptar. Me groteskun, satirën, talljen dhe humorin e zi, kontrastet e forta, ai e shndërron këtë proces katarsimi në një nga aventurat më të bukura të leximit të një vepre letrare.