Kujtimet historike “Përpara gjyqit të historisë: 1912-1966” i autorit Xhelal Staravecka, botimet “Naimi”: Historia e vrasjeve të robërve italianë dhe kolonel Gamuçit dhe gjyqi i famshëm kundër autorit në Romë në vitet ’50.

 

 

 

Fjalimin tim në sallën e gjyqit të kryeqytetit italian e nisa kështu:

-Italia fashiste? Jo, zotërinj! Meqenëse fashizmi nuk qe tjetër veçse një nga veglat kriminele të imperializmit italian, lejomëni, ju lutem, t’u them se Italia imperialiste e kishte parë dhe provuar në 1920-ën se populli shqiptar nuk dëshiron dhe nuk pranon padronë dhe sundues të huaj në tokën e vet. Historia e 1920 duhet t’i kishte vlejtur klasës drejtuese italiane, se shqiptarin është më mirë ta kesh mik, sesa ta bësh armik, pasi si mik përfiton më shumë, ndërsa si armik nuk përfiton kurrgjë, por lë dhe lëkurën në duart e tij…

Gjykatësit që ju shihni këtu më akuzojnë se kam sulmuar ushtrinë italiane në Skrapar, në Përmet, në Dangëlli, në Këlcyrë, në Siqec-Rushdije, në Kolonjë, në Vithkuq e të tjera vende. Unë u pyes nëse këto vende kanë qenë e janë në tokën shqiptare, dua të them të një kombi që nuk ishte Italia, apo kanë qenë e janë toka italiane? Nëse ato janë toka shqiptare, tregomëni, ju lutem, ç’kërkonin italianët në ato toka që nuk ishin të tyret? E, nëse italianët lanë lëkurët e tyre në ato vende vetëm për t’i mbajtur nën thundrën e tyre, nuk është vazhdimi i atij imperializmi të parë edhe në Italinë e sotme, meqenëse ju këtu gjykoni një njeri që ka mbrojtur truallin e vet nga grabitqari italian? Po kur grabitqari del në rrugë me pushkë në dorë dhe fillon e plaçkit udhëtarët, e nëse ata e vrasin atë për të mbrojtur veten dhe gjithë ç’kanë me vete, ju i merrni ata udhëtarë dhe i gjykoni pse vranë grabitqarin? Kjo është analogjia që i përshtatet qind për qind çështjes për të cilën po më gjykojnë…

Pasi nuk mund të sjell krejt fjalimin tim në këtë libër, si thashë më lart, po kufizohem të them këtu shkurtësisht se pas asaj parathënieje fillova dhe kallëzova të gjitha reprezaljet italiane që shkatërruan dhe rrënuan Shqipërinë me operacione të rënda ushtarake, si me djegie rrënjësisht të rajoneve dhe krahinave duke sjellë me numra shtëpi, katunde, qytete, krahinat e të tjera si dhe viktimat që furia italiane vrau e shkretoi në Shqipëri.

Mbi reprezaljet italiane kam folur në pjesën e dytë të këtij libri. Sidoqoftë këtu do të sjell disa episode që lindën mes meje dhe prokurorit Donato përgjatë 70 audiencave që zgjati gjykimi im.

 

Një vejushkë mjaft e bukur në gjyqin tim

Pas ca kohe në vazhdim të gjyqit, erdhën tre kolonelë për deponim kundër meje në gjyq, ndër të cilët, dy thoshin se i kisha sulmuar në Qafën e Kiçokut në goditjen e dytë që bëra në frontin Përmet-Kuqar, Këlcyrë-Grykë Këlcyrë dhe në Qafën e Kiçokut, dhe i treti ishte komandant i regjimentit të kazermave të Përmetit në goditjen që i bëra atij qyteti në 28 nëntorin e 1942.

Pas pak minutash të ardhjes së tyre hyri një zonjë e veshur në të zeza, një zonjë mjaft e bukur në kuptimin më të gjerë të fjalës.

Sapo hyri ajo zonjë, të gjithë pa përjashtim, filluan, ashtu si e ka temperamentin italiani, por më shumë prokurori Donato, të ndreqnin kravatat, të shtrinin me dorë qafat e palltove nëse ishin skrupullosur, t’u jepnin nga një të goditur me shuplakën e dorës flokëve duke i fërkuar nga poshtë drejt tëmthave lart dhe prapa kokës, duke munduar të vinin në dukje vijën e hekurit të pantallonave. E, ku të di unë, se sa e sa gjeste që lindin në çaste të atillën në psikikën e italianit, që është tamam si palloi, i cili, për të tërhequr palluarkën apo palleshën, vë në dukje bukurinë e tij madhështore me pendët shumëngjyrëshe të bishtit e të trupit.

Ajo zonjë që ishte vejusha e një kapiteni që e kisha vrarë në një nga ndeshjet e mia kundër ushtrisë italiane, saktësisht në 28 nëntor 1942 në Përmet. E kishin thirrur të prezantohej e të ankohej kundër meje në gjyq. Natyrisht, se i kisha vrarë burrin.

Kur kolonelët filluan të tregonin se si u kisha thyer brinjët në atë kundërsulm që i hodha italianët në Qafën e Lajthizës, nëse iu bie ndërmend kam folur për këtë në pjesën e dytë të librit, prokurori, megjithëse mundohej me mish e me shpirt të vinte në dukje interesimin e tij përkundrejt çështjes së vejushkës për të fituar miqësi me të, filloi të jepte shenja padurimi dhe nervoziteti. Nga njëra anë, sado që donte paraqitjen e italianëve të ankoheshin para meje në gjyq, i peshonte në zemër se oficerë të lartë të ushtrisë italiane glorioze të tregonin në sallën e gjyqit,se një shqiptar, një njeri mesatar, i verdhur dhe i venitur, natyrisht nga burgu, paskësh sulmuar dhe paskësh luftuar me tërbim kundër batalioneve dhe regjimenteve të Italisë që ishin të armatosur deri në dhëmbë me mjete moderne dhe i paska detyruar një pjesë të ngrinin duart përpjetë.

Dhe veç kësaj, deklarimi i kolonelit të kazermave të Përmetit, i cili tha se dy shqiptarë: (për modesti po vë më parë emrin e Mehmet Shehut, se ai përmendi emrin tim të parin) Mehmet Shehu dhe Xhelal Staravecka ia kishin nxjerrë gjumin ushtrisë italiane, besomëni se në atë çast më pushtoi një ekstazë. Jo se isha unë ai që i kisha nxjerrë gjumin okupatorit, por se Shqipëria nuk kishte mbetur në vahat e qëmotshme, megjithëse Zogu me shokë të tij në tradhtinë e lartë që nga frika nuk i bëri asnjë qëndresë okupatorit italian, por mbushi këmbët dhe iku, tamam si ikën vjedharaku kur e ndjek berihaja nga pas, duke i vënë një turp të madh kombit dhe popullit trim shqiptar, por ajo ekstazë u shkaktua nga shkaku se italianët e kishin kuptuar se Shqipëria kishte bijtë e saj si luanë që i bënin të shurroheshin nga tmerri ato bajoneta me të cilat Duçja i madh ëndërronte të pushtonte botën mbarë.

Si thashë këtu më lart se patjetër prokurori nuk do të rrinte pa më ofenduar në atë seancë. Këtë e parashikova sapo u hap audienca në të cilën ndodhej dhe ajo vejushkë që tregova këtu më lart.

Sapo mbaruan dy kolonelët e Qafës së Kiçokut tregimin e tyre, për çudinë time, koloneli që filloi të fliste ishte bash ai i kazermave të Përmetit, i cili me një thjeshtësi ushtarake, dhe bile mund të them për të tamam si ushtar, filloi të fliste mbi goditjen e Përmetit dhe të kazermave, pa treguar as mërinë më të vogël. Përkundrazi, ai tha:

-Më vonë u dorëzuam dhe nxorëm shenjën e dorëzimit. Mirëpo, për habinë tonë, ndërsa prisnim të na thoshin të dilnim jashtë për të na marrë në dorëzim, vazhdonte heshtja. Pas 20 minutash e kuptuam pse nuk erdhën të na bënin robër, kur tek porta e kazermave u shfaq patrulla e autokolonës që na erdhi në ndihmë nga Gjirokastra. Për shkak të kësaj autokolone, Staravecka i tërhoqi partizanët e tij nga rrethimi i Përmetit.

Dua të shtoj se shumë deponime në gjyq nga persona që nuk kishin deponuar në prokurori dhe që ishin thirrur gjatë gjykimit, nëse deponimet e tyre ishin në favorin tim, ose për një arsye ose për një tjetër, nuk u pëlqenin, nuk i regjistronin në procesverbalin e gjykimit.

Sapo mbaroi tregimin koloneli, prokurori me atë eufori dhe histerizëm që kishte në shpirtin e tij, iu drejtua kolonelit duke i vënë në gojë foljen “ikje” (scappare), ndërsa koloneli insistonte në foljen “tërheqje” (ritirata).

-Tek e fundit, -tha koloneli -ishte krejt e logjikshme tërheqja pasi kishte luftuar për afro 10 orë pa ndërprerje, dhe më në fund erdhi një fuqi e madhe taze, patjetër nuk kishte tjetër udhë, veç tërheqjes…

Mirëpo prokurori kishte nevojë të më zhvleftësonte, natyrisht duke u ngrehur si gjel deti jo vetëm për të mbrojtur prestigjin e ushtrisë italiane, por më shumë për të hyrë në qejfin dhe simpatinë e vejushës së bukur. I shtyrë sidomos nga ai shkak u ngrit në këmbë por i përkulur mbi tavolinë mbi të cilën kishte vënë të dyja duart e, gati pas një gjysmë minute heshtje, filloi duke më treguar me gisht:

-Shihni atë njeri! Ai, me atë shkathtësinë e tij të urryer, i kishte bindur falsërisht të gjithë ata që e njihnin për herë të parë apo e kishin dëgjuar emrin e tij se ishte një nga burrat trima të Shqipërisë, kurse në të vërtetë nuk ka qenë aspak kurajoz, se kur është ndodhur përpara rrezikut, e ka evituar vdekjen, si, për shembull, kur e pa në Shqipëri se bashkatdhetarët e tij nuk do t’ia kishin kursyer plumbin, mbushi këmbët dhe iku dhe ja tek e kemi këtu…

Sapo mbaroi prokurori u ngrita dhe mora fjalën dhe ai nuk u ul se imagjinonte se do t’i jepja ndonjë përgjigje që do t’i përcëllonte atij dhe gjithë italianëve, apo për të më bërë përshtypje mua që mos të shkarkohesha ashtu si ai e njihte natyrën time.

-Zoti prokuror ka shumë të drejtë, se dhe unë vetë jam i bindur se nuk jam aspak trim, pasi aty ku kishte rrezik vdekjeje i jam shmangur asaj duke ikur me vrap, por vrullin e ikjes në kohë rreziku në pikë të vrapit, e kam mësuar nga ushtria glorioze italiane…

Sapo mbarova fjalën, prokurorin e zuri prapë epilepsia psikohisterike, duke thirrur e bërtitur, mirëpo kryetari i gjyqit ndërhyri dhe pezulloi seancën për 15 minuta e mua më çuan në dhomën e sigurimit aty pranë sallës së gjyqit.

Pas pushimit, kur hyri trupi gjykues në sallën e gjykimit, i kërkova leje kryetarit të gjyqit të flisja dhe ai ma akordoi.

-Zotërinj gjykatës, që të mos bëhet ky gjyq një vend ndeshjeje midis meje dhe prokurorit, dëshiroj të bëjë këtë deklaratë: Nëse për dashuri dhe dhembje për atdheun tim dhe vëllezërit e mi shqiptarë u divorcova me jetën dhe u fejova me vdekjen, duke u hedhur në mes të ushtrisë suaj me duar të zhveshura pa e druajtur aspak sakrificën ekstreme, për të bërë detyrën kundrejt Shqipërisë e popullit të saj heroik, nuk mund të mos them se nuk është marrì të mendohet heshtja ime nga kërcënime, dënime, burgime e pushkatime në këto kohë të vështira. Nëse nuk dhashë  pesë qindarë për jetën në atë kohë që ishin më të mira, patjetër nuk mund të jap më shumë sot që janë kohë më të vështira për mua. Përpara një realiteti të këtillë, sigurojeni prokurorin se po të më lëndohen ndjenjat që kam për atdheun dhe vëllezërit e mi, shqiptarët, për mua nuk ka kurrgjë më të shenjtë që t’i kursehem sakrificës. Të gjithë ne jemi debitorë kundrejt vdekjes, por shumë pak janë ata të vendosur si unë ta paguajnë atë detyrim në çdo kohë dhe në çdo vend pa pendim dhe pa keqardhjen më të vogël si jam gati unë…

Në të vërtetë pas asaj dite e deri në fundin e gjyqit nuk plasën më grindje të atij stili të gjerë; megjithëse ndeshje të vogla patëm gati ditë për ditë. Sidoqoftë e them edhe tani në këtë çast që po shkruaj ato kujtime, larg 15 vjet në kohë se e ndjej veten krenar që e bëra prokurorin italian të mos më çante veshët duke ekzaltuar qytetërimin dhe civilizimin e Italisë.

Gjyqi mori ritmin e tij pas asaj grindjeje me prokurorin, megjithëse ky i fundit ndodhej nën presionin e histerizmës. Kur i pyetën kolonelët nëse kishin ankim kundër meje, dy u përgjigjën pozitivisht duke u vënë në duart e trupit gjykues, kurse ai i Përmetit u përgjigj negativisht duke shtuar se ajo qe një luftë ushtarake dhe si e tillë, po të ishte shfaqur ndonjë nevojë për ndjekje ligjore, do të ishte marrë gjyqi ushtarak.

Por, ajo që bëri përshtypje të thellë qe sjellja e vejushkës së bukur, e cila, kur e pyetën nëse ankohej kundër meje, filloi të fliste me atë gojë aq të hijshme, aq sa dukej sikur nxirrte margaritarë dhe jo fjalë.

-Burri im ra në luftë, – tha ajo. -Në atë luftë që atdheu e ngarkoi ta bënte. Në luftë s’ka vdekje vetëm për njërën anë. Unë nuk mund të ankohem kundër këtij njeriu, se, e para, nuk jam e sigurtë se burri im ka vdekur nga plumbat e tij dhe, e dyta, se ky njeri bënte luftën kundër nesh për të mbrojtur vatrën e tij, ndërsa burri im mbronte pushtimet që ne kishim bërë në kombe të tjerë. Në luftë çdo luftëtar e ka udhën nga varri; burri im pati atë fat. Prandaj, nëse liria e këtij njeriu varet vetëm nga ankesa ime për t’u hakmarrë për burrin tim që ra në luftë, do të bëja propozimin që t’i hapeshin dyert e burgut…

Ajo bukuroshe hapi prapë gojën të fliste, por u ndal. Kush e di, ndoshta pati në mendje të thoshte se kundër meje nuk kishte asnjë urrejtje, ndoshta, kishte admirim se kisha luftuar për të mbrojtur atdheun tim, por heshti. Ato që duheshin thënë i kishte thënë pa hezitim.

Prokurori Donato nuk i hoqi sytë nga ajo vejushkë, e cila, sa herë që prokurori i drejtoi fjalën, nuk e shikoi asnjëherë në sy dhe, kur i përgjigjej prokurorit, sytë i mbante tek kryetari i gjyqit.

Kur u ngrit të linte sallën e gjyqit, prokurori Donato ra në apati të madhe. Dhe, në të vërtetë, kur doli ajo zonjë nga salla e gjyqit, la një boshllëk të madh.

Ajo ditë për prokurorin kalabrez hyri në kalendarin e kujtimeve të hidhura, se ai nuk mundi as të më lëndonte, as të më nënvleftësonte përpara publikut në atë gjyq dhe, nga ana tjetër, nuk mundi të tërhiqte simpatinë e asaj vejushe për të hyrë në zemrën e saj, për të cilin qëllim ai provokoi atë dramë në sallën e gjyqit.

 

Si më fundosën dëshmitë e ballistëve edhe për akuzën e dytë

 Sapo mbaroi kapitulli mbi Luftën Nacional-Çlirimtare, nisi kapitulli mbi pushkatimin e disa italianëve që qenë partizanë me komunistët në luftën tonë civile. Në të vërtetë ajo akuzë që në fillim më kishte shqetësuar, se ishte e vetmja arsye që italianët mund të më qëllonin rëndë.

Kur gjykatësi hetues më pyeti mbi pushkatimin e tyre, nga të cilët dy a tre ishin mjekë, e meqenëse akuza ishte pa asnjë orientim të përpiktë, i thashë gjyqtarit hetues se ajo çështje nuk më ishte fort e qartë, pasi forcat e mia që kishin arritur deri në Dëshnicë dhe Çepan të Skraparit në ndeshje me komunistët, sikurse ana e kundërt, ashtu dhe ne nuk bënim rob lufte. Dhe në të vërtetë, teksti mbi atë çështje kishte mbushur vetëm katërmbëdhjetë rreshta në letrën e procesverbalit. Mirëpo ç’ishte bërë më vonë, nuk dija kurrgjë. Avokati më tha se kishte shumë deponime kundër meje, por nuk do të ishte e vështirë ta hidhnim atë hendek, se deponimet e njërit binin në kundërshtim me të tjetrit, e më theksoi, gjithashtu, se disa dëshmitarë të tjerë kishin folur pak se kishin rezervuar të drejtën të flisnin më gjatë në gjyq.

Me gjithë ato perspektiva të mira që më dha avokati, unë, meqenëse e dija se ajo punë ishte pikë e dobët për mua, i shkrova Kadri Cakranit i mbështetur më tepër në relacionin familjar që kemi, se djali i tij dhe djali im janë kushërinj nga ana e nënave të tyre, sesa në lidhmërinë e bashkatdhetarizmës, se, si ballistë, i njihja që nga ajo anë ishin shurdhuar. Gjithashtu, i shkrova Eqerem Peshkopisë, duke besuar se edhe ky nga shembulli i Kadriut do të kishte mundur të merrte guximin që të më dërgonin nga Amerika ku ndodheshin  një deklaratë, njëri si komandant i Ballit dhe tjetri si komandant i regjimentit “Mallakastra”, me të cilën të deklaronin se ato vrasje nuk i kisha bërë unë por komandantë të Ballit. Por unë harrova se ata si ballistë nuk mund të shkruanin dhe të deklaronin në atë mënyrë, pasi vinin në diskutim besnikërinë e tyre pesë vjeçare kundrejt ish-padronit italian. Ai gabim qe fatal për mua, pasi dëshmitë e tyre gjyqi i pati si prova të fajësisë time aq të mjaftueshme, sa nuk kishin nevojë për të tjera dëshmi për të më dënuar ashtu si më dënuan me tridhjetë vjet për ato vrasje. Ky është për mua nacionalizmi shqiptar.

Në mbarim të gjyqit për kolonel Gamuçi-n, komandantin e karabinierëve, më dënuan me burgim të përjetshëm dhe për partizanët, si thashë këtu më lart, më dënuan me tridhjetë vjet burgim.

Mirëpo kur shkova në gjyqin e Apelit dënimi për kolonelin m’u hoq, pasi nuk më kapte ligji pasi ai u pushkatua si okupator, kurse të tridhjetë vitet e tjera për partizanët më mbetën të paprekura dhe mua mu desh të rrija akoma dhe dy vjet në burg, deri sa u bë gjyqi i Diktimit për të dalë në lirim.

Një ditë në gjyq erdhi një dëshmitar që quhej Larcher e ishte nga Bolzano, të cilin gjykatësi hetues e kishte kurdisur prej fundit deri në krye me rrena e me falsitete. Ai kishte kompozuar një procesverbal prej shtatë faqesh e pyetmëni se ç’thoshte? Jo ç’thoshte, por çfarë nuk thoshte! Ai paskësh qenë partizani im (tip i drejtësisë italiane) dhe tregonte se si unë për dëfrim kisha vrarë e torturuar çdo italian që më binte në dorë. Ajo dëshmi nuk më shqetësoi aspak, se isha i sigurt se do të binte vetë, pasi jo vetëm ai ishte gomar, por dy herë më shumë ishte gomar gjykatësi hetues që nuk e kishte parashikuar se një dëshmitar fals nuk duhet të deponojë gjatë. Pasi, kur kalon kohë dhe para se të fillojë gjyqi, ai nuk mban mend asgjë nga ato që i është mësuar. Kështu që kur erdhi në sallën e gjyqit, filloi të thoshte gjëra të tjera që nuk kishin të bënin aspak me ato që kishte thënë hetuesi.

Ndërsa prokurori shtrembërohej dhe mundohej me lëvizjet e trupit të tij tamam si ajo grua që ndodhet nën dhimbjet e lindjes, unë u ngrita dhe i thashë më ironi se pse nuk i jepnin procesverbalin që ta lexonte, pasi nuk i mbante mend gënjeshtrat që kishte thënë në hetuesi. Mirëpo prokurori u çua ta mbronte e atëherë i thashë të çohej e ta ndihmonte ai vetë pasi për ato gënjeshtra i kishte orkestruar ai vetë. Me një fjalë çështja u bë skandal, e nxorën jashtë, e në atë rast i thashë kryetarit të gjyqit se dëshmitarët falsë nuk duhet të dilnin nga salla e gjyqit pa një dekoratë, pasi drejtësia e tyre nuk i arrestonte shpifësit për deponime të gënjeshtërta. Dhe kryetari hipokrit më tha:

-Ç’kërkoni; ka kaluar një kohë e gjatë dhe ka shumë njerëz që nuk kanë një memorie të mirë. Ai është viktimë e amnezisë…

E tani që po i avitemi fundit të gjykimit që zgjati 70 seanca, e ndjej të nevojshme të sjell këtu dhe dëshmitarët shqiptarë dhe dëshmitë e tyre, të cilët erdhën të më ndihmonin gjoja, por që do të kish qenë më mirë të mos kishin ardhur fare.

Dëshmitari kryesor Ali Klisura, megjithëse foli gjatë, nga thëniet e tij që në shumicë qenë kundër meje, jo me dashje por nga mendjeshkurtësia e tij, vetëm një frazë tha me vend, të cilën sikur ta kishte thënë vetëm atë, pa thënë të tjerat që tha, për fat të keq, do të më kishte bërë një shërbim të madh, sa trupi gjykues do të kishte menduar dhe peshuar mirë çështjen time para se të jepte vendimin që më dha. Fraza që tha Ali Klisura qe kjo:

-Kur Xhelal Staravecka u shkëput nga shokët e tij, ne që drejtonim nacionalizmin shqiptar, thamë: ose Xhelal Staravecka është shkëputur me qëllim për të na gënjyer ne, ose, po të jetë shkëputja e tij e sinqertë, ai është një nga atdhetarët e pashembullt në tokën shqiptare, se u hodh në një barrikadë që ai vetë, më shumë e më mirë se ne, ishte i bindur se e patëm luftën të humbur, sikurse jemi tani e 8 vjet tutje në këtë realitet të hidhur.

Por ç’t’i bëje Ali Klisurës! Ai tha dhe aq gjera të tjera që ishin kundër meje, aq sa kryetari i gjyqit në vendimin e dënimit tim e ka cituar katër a pesë herë Alinë dhe thëniet e tij si shtyllë për ta mbështetur më mirë mbi thëniet e një shqiptari dënimin që më dha.

Sikur Aliu, dhe të tjerë që erdhën dhe folën si dëshmitarë, të mos kishin thënë tjetër frazë por vetëm atë të Ali Klisurës që ceka këtu më lart, sidomos për efektin e opinionit të jashtëm, italianët do të ishin menduar mirë për dënimin e një patrioti shqiptar që kishte luftuar kundër agresionit fashist në vendin e tij.

Veç thënieve të tyre që nuk ishin në favorin tim, më dëshpëroi dhe qëndrimi i tyre pa sedër, se filluan të ankoheshin kundër komunizmit dhe sllavizmit në atë gjyq, tamam si ajo grua e vè që e ka rrahur fqinja e që shkon tek komandanti i postës me lot në faqe për t’u ankuar kundra rrahësit, në vend që të qëndronin me dinjitet e krenari përpara një gjyqi që nuk kishte fuqi të shkallmonte armikun e tyre, komunizmin, e t’i çonte ata në Shqipëri bashkë me armatën italiane, si i çoi Duçja i madh në 7 prillin e 1939.

Sidoqoftë Qazim Mulleti e nderoi veten më në fund, jo se tha gjera që të më lehtësonin mua, por nuk e di se si ai Qazim Mulleti që kishte qenë kolonë e pestë e verbër e italianëve të kishte ndryshuar krejt opinionin mbi italianët e Italinë, duke mos ia kursyer një frazë të rëndë në gjyq.

Qazim Mulleti foli e foli kundër komunizmit dhe komunistëve duke i përshkruar si barbarë e nuk u ndal aty si Ali Klisura e të tjerë, por filloi të fliste dhe kundër italianëve, duke i përshkruar si barbarë me fjalë të gjalla. Por, në atë çast prokurori u ngrit me shkumë jashtë gojës duke thirrur dhe bërtitur deri sa i hoqi fjalën. E, kur e la bankën e dëshmitarëve e filloi të ikte, Qazim Mulleti tha tekstualisht:

-Kur ka pasur ndonjëherë drejtësi në këtë vend që të ketë sot!

Këtë frazë, që e tha në gjuhën italiane, e shprehu me zë të lartë sa e dëgjuan krejtësisht ata që qenë në sallë në atë kohë. Ajo pleksje më kënaqi, sa në atë kohë nuk do të isha kënaqur më tepër sikur të më kishin lexuar vendimin e lirimit nga burgu.

 Nga dënimi me burgim të përjetshëm deri tek lirimi

Pas pak seancave të tjera arritëm në përfundimin e gjyqit.

Nuk e mbaj mend datën me saktësi, por më duket në 22 maj 1952, kryetari i gjyqit, pas tre orësh në sallën e vendimeve, më lexoi vendimin e dënimit me burgim të përjetshëm për pushkatimin e kolonel Gamuçi-t, pa i prekur karabinierët, pasi familjet e tyre nuk kishin bërë ankesë përgjatë tre muajve të parë të qëndresës sime në Itali, dhe 30 vjet burgim për pushkatimin e mjekëve.

E dija se do të me jepnin dënimin maksimal parashikuar nga ligji i tyre, por, nga ana tjetër, për të mos ulur krenarinë shqiptare edhe përpara çasteve supreme, kur ma lexuan vendimin, qëndrova si një granit, pa bërë asnjë xhest dhe pa e ndryshuar aspak ngjyrën e fytyrës. Pikërisht për atë qëndrim aq të ftohtë dhe pa asnjë emocion, një gazetar italian, më duket i “Corriere della Sera” në Italinë Veriore, në mos gabohem shkroi: “Staravecka non ha battuto ciglio quando li lessero la sentenza all’ergastolo”. Po e përkthej: “Staraveckës nuk i bëri tërr syri e kokërr e veshit kur i lexuan vendimin e dënimit me burgim të përjetshëm”…

Posa u afrua dita e gjykimit në gjyqin e Apelit në vitin 1954, një muaj e gjysmë më parë më çuan prej Porto Longones në burgun e Regina Coelit në Romë. Për në gjyqin e Apelit kisha përgatitur një mbrojtje që ishte një libër në vetvete. Dua të theksoj se në gjyqin e Apelit është bërë një gjyq më serioz nga ai i kortit Asizit.

Për t’i rënë shkurt, gjyqtarët më hoqën dënimin me burgim të përjetshëm për kolonel Gamuçin, mbasi fakti nuk formonte delikt, porse të them se isha i persekutueshëm nga ligji për atë aksion, megjithëse në të vërtetë nuk ishte imi, porse m’i lanë tridhjetë vjetët burgim për pushkatimin e doktorëve dhe të tjerëve italianë partizanë. Të nesërmen e vendimit të gjyqit, avokati i Venecias kishte shkuar në Ministrinë e Drejtësisë dhe atje, mbasi kishte mjaft të njohur dhe miq, i thanë se klientin e tij – mua- e kishin transferuar në burgun e Pocidës, një ishull afër Napolit…

Sa i takon çështjes gjyqësore, avokati i forumit të Venecias iu fut punës me mish e me shpirt, aq sa në gjyqin e Diktimit i luajti gurët ku ishte nevoja që të diskutohej çështja ime sa më shpejt që të ishte e mundur, mbasi burgimi im ishte një abuzim flagrant. Në 11 korrik 1959 gjyqi i Diktimit, apo si i thonë në gjuhën italishte “la corte di Cassazione”, mori vendimin për lirimin tim.

Në arkën e burgut kisha shumën prej 750 mijë lireta italiane dhe drejtori i burgut qysh të nesërmen në mëngjes i telegrafoi ministrisë mbi gjendjen time financiare për të më mbajtur si më mbajtën 500 mijë lireta për shpenzime në burg dhe në gjyq, dhe unë nga ajo shumë që Samiu, vëllai im ishte sakrifikuar duke punuar punë të rënda në Amerikë, Shtetet e Bashkuara, duke vuajtur vet në mizerje, pse çdo muaj më dërgonte më shumë se gjysmën e parave që fitonte, më dhanë vetëm 250 mijë lireta.

Shteti italian, veçse më mbajti dhjetë vjet në burg, pse tragjedia ime filloi qysh në shtatorin e 1945, që kur erdhën policët partizanë të më arrestonin në Reggio Emilia, por më mbajtën dhe gjysmë milioni lireta.

 

(Fragmente nga libri me kujtime historike “Përpara gjyqit të historisë: 1912-1966” i autorit Xhelal Staravecka, botimet “Naimi”)