Këshilla nga filozofi i lashtë kinez Zhuangzi

Nga Oscar Davis

Zhuangzi – i njohur gjithashtu si Zhuang Zhu apo Mjeshtër Zhuang – ishte një filozof kinez që jetoi rreth shekullit IV Para Erës Sonë. Ai vlerësohet tradicionalisht si autori i kryeveprës së lashtë taoiste që mban emrin e tij, Zhuangzi. Vepra e Zhuangzi, është përshkruar si “me humor por edhe shumë serioze, e lehtë dhe e rëndë, e argumentuar saktësisht dhe enkaskonfuze”.

Në pamje të parë, mësimet e tij mund të duken tërësisht të pakuptimta. Ai thoshte se “dëgjimi ndalon me dëgjimin”, se ne duhet “ta fshehim botën tek bota”, dhe se një person në rrugën e duhur, është në fakt “duke ecur në dy rrugë”. Por Zhuangzi kënaqej ngaparadokset. Filozofia e tij luan qëllimisht me fjalën, për të zbuluar se vetë gjuha është pengesa kryesore në kërkimin për veten tonë thelbësore, dhe ndaj dëshirës tonë për të pasur një jetë të lumtur dhe të përmbushur.

Për Zhuangzi, fjalët mbajnë gjithçka që është e jashtme për veten tonë thelbësore:Kurthi i peshkut ekziston për shkak të vetë peshkut. Pasi të keni marrë prej andej peshkun, mund ta harroni kurthin. Laku i lepurit ekziston për shkak të lepurit. Pasi të keni marrë lepurin nga aty, mund ta harroni lakun.

Edhe fjalët ekzistojnë për shkak të kuptimit që kanë. Pasi të keni marrë kuptimin, edhe ato mund t’i harroni. Ku mund të gjej një njeri që ka harruar fjalët, që të mund të bisedoj me të?

Fjalët janë si enë për dallimet dhe vlerat konvencionale që trashëgojmë nga e kaluara.

Por gjuha, si bartëse e idealeve dhe pritshmërive shoqërore, shndërrohet në një burim tëmoszgjidhjes, të telasheve dhe ankthit, të cilat na e mohojnë kënaqësinë dhe qetësinë. Duke ndarë pikëpamjen e shprehur në librin “Tao Te Ching” të Laozit, Zhuangzi argumenton se ne duhet së pari të çorientohemi nga gjuha, për të zbuluar më pas se njohuritë më të larta gjenden përtej fjalëve.

Njëqind Shkollat ​​e Mendimit

Zhuangzi ishte një kritik i ashpër i idealeve dominuese dhe kërkuese të kohës së tij. Ajo që njihet si Epoka e Artë e Filozofisë Kineze, zgjati nga shekulli V deri në shekullin III Para Erës Sonë në kohën e dinastisë Zhu. Lulëzimi i pikëpamjeve të ndryshme filozofike gjatë asaj kohe njihet si Njëqind Shkollat ​​e Mendimit.

Shoqëria intelektuale ekzistonte për ta udhëhequr shoqërinë dhe sundimtarët e saj drejt Rrugës (e njohur edhe si Tao) – koncepti qendror dhe tipari praktik i Taoizmit. Dy shkollat ​​mbizotëruese të Njëqind Shkollave të Mendimit ishin Konfucianizmi dhe Mohizmi. Në përgjithësi, konfucianizmi e centralizon përshtatshmërinë rituale dhe devotshmërinë familjare si vetëm disa nga virtytet e nevojshme të të qenit një ”zotëri”, pra qytetarit ose sunduesit të drejtë dhe model.

Mohistët ishin kritikë ndaj konfucianëve. Ata mbrojtën një paanshmëri të llogaritur në shpërndarjen tonë të kujdesit. Një pikëpamje kjo, që në shumë mënyra të kujton atë që Perëndimi më vonë do ta quante “utilitarizëm”. Një kritikë e zakonshme e konfucianizmit,është se ai e vë shumë theksin tek rendi shoqëror përmes ritualeve dhe hierarkive.

Dikush mund të argumentojë, në lidhje me mohistët, se i vihet shumë theksi vendosjes së një parimi moral universal, në një mënyrë që rrezikon të anashkalojë tiparet komplekse të jetës sonë morale individuale. Zhuangzi e kundërshtoi spektrin e plotë të pikëpamjeve të tilla, duke supozuar në vend të kësaj se bindja nga konfucianët ose mohistët, varej kryesisht nga këndvështrimi individual.

Traditat dhe shkollat ​​e mendimit, vendosin disa ideale transhendentale, të cilat rrezikojnë të largojmë shpirtrat tanë nga ne në kërkimin e tyre për drejtësinë dhe të vërtetën.PërZhuangzi, ajo që ka vërtet rëndësi është që ne të ruajnë një distancë të ndjeshme, skeptike nga dallimet konvencionale, dhe t’i rezistojmë angazhimit ndaj një botëkuptimi të veçantë.

E drejta nuk është e drejtë; kështu nuk është kështu. Nëse e drejta do të ishte vërtet e drejtë, do të ndryshonte aq qartë nga jo e drejta, sa që nuk do të kishte nevojë për argumentim. Nëse do të ishte vërtet kështu, do të ndryshonte kaq qartë nga jo kështu, saqë nuk do të kishte nevojë për argument.

Harrojini vitet; harrojini dallimet. Kaloni tek e pakufijshmja dhe bëjeni atë shtëpinë tuaj! Të adoptosh një skepticizëm të shëndoshë ndaj ideve të trashëguara, do të thotë “të zbrazësh enën e vetes”, ose ndoshta të ushtrosh një lloj “harrese” të stërvitur të asaj që është e jashtme për unin thelbësor.

Në këtë gjendje, ne bëhemi më pak të prirur për të marrë pjesë në profesionet e tepërta, që i imponojmë vetes për të përballuar peshën e pritshmërive sociale. Kjo është ajo që do të thotë Zhuangzi, kur argumenton që ne duhet të stërvitim aftësinë tonë për të ekzistuar në këtë botë  dhe jo jashtë saj.

Kështu që i urti endet në atë që ekziston kudo, dhe që nuk mund të humbasë. Atij i pëlqen të plaket por edhe të vdesë i ri. I pëlqen fillimi dhe fundi. Megjithatë, nuk duhet të jemi tepër skeptikë. “Fjalët nuk janë vetëm një erë që fryn”. Duhet të kujtojmë se fjalët “kanë diçka për të thënë”, dhe se gjuha është vetëm një depo kuptimesh dhe jo vetë kuptimi.

Ngjashëm, Zhuangzi argumenton se ne nuk mund ta mohojmë se jemi kafshë sociale. Disa detyra janë tipare të pashmangshme të roleve në të cilat gjendemi. Të jesh në këtë botë dhe jo jashtë saj, do të thotë ta pranojmë me qetësi atë që është përtej kontrollit tonë.

Skepticizmi teraputik dhe Ëndrra e Fluturës

Shembulli më i famshëm që jep Zhuangzi, ka të bëjë me një ëndërr:Njëherë e një kohë, unë ëndërroja sikur isha një flutur, duke fluturuar sa andej-këtej, nxitur nga të gjitha qëllimet dhe dëshirat që ka një flutur. Isha i vetëdijshëm vetëm për lumturinë time si një flutur, pa e ditur se isha Zhuangzi.

Shumë shpejt u zgjova, dhe ja ku pashë që isha vërtet unë. Tani nuk e di nëse atëherë isha njëburrë që ëndërronte sikur ishte një flutur, apo nëse tani jam një flutur, që po ëndërroj sikurjam një burrë. Duke u argëtuar për një moment me idenë se të ëndërruarit sikur jemi një flutur që po ëndërron është njerëzore, ne përfshihemi tek vetë aktiviteti që na lejon të çlirohemi nga mënyra normale dhe njerëzore e të kuptuarit të botës.

Ky është një lloj skepticizmi terapeutik. Përdorimi i kësaj perspektive më universale, e bën më të plotë dhe më emocionues të kuptuarit tonë. Me praktikën e duhur, jetët tona të zakonshme mund të mbushen me momente të frikës spontane. Ne mund të mësojmë të shohim transformimin e gjërave, se si çdo gjë bëhet në fund pjesë e diçkaje tjetër.

Duke e vënë në pikëpyetje botën përreth nesh, ne e kapërcejmë perspektivën tonë të kufizuar dhe nxitim një kuriozitet të pakufishëm për gjithçka në kozmos. Në shekullin XX–të, filozofiadhe romancierja Iris Murdok e përshkroi si një “shkëputje nga vetja” virtytin më të lartë të nevojshëm për të pasur një jetë të përmbushur.

“E mira është një realitet transcendent”– shkroi ajo, dhe mungesa e vetes, ose përfshirja në këtë akt terapeutik të skepticizmit, na lejon të “çajmë shpojmë velin e ndërgjegjes egoiste,dhe t’i bashkohemi botës ashtu siç është në të vërtetë”. Zhuangzi dhe Murdok mund të pajtohen se ajo që na bën njerëz, është pikërisht aftësia jonë për të kapërcyer perspektivën tonë njerëzore, dhe për ta parë botën si një flutur.

Ne mund ta gjejmë veten tonë thelbësore, vetëm kur jemi të hapur ndaj kapacitetit tonë të madh për imagjinatë dhe krijimtari. Ne mund të çlirohemi nga dallimet, idetë dhe traditat që burgosen tek fjalët që përdorim. Një mendim i fundit:Ndoshta është më mirë që Zhuangzi të lihet i pa interpretuar.

Po e mbyll me një cilat që mua të kujton Sokratin dhe dëshirën e tij për dije. Por se çfarë do të thotë kjo varet nga ju:“Të gjithë njerëzit kërkojnë të dinë atë që nuk e dinë ende; do të ishte më mirë që  ata të kërkojnë të dinë atë që dinë tashmë.” / “Big Think” – Bota.al