Kur Uillson erdhi në Europë
Histori/ Cila ishte ëndrra amerikane në Paris, i pari president amerikan që vjen në Evropë
Kur Udrou Uillson ishte presidenti i parë që shkeli në Evropë, prezenca e tij në Konferencën e Paqes, Paris 1919, u shfaq dilematike. Cila ishte pikëpamja e vetë Uillsonit? Arritja e paqes ishte po aq e rëndësishme sa dhe fitimi i luftës. Cilat ishin interesat e Amerikës në Konferencën e Paqes?
Margaret Makmillan në librin e saj historik “Paris, 1919, gjashtë muaj që ndryshuan botën”, bën profilin autentik të presidentit amerikan. Si ishte raporti i Uillsonit me diplomatët evropianë? Pse në hartën politike të vendeve të Evropës presidenti amerikan kishte aq shumë armiq, dhe miq të kthyer në armiq? Si u bë president i Amerikës, një nga njerëzit më të këndshëm, të ndershëm të sinqertë, por njëkohësisht i cilësuar si njeri pa takt, kokëfortë dhe mburracak.
Cili ishte vendimi që mori Uillson në Paris që i dështoi ëndrrën e tij për një rend të ri botëror me qendër Shtetet e Bashkuara?
“Uillsoni pohoi, në fshehtësi siç doli më vonë, se Shtetet e Bashkuara do të arrinin atë që donin thjesht duke ushtruar trysni financiare. Siç tha edhe këshilltari i tij ligjor Dejvid Hanter Mileri, “Europa ka falimentuar financiarisht dhe qeveritë e tyre kanë falimentuar moralisht. Aluzioni i qartë për tërheqjen e Amerikës për shkak të kundërshtimit të dëshirave të saj për drejtësi, ndershmëri dhe paqe, do të thoshte rënie për çdo qeveri në Europë pa përjashtim, dhe revolucion në të gjitha vendet e Europës me ndonjë përjashtim të mundshëm”.
***
Më 4 dhjetor 1918, anija Xhorxh Uashington, me delegacionin amerikan në bordin e saj, nisi lundrimin nga Nju Jorku për në Konferencën e Paqes. Të shtëna armësh përshëndesnin, turma njerëzish përgjatë limanit brohorisnin, rimorkiatorët fërshëllenin, e në qiell vinin rrotull avionë ushtarakë dhe aerostatë. Robert Lensingu, sekretari amerikan i shtetit, lëshoi pëllumba poste me mesazhe drejtuar të afërmve të tij për shpresën e madhe që kishte në një paqe afatgjatë. Anija, një ish transoqeanik gjerman pasagjerësh, rrëshkiti përbri Statujës së Lirisë në Atlantik, ku e priste një shpurë destrojerësh dhe anijesh luftarake që do ta shoqëronin atë, dhe ngarkesën e shpresave të mëdha, drejt Evropës. Në bord ndodheshin: -ekspertët më të mirë që gjendeshin, të qëmtuar nga universitetet dhe nga qeveria; -arka me kumtesa dhe studime të posaçme; -ambasadori francez dhe ai italian në Shtetet e Bashkuara; -dhe Udrou Uillsoni. Asnjë president tjetër amerikan nuk kishte shkuar kurrë në Evropë gjatë kohës që mbante postin zyrtar. Kundërshtarët e tij e akuzuan për shkelje të kushtetutës, madje edhe mbështetësit e tij patën ndjesinë se kjo mund të ishte e nxituar. A do të humbiste ai autoritetin e lartë moral që kishte duke filluar carravinë e bisedimeve? Pikëpamja e vetë Uillsonit ishte e qartë: arritja e paqes ishte po aq e rëndësishme sa dhe fitimi i luftës. Këtë ua kishtë borxh popujve të Evropës që thërrisnin për një botë më të mirë. Këtë ua kishte borxh ushtarakëve amerikanë. “Tani është detyra ime – i tha ai Kongresit që mendohej, pak para se të nisej – të kryej rolin që më takon në përmbushjen e plotë të asaj për të cilën ata derdhën gjakun e tyre”. Një diplomat britanik qe më cinik; ai tha se Uillsoni po shkonte në Paris “si një debutues që entuziasmohet duke parë topin e tij të parë”.
Uillsoni, siç i shkruante mikut të tij të madh Eduard Hauz, i cili tashmë ishte në Evropë, shpresonte të qëndronte atje vetëm sa të vendoseshin kornizat kryesore të zgjidhjes së çështjeve të paqes. Nuk kishte gjasa që ai të qëndronte me armikun për pjesën formale të Konferencës së Paqes. Ai kishte gabuar. Takimi paraprak u kthye, pa ndërmendjen e askujt, në konferencë finale, dhe Uillsoni qëndroi atje pjesën më të madhe të gjashtë muajve vendimtarë nga janari deri në qershor të vitit 1919. Çështja e diskutuar nëse ai duhej apo nuk duhej të shkonte në Paris, që shqetësoi bashkëkohës të shumtë të tij, tani duket se s’kishte më rëndësi. Nga Frenklin Ruzvelti në Jaltë tek Xhimi Karteri apo Bill Klintoni ne Kemp Dejvid, presidentët amerikanë janë marrë me vendosjen e kufijve dhe farkëtimin e marrëveshjeve të paqes. Uillsoni pati vënë kushtet e armëpushimit që i dha fund Luftës së Madhe. Pse të mos bënte edhe paqen?
Ndonëse ai nuk kishte filluar si president i politikës së jashtme në vitin 1912, rrethanat dhe parimet e veta politike progresiste e kishin kthyer atë së jashtmi. Ashtu si shumë bashkatdhetarë të tij, ai e kishtë parë Luftën e Madhe si një betejë mes forcave të demokracisë, megjithëse të përfaqësuara jo mjaftueshëm nga Britania dhe Franca, dhe atyre të reaksionit e militarizmit, që përfaqësoheshin nga Gjermania dhe Austro-Hungaria. Pushtimi i Belgjikës nga Gjermania, lufta e shfrenuar e saj me nëndetëse dhe guximi i saj në orvatjen për të nxitur Meksikën të hapte luftë kundër Shteteve të Bashkuara, e kishin shtyrë Uillsonin dhe opinionin publik amerikan drejt Aleatëve. Kur Rusia zhvilloi revolucionin demokratik në shkurt të vitit 1917, një ndër rezervat e fundit – pasi atë Aleatët e përcaktonin si autokraci – u zhduk. Ndonëse ai bëri fushatë në vitin 1916 mbi bazë të platformës se do ta mbante vendin neutral, në prill 1917 Uillsoni i futi në luftë Shtetet e Bashkuara. Ishte i bindur se po bënte diçka të drejtë. Kjo ishte e rëndësishme për djalin e një prifti presbiterian, i cili kishte të njëjtën bindje fetare me babain e tij, për të mos thënë të njëjtin zanat.
Uillsoni u lind në Virxhinia më 1856, në prag të Luftës Civile. Ndonëse mbeti një Jugor, në njëfarë mënyre gjatë gjithë jetës – me këmbënguljen e tij për respekt dhe qëndrime paternaliste ndaj grave dhe zezakëve, – ai pranoi rezultatin e luftës. Abraham Linkolni ishte për të një ndër heronjtë më të mëdhenj, bashkë me Edmund Burken dhe Uiliam Gledstonin. Qysh në fillim Uillsoni i ri ishte tepër idealist dhe shumë ambicioz. Pas katër vitesh tepër të lumtura në Prinston dhe një kohe të shkurtër të pafat si avokat, ai nisi karrierën e parë në mësimdhënie dhe shkrime. Më 1890 ai u kthye prapë në Prinston, si një anëtar-yll i fakultetit. Më 1902 u bë dekan i tij, i mbështetur me gjithë shpirt njëzëri nga kujdestarët, kuadri pedagogjik dhe studentët.
Në tetë vitet që pasuan Uillsoni e shndërroi Prinstonin nga një kolegj të fjetur për xhentëlmenë në një universitet të madh. Ai ripunoi kurikulën, mblodhi shuma të konsiderueshme parash dhe solli në fakultet të rinjtë më të shkëlqyer dhe më të mirë nga i gjithë vendi. Më 1910, ai ishte bërë një figurë kombëtare dhe Partia Demokratike e Nju Xhersit, nën kontrollin e bosëve konservativë, e ftoi atë të vinte kandidaturen për guvernator. Uillsoni pranoi, duke ngulur këmbë për qeverisje me platformë progresiste në kontrollin e biznesit të madh dhe zgjerimin e demokracisë. Ai i ra kryq e tërthor shtetit dhe, më 1911, klubet “Uillsoni President” po përhapeshin gjithandej . Ai foli për të shpronësuarit, për ata të cilëve iu kishin hequr të drejtën e votimit, dhe për të gjithë ata që kishin mbetur prapa nga rritja e shpejtë ekonomike e fundit të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Në vitin 1912, në një kuvend të mundimshëm, Demokratët e shpallën Uillsonin kandidat për president. Atë nëntor, kur republikanët ishin përçarë për shkak të vendimit të Tedi Rusveltit për të vënë kandidaturën si progresist kundër Uilliam Hauard Taftit, Uillsoni fitoi. Më 1916, ai u rizgjodh, me një sasi edhe më të madhe votash popullore.
Karriera e Uillsonit ishte një varg triumfesh, por pati edhe momente të errëta, si personale, ashtu edhe politike, kriza depresioni, sëmundje të papritura dhe shastisje. Për më tepër ai kishte pas vetes një tufë armiqsh, shumë prej tyre miq të dikurshëm. “Mosmirënjohës dhe gënjeshtar” – tha një bos demokrat në një dolli në Nju Xhersi. Uillsoni nuk i falte kurrë ata që nuk pajtoheshin me të. “Ai është një urrejtës i mirë” -kish thënë Rei Stenard Bejkeri, një zyrtar shtypi i tij dhe adhurues i thekur. Ai ishte edhe kokëfortë. Ashtu siç është shprehur me admirim Hauzi: “Kurdo që të paraqitet ndonjë problem, ai nuk shfaq asnjë paragjykim dhe mirëpret çdo sugjerim apo këshillë që çon në një vendim të drejtë. Por ai është i hapur vetëm gjatë periudhës së shqyrtimit të çështjes dhe përgatitjes për marrjen e vendimit. Sapo vendimi të jetë marrë, ai është përfundimtar dhe absolutisht merr fund çdo këshillë apo sugjerim. Pas kësaj asgjë nuk ia ndërron më mendjen atij”. Ajo që ishte e admirueshme për disa, ishte mendjemadhësi e rrezikshme për të tjerë. Ambasadori francez në Uashington pa tek ai “një burrë, i cili, sikur të kishte jetuar dy-tre shekuj më parë, do të kishte qenë tirani më i madh i botës, sepse ai duket se nuk ka as edhe konceptin më të vogël se ndonjëherë mund të gabojë”.
Kjo anë e karakterit të Uillsonit u shfaq qartë kur ai zgjodhi bashkëkomisionerët – apo ambasadorët, që u shpallën delegatët kryesorë – për në Konferencën e Paqes. Ai vetë ishte njëri. Hauzi, ose siç i pëlqente ta quante “një unë i dytë”, ishte një tjetër. Me kundërshtime ai zgjodhi Lensingun, sekretarin e tij të shtetit, si të tretë, sepse do të kishte qenë jo e volitshme ta linte pasdore. Adhurimi i dikurshëm për njohuritë e thella të Lensingut, për mendjen e tij skrupuloze dhe gatishmërinë e tij për të zënë një vend dytësor, ishte kthyer në acarim dhe përbuzje më 1919. Lensingu paraqitej si njeri me pikëpamje shpesh të forta, dhe që ishin në kundërshti me ato të presidentit. “Ai nuk ka imagjinatë, aftësi konstruktive, përveçse aftësi të vogla konkrete të çfarëdollojshme” – iu ankua Uillsoni Hauzit, i cili e mbajti shënim me kënaqësi. I plotfuqishmi i katërt, Gjenerali Tasker Blis, ishte tashmë në Francë si përfaqësues ushtarak amerikan në Këshillin e Lartë të Luftës. Një njeri mentar dhe inteligjent, të cilit i pëlqente të shtrihej në krevat me një faqore xhepi duke lexuar Tuqididin në origjinalin greqisht, ai ishte, siç mendonin shumë nga anëtarët e rinj të delegacionit amerikan, një njeri të cilit i kishte kaluar koha. Fakti që Uillsoni foli me të vetëm në pesë raste gjatë Konferencës së Paqes, mbase ia humbi rëndësinë.
Zgjedhja e fundit e presidentit, Henri Uajti, ishtë një diplomat në pension, magjepsës, dhe dashamirës, pika më e lartë e karrierës së të cilit kishte qenë shumë kohë para luftës. Znj. Uillson do ta vlerësonte praninë e tij në Paris si një çështje etikete.
Përzgjedhja që bëri Uillsoni shkaktoi zhurmë në Shtetet e Bashkuara në atë kohë, dhe ka shkaktuar polemika gjatë gjithë kohës. “Një tufë mjeranësh, -ishte shprehur Uiliam Tafti. – Betohem se asgjë e mirë nuk do të vijë prej tyre”. Uillsoni i kishte shpërfillur qëllimisht republikanët, shumica e të cilëve e kishin mbështetur luftën në mënyrë entuziaste dhe shumë prej të cilëve miratonin vizionin e tij për Lidhjen e Kombeve. “Dëgjoni çfarë po ju them, – u thoshte ai republikanëve në gojën e humoristit Uill Roxhers, – ne do të ndahemi 50 me 50 – unë do të shkoj dhe ju shokë mund të rrini “. Madje edhe mbështetësit e tij më të zjarrtë i kishin kërkuar të emëronte njerëz si Tafti, apo senatorin e moshuar republikan Henri Keibot Lodxh në Komitetin e rëndësishëm të Marrëdhënieve me Jashtë. Uillsoni kishte refuzuar duke sjellë një larmi arsyetimesh jobindëse. Arsyeja e vërtetë ishte se atij nuk i pëlqenin dhe as nuk u besonte Republikanëve. Vendimi i tij i kushtoi shtrenjtë, sepse minoi pozicionin e tij në Paris dhe dëmtoi ëndrrën e tij për një rend të ri botëror me qendër Shtetet e Bashkuara.
Uillsoni mbetet enigmatik, gjë që nuk ndodh me Llojd Xhorxhin dhe Klemansonë, kolegët e tij të ngushtë në Paris. E ç’mund të pritet prej një udhëheqësi i cili përdor gjuhën më fisnike të Biblës dhe që ndërkohë është aq i pamëshirshëm me ata që i zënë rrugën? I cili e donte demokracinë, por përçmonte pjesën më të madhe të miqve të tij politikanë? I cili dëshironte t’i shërbente njerëzimit, por që kishte kaq pak marrëdhënie personale ? A ishte ai, siç mendonte Tedi Rusvelti, “oportunisti më i pasinqertë dhe më gjakftohtë që ka pasur ndonjëherë presidenca?”. A ishte ai, siç besonte Bejkeri, një nga ata idealistë të rrallë, ashtu si Kalvini apo Kromuelli, “të cilët i janë shfaqur botës herë pas here dhe vetëm për një çast, me shpërthimin e një energjie befasuese, e kanë ngritur njerëzimin e gabueshëm në një shkallë më të lartë përmbushjeje seç i ka takuar?”.
Uillsoni kërkonte pushtet ashtu siç kërkonte dhe të bënte vepra të mëdha. Ajo që i bashkoi dy anët e karakterit të tij ishte aftësia e tij, vetëmashtrimi ndoshta, për t’i ngritur vendimet e tij në atë mënyrë që të bëheshin jo thjeshtë të domosdoshme, por moralisht të drejta. Ashtu si neutraliteti amerikan në vitet e para të luftës kishte qenë i drejtë për amerikanët, dhe në të vërtetë për botën njerëzore, kështu edhe hyrja e Shteteve të Bashkuara në luftë u kthye në një kryqëzatë, kundër lakmisë dhe marrëzisë njerëzore, kundër Gjermanisë, dhe për drejtësi, paqe e qytetërim. Kjo bindje, sidoqoftë, pa të cilën ai kurrë nuk do të prirej të ndërmerrte atë që kreu në Paris, e bëri Uillsonin jotolerant ndaj ndryshimeve dhe të verbër ndaj shqetësimeve të ligjshme të të tjerëve. Ata që e kundërshtonin nuk ishin vetëm të gabuar, por edhe të ligjshwm.
Si përshembull gjermanët. Vendimi për të hyrë në luftë kishte qenë agoni për Uillsonin. Ai kishte punuar për një paqe kompromisi ndërmjet Aleatëve dhe Fuqive Qendrore. Edhe kur ata e kishin refuzuar ofertën e tij për të ndërmjetësuar, edhe kur nëndetëset gjermane kishin fundosur anijet amerikane, edhe kur kundërshtarët si Ruzvelti e kishin sulmuar për frikën e tij, edhe kur kabineti i tij kishte qenë njëzëri për luftë, ai kishte pritur. Më në fund ai vendosi të ndërhynte, kur pa se Gjermania nuk i la alternativë tjetër. “Është një gjë e llahtarshme – i tha ai Kongresit në prill të 1917, kur doli para tij për t’i kërkuar shpalljen e luftës, – të çosh këtë popull të madh paqësor në luftë, në luftën më të tmerrshme dhe shkatërrimtare të të gjitha kohërave, kur vetë qytetërimi duket se është në pikëpyetje”. Sipas pikëpamjes së Uillsonit, Gjermania, ose të paktën udhëheqësit e saj, mbanin mbi supe një barrë të rëndë mëkati. Gjermanët mund të çliroheshin nga mëkati, por edhe duhet të ndëshkoheshin rëndë.
Fotografitë e marra në vitin 1919 e tregojnë atë si një sipërmarrës, por fizikisht Uillsoni ishtë një burrë i pashëm, me tipare të holla, të rregullta dhe trup të drejtë e të hajthëm. Në sjelljen e tij kishte diçka prej predikuesi dhe prej profesori universiteti. Ai kishte besim të madh tek arsyeja dhe faktet, dhe e pa si ogurmirë mbërritjen në Europë ditën e premte, më 13 dhjetor. Trembëdhjeta ishte numri i tij i fatit. Si një njeri thellësisht emocional, ai nuk u besonte emocioneve të të tjerëve. Kjo ishte e mirë kur i bënte njerëzit të dëshironin më të mirën, dhe e rrezikshme kur, ashtu si nacionalizmi, i helmonte ata. Llojd Xhorxhi, i cili nuk arriti kurrë ta përcaktojë në mënyrë të plotë, ja se si ia përshkroi atë një shoku të tij – “i këndshëm, i sinqertë, i ndershëm – dhe pastaj shtoi me një frymë – pa takt, kokëfortë dhe mburracak”.
Në publik, Uillsoni ishte i ngurtë dhe i rregullt, por me miqtë ishte tërheqës dhe gazmor. Ai ishte i shpenguar sidomos me gratë. Zakonisht e kontrollonte mirë veten, por gjatë Konferencës së Paqes ai shpesh e humbi toruan. (Ka mundësi të ketë kaluar ndonjë infarkt kur ishte në Paris.) I pëlqenin lojërat e fjalëve dhe bejtet, si dhe të ilustronte mendimet e tij me meselera. Kënaqej kur shqiptonte fjalët si skocez apo irlandez – paraardhësit e tij, ose si zezakët e Jugut – njerëzit që punonin për të në Uashington. Ishte i përmbajtur në zakonet e tij: ai më së shumti mund të pinte një gotë të vogël uiski në darkë.
Dashuronte veglat e punës dhe filmat e rinj. Gjatë qëndrimit të tij në Europë, shpesh shkoi në shfaqjet e filmave pasdarke. Melodrama e shfaqur një mbrëmje, e quajtur Gruaja e Dytë, i shtangu të gjithë. Marrëdhënia e Uillsonit me gratë gjithherët kishte shkaktuar thashetheme të shumta. Gjatë martesës së tij të parë ai pati shoqëri të ngushtë, mbase dhe romantike, me shumë gra. Gruaja e tij e parë, të cilën e kishte dashur fort, për të mos thënë me pasion, kishte vdekur më 1914; nga fundi i vitit 1915, ai u martua përsëri me një vejushë të pasur nga Uashingtoni shtatëmbëdhjetë vjet më të re se veten. Egërsohej dhe inatosej me thashethemet që fliteshin për të. Ai kurrë nuk e fali një diplomat anglez për një shaka që tregohej në Uashington: “Çfarë bëri zonja e re Uillson kur presidenti i propozoi? Ajo e befasuar ra nga krevati”. Vetë familja dhe miqtë e Uillsonit ishin më të mëshirshëm”. A nuk është mrekulli të shohësh babain kaq të lumtur” – thirri njëra prej vajzave. Hauzi, që më vonë do të bëhej një armik i idhët i zonjës Uillson, shkruante në ditarin e tij se ishte një lehtësim që Uillsoni kishte dikë me të cilën të qante hallet e veta: “vetmia e tij është patetike”.
Edit Bolingu, zonja e re Uillson, e shoqëroi presidentin në Europë, një privilegj i palejuar për shumë bashkëshortë. Ajo ishte e ngrohtë, plot gjallëri dhe qeshte shumë. I pëlqente golfi, pazaret, orkidet dhe festat. Të gjithë e pranonin se ajo kishte sy të mrekullueshëm, por disa mendonin se ishte e mbushur dhe goja e saj ishte pak e madhe. Në Paris thonin se ajo i ngjishte rrobat shumë pas trupit, jakat i mbante shumë te hapura, fundet shumë të shkurtër. Uillsoni mendonte se ishte shumë e bukur. Ajo ishte nga Jugu, ashtu si ai. Ajo i tha një shoku nga Amerika se s’kishte dashur ta llastonte shërbëtoren e saj dhe nuk e kishte marrë me vete në Londër, pasi britanikët i trajtonin zezakët shumë mirë. Megjithëse kishte sjellje të lehta ledhatare të një gruaje nga jugu, ajo ishte një femër mendjehollë në biznes. Pas vdekjes së burrit të parë ajo kishte administruar dyqanin familjar të bizhuterive. Kur u martua me Uillsonin, ky i tha se priste prej saj që ta ndihmonte në punën e tij. Ajo e pranoi ofertën me shumë ngazëllim. Duke mos qenë intelektuale, ajo ishte e shpejtë dhe e vendosur. Gjithashtu ishte thellësisht besnike ndaj burrit të saj të ri. Uillsoni e adhuronte.
Në bordin e Xhorxh Uashingtonit, Uillsonët u mbyllën me njëri-tjetrin; më së shumti ata hanin në kabinën personale dhe shwtisnin krah për krah në kuvertën e anijes. Ekspertët amerikanë punonin mbi hartat dhe letrat e tyre, pyesnin njëri-tjetrin me shqetësim se si do të ishte politika e vendit të tyre. Uillsoni kishte folur shumë për parimet e përgjithshme, por pak ishte shprehur për gjëra konkrete. Një burrë i ri i quajtur Uiliam Bulit mori kurajon të ngjitej tek presidenti dhe ti thoshte se ata ishin të pështjelluar nga heshtja e tij. Uillsoni u habit, por pranoi me kënaqësi të takonte disa nga ekspertët drejtues. “Kjo është absolutisht hera e parë – tha dikush më vonë – që presidenti i bën të ditur dikujt se cilat janë idetë e tij dhe se cila është politika e tij”. Do të kishte pak raste të tilla. Ekspertët u larguan nga mbledhja të inkurajuar dhe me shumë mbresa. Uillsoni ishte jozyrtar dhe shoqëror. Ai foli për detyrën e vështirë që i priste dhe se do të mbështetej tek ata për të marrë informacionet më të mira. Ata duhej të shkonin lirshëm tek ai në çdo kohë. “Më thoni ju se çfarë është e drejtë dhe unë do të luftoj për të”. Ai kërkoi ndjesë që foli për pikëpamjet e tij vetjake: “ato nuk ishin shumë të mira, por i vlerësonte si më të mirat nga ato çfarë kishte dëgjuar”. Kur erdhi puna tek mënyrbërja e paqes, Uillsoni tha se vendi i tyre do të mbante drejtësisht pozicionin e arbitrit. Ata duhet të vepronin sipas traditës së madhe amerikane të drejtësisë dhe zemërgjerësisë. Ata do të ishin, në fund të fundit, “populli i vetëm pa interesa në Konferencën e Paqes”. Dhe për më tepër, paralajmëroi ai, “njerëzit me të cilët do të ulemi në tavolinë nuk përfaqësojnë popujt e tyre”. Kjo ishte një ndër bindjet e thella të Uillsonit, e çuditshme për një njeri si ai, ndërkohë që në Kongres shumicën e kishin kundërshtarët e tij politikë. Gjatë gjithë Konferencës së Paqes kishte të ngulitur besimin se ai fliste për masat dhe se mjaftonte të dëgjohej prej tyre – qoftë në Francë, Itali, madje dhe në Rusi – që ata të përqafonin pikëpamjet e tij.
Ai preku edhe një temë tjetër: -siguroi audiencën e tij se Shtetet e Bashkuara nuk kishin hyrë në luftë për arsye egoiste. Ata ndryshonin nga kombet e tjerë, jo vetëm në këtë pikë, por edhe në shumçka tjetër, sepse nuk kërkonin territore, tribute apo hakmarrje. (Si tregues se pjesëmarrja në luftë e amerikanëve ishte e ndryshme nga ajo e europianëve, Uillsoni kishte këmbëngulur gjithnjë se Shtetet e Bashkuara ishin ortakë, por jo aleatë).
Përgjithësisht Shtetet e Bashkuara kishin vepruar në mënyrë joegoiste, si për shembull në pushtimin e Kubës. “Ne kemi hyrë në luftë me Spanjën – këmbëngulte ai – jo për të aneksuar, por për t’i dhënë kolonisë së papërkrahje shansin e lirisë”.
Uillsoni prirej të merrte shembuj nga Amerika Latine, meqë pjesa më e madhe e përvojave të tij formuese në marrëdhëniet me jashtë kishin qenë atje. Ai i kishte dhënë formë të re Doktrinës Monroe, të paktën për kënaqësinë e vetë, si sfidë e bujshme që u hodh para europianëve në vitin 1823 për t’i larguar ata nga synimet për të kolonizuar mëtej Botën e Re. Kjo doktrinë ishte bërë një moto thelbësore në politikën e jashtme amerikane, një maskë, siç thanë shumë njerëz, për sundimin e SHBA mbi fqinjët e saj. Uillsoni e shihte këtë më tepër si kornizë brenda së cilës të gjitha kombet e Amerikës duhet të punonin së bashku në paqe, dhe një model për kombet europiane që ishin në luftë. Lensingu ishte dyshues, ashtu siç i ndodhte shpesh me idetë e Uillsonit: “kjo doktrinë është vetëm politika kombëtare e Shteteve të Bashkuara dhe ka të bëjë me sigurinë kombëtare dhe interesat jetësore të saj”.
Uillsoni nuk u kushtonte vëmendje vërejtjeve të Lensingut të cilat ai i konsideronte si të parëndësishme. Ishte i qartë në mendjen e vet se kishte të drejtë. Futja e trupave amerikane në Haiti, Nikaragua apo Republikën Domenikane, u bë për të zhvilluar rendin dhe demokracinë. “Do t’i mësoj Republikat e Amerikës së Jugut që të zgjedhin njerëz të mirë!”, – pati thënë ai tremujorin e parë të tij si president. Rrallë e përmendte se ai gjithashtu po mbronte Kanalin e Panamasë dhe investimet amerikane. Gjatë presidencës së Uillsonit, Shtetet e Bashkuara kanë ndërhyrë në mënyrë të përsëritur në Meksikë, në përpjekje për të vendosur llojin e qeverisë që donin. “Qëllimi i Shteteve të Bashkuara – thoshte Uillsoni – është vetëm e vetëm të sigurojë paqe dhe rregull në Amerikën Qendrore duke mbajtur nën vëzhgim që proceset e vetëqeverisjes atje të mos ndërpriten dhe të mos lihen mënjanë”. Ai u gjet i papërgatitur kur Meksikanët nuk e kuptuan në të njëjtën mënyrë zbarkimin e trupave amerikane dhe kërcënimet amerikane.
Aventura amerikane nxori në pah gjithashtu prirjen e lindur të Uillsonit, mbase të pavetëdijshme, për të shpërfillur të vërtetën. Kur dërgoi për herë të parë trupat në Meksikë, ai i tha Kongresit se ishte kundërpërgjigje ndaj provokacioneve dhe fyerjeve të përsëritura ndaj Shteteve të Bashkuara dhe qytetarëve të saj nga ana e Gjeneralit Viktoriano Huerta, njeriut që filloi Revolucionin Meksikan. Në të vërtetë, Huerta i kishte kushtuar vëmendje të madhe shmangies së provokacioneve. Në Konferencën e Paqes në Paris, Uillsoni do të pohonte se ai nuk kishte parë ndonjëherë marrëveshje të fshehta lufte midis Aleatëve, që premtojnë, për shembull Italisë, territore të armikut. Sekretari i jashtëm britanik, Artur Belfur, ia kishte treguar ato në vitin 1917. Lensingu tha me inat për presidentin e vet: “Madje edhe fakte të përfunduara do të shpërfilleshin po të mos përshtateshin me këtë sens intuitiv, me këtë fuqi gjysëm hyjnore për të zgjedhur të vërtetën”.
Ngatërresa meksikane dëshmoi se Uillsoni nuk kishte frikë të përdorte fuqinë e konsiderueshmë të vendit, qoftë financiare apo ushtarake. Dhe në fund të Luftës së Madhe Shtetet e Bashkuara ishin shumë më të fuqishme se sa kishin qenë në vitin 1914. Asokohe ajo zotëronte një ushtri mjaft më të vogël dhe një flotë të përmasave mesatare; tani vetëm ajo kishte më shumë se një milion trupa në Evropë dhe një flotë që rivalizonte atë të Britanisë. Në të vërtetë amerikanët ishin të prirur të pohonin se e kishin fituar luftën për aleatët e tyre europianë. Ekonomia amerikane ishte harlisur ngaqë fermerët amerikanë dhe fabrikat amerikane prodhonin miell, mish derri, hekur dhe çelik për Aleatët në luftë. Ndërsa pjesa amerikane e prodhimit botëror rritej pandalim, ajo e fuqive europiane ishte topitur ose kishte rënë. Por më kryesorja për marrëdhëniet në të ardhmen ishte se Shtetet e Bashkuara ishin bërë bankieri për europianët. Aleatët europianë, së bashku, i kishin borxh qeverisë amerikane më shumë se 7 miliardë dollarë, dhe pothuaj gjysmën e kësaj shume bankave amerikane. Uillsoni pohoi, në fshehtësi siç doli më vonë, se Shtetet e Bashkuara do të arrinin atë që donin thjesht duke ushtruar trysni financiare. Siç tha edhe këshilltari i tij ligjor Dejvid Hanter Mileri, “Europa ka falimentuar financiarisht dhe qeveritë e tyre kanë falimentuar moralisht. Aluzioni i qartë për tërheqjen e Amerikës për shkak të kundërshtimit të dëshirave të saj për drejtësi, ndershmëri dhe paqe, do të thoshte rënie për çdo qeveri në Europë pa përjashtim, dhe revolucion në të gjitha vendet e Europës me ndonjë përjashtim të mundshëm”.