Sotir ATHANASI: Requiem për një kryengritës

Ishin vitet e para të çlirimit. Lagja jonë i rrinte përbri qytetit me rrangullininat e hekurishteve nga makinat e shkatërruara si dhe avionët ushtarakë të rrëzuar e të ngulur kryengulthi në tokë pa lavdi. Ashtu tog, të rrasur në një cep, ato ngjanin me një barrikadë të panevojshme. Lufta kishte mbaruar dhe shërbimi i tyre, s’i hynte në punë kurrkujt. Madje, ato s’vlenin as për fole pëllumbash, ngaqë ne fëmijët, gjithë kohën e kalonim rreth tyre. Veçse lagja jonë, si i gjithë vëndi, kishte një tjetër luftë: atë me urinë dhe jo vetëm. Dyqanet bosh rrinin si të fshehura për të mos treguar skamjen dhe varfërinë e tyre. Gjithsesi, ne fëmijët mbi ‘to argëtoheshim ato muaj vere.

Sepse për lodra të tjera, as që bëhej fjalë.

Mjeti ku dëfreja unë atë ditë, përbënte ndenjësen prej hekuri të një makine.

Ajo, ndonëse të thyer, kishte edhe një timon i cili rrotullohej. Madje, një si krah, tek marshet. Atë unë e ngrijta lart dhe pashë me habi se përfundonte me syun e një dylbije. Bukur, ë? Por kur t’u them se ajo i përmbyste figurat, mbase mund të duket shaka, por ishte e njëmendtë. Ashtu siç ishin gjithashtu të tilla edhe disa gjëra për të cilat do të flas më poshtë.

Ndërkaq, në rrugë kishte mjaft lëvizje. Si gjithmonë ishte edhe Dashi, një djalë pak më shumë se njëzet vjeç. Ky, gjithë ditën jepte e merrte për të ngrijtur një ‘Renault’ që dergjej përpara dyqanit të bukës, porta e të cilit ishte e hapur në fletë. Brenda saj shihej bukëshitësja me një thikë të madhe në dorë që e trokiste mbi banak gjithë mllëf e tërsëllimë. Kurse Dashi, sapo diç ndreqte kryengulthi mbi motorin e Renaultit, ngrinte kokën gjithë shend dhe si krruante pak zërin, merrte atë këngën tiranase: “Ç’u dëshiruesh me të pa ty”.

Kuptohet: kënga i drejtohej Balit, shitëses së bukës e cila, plot nerva, s’rreshte së trokëllitur atë goxha thikë mbi banak. Se ia kishte inatin Dashit. Ajo ditë qe e nesërmja e natës së shkuar, kur ‘këngëtari’, le t’a quajmë kështu Dashin, kishte mbledhur thuajse gjithë lagjen për t’a nxjerrë nga ferrat atë rrangallë lufte me emërin: Renault. Dhe ajo s’mund t’a linte të kalonte ashtu lehtë ky bandill. (Kështu quheshin në atë kohë djemtë që gjuanin vajzat). Kurse Dashi, këtë veprim e kishte veshur me petkun e dritës. Gja, demek, aty te ferrat qe errësirë dhe ai nuk mund të shihte mirë. Njerëzit ishin përveshur për t’a ndihmuar ngaqë u duhej Ranaulti. Bukën e sillte një komshi i yni plak, me karrocë dhe qëllonte shpesh që, në mos do të sëmurej ky, do të qe i pamundur kali i cili kishte kohë që mezi çapitej nga tendiniti. Kurse ‘këngëtarit’ i duhej drita e vështrimit të Balit, qoftë edhe i tillë: gjithë mllef e tërsëllimë për t’ia gjetur e rreguluar difektin e makinës.

Dikush ia kishte thënë shkoqur djalit:

Po fitove mbi Renailtin, ta dish se e ke kaparosur Balin.

Unë nuk mund të them se e kuptoja tamam kaparosjen, por shqetësimi e saj për të sjellë bukën çdo ditë të sigurtë, edhe mund t’a zbuste zëmërimin e Balit. Thënë kjo si kapar për të ndërruar në një farë mënyre qëndrimin ndaj tij

Kështu, Dashi po bënte të pamundurën për t’a kaparosur bukëshitësen.

Unë vura syun në atë biçim dylbije dhe pashë ushtarakun që luante rolin e policit të lagjes dhe që e thërrisnin marshall Ago.  Ky, në dylbinë time dilte i përmbysur si figurë, gjë që më kënaqte, sepse atë e urrenin të gjithë të njohurit e mi. Për më tepër se shoqërohej gjithënjë me dikë tjetër për të cilin, njerëzit thonin se nuk i qesh buza kurrë. Kurse mamaja ime përsëriste shpesh se ai ishte spiuni i lagjes. Nuk e di se çfarë rrëfente, ashtu si nuk mund t’a di se ku shkonte të zbrazte inatin që dukej se e kishte me këdo, por edhe me veten e tij që s’mbrinte të shkarkonte tërë atë duf që mbante mbi trupin e tij të paktë e verdhacuk. Ai kishte ardhur një herë edhe në shtëpinë tonë dhe i kishte thënë mamasë time që të mos punonte me makinë qepse në shtëpi. Kjo gjykohej në ato që thirren punë borgjeze. Por ime më ia kishte kthyer: unë kam pesë jetim për të rritur dhe s’ka burrë që më ndalon: qoftë i bardhë a i verdhë në fytyrë, – dhe kishte rrokur gërshërët për t’a qëlluar. Spiuni ishte larguar me bisht në shalë i trembur duke thënë: – Mirë, mirë do t’a shohim! Por qe mbushur viti dhe ai s’qe dukur më dhe s’kishte parë asgjë. Atë e shihja unë: plotësisht të përmbysur. Ashtu siç edhe më pëlqente. Zoti e kishte plotësuar dëshirën time si në përralla. Ndonëse e dija që kjo s’duhet të qe e vërtetë.Sepse nëna më kishte thënë se Zoti asnjëherë nuk plotëson kënaqësi që kanë të bëjnë me urrejtjen. Se ti e urren atë. Kështu? Po. E shikon?

Befas kalimtarët kthyen kryet nga unë. Dikush tha:

– Pa të shohim se çfarë ka gjetur ky çamarrok? – dhe m’u afrua mua.

Unë i lirova vëndin dhe ai si vuri syrin mbi dylbi e hoqi menjëherë atë. Lëshoi një klithmë si t’a kishte pickuar një grenxë dhe tha:

– Bobo, përmbysje!

– Çfarë, çfarë? – pyeti i dyti.

– Kokëdollapçe! – foli i pari. Ndërkaq, i dyti diç luajti mbi veglën dhe ‘përmbysja’ u vu në lëvizje.

Isha gati ta palosja aparatin kur matanë qelqes më doli një fshatar që shkarkoi nga kafsha e tij dy kosha. Në ‘to kishte: domate, patate dhe kunguj. Njerëzit nisën të blejnë, por fshatari dukej sheshit se kishte shumë frikë. Kjo sepse qe e ndaluar shitja në lagje. Dyshja marshall Ago dhe spiuni u kthyen. Ata ia përmbysën egërsisht koshat katundarit që lutej ta linin t’i shiste ato mbasi e prisnin në shtëpi fëmijët që t’u shpinte bukë. Por qe e kotë. Pyetjes së një qytetari se ku duhet të shesin prodhimet e tyre kjo shtresë e varfër por prodhuese fshatare, spiuni iu përgjigj me një pamje prej kapadaiu: – Në pazarin e ri.

Por qytetari këmbënguli: pse ka vënd atje për të gjithë? Spiuni i hodhi një vështrim plot urrejtje përpara se të thotë jo pa një qesëndisje: do të bëjmë reformë.

– Gja demek s’kena për t’a punu ma tokën, a si? – ishte pyetja e një tjetër fshatari pa zbritur nga gomari i tij.

Spiuni, si ta kishin pyetur për gjënë më të shenjtë të tij, jo pa lëngëzim, u përgjigj:

– Po, do t’a punoni, por ajo do të jetë kooperativë. Dhe shteti ynë i punëtorëve dhe fshatarëve, do të kujdeset edhe për prodhimin bujqësor e blegëtoral

– E kush e thotë këtë, or la? – pyeti njeriu mbi gomar.

– Ne komunistët, – qe përgjigja e spiunit plot krenari.

Ndërsa fshatari e goditi me thëmbër veshgjatin dhe thirri:

– Ush e të dalçin tamthat, jarabi! Tutje mori këngën: Si e pësoi karroca e Dylit.

Pra, spiuni ishte komunist dhe unë atë çast mendova që edhe shokët e tij komunistë, duhet të ishin spiunë, verdhacakë dhe buzëpaqeshur.

Pamja që shihja pas kësaj, jo vetëm që s’më kënaqte, por më mërziste dhe isha gati ta lija atë lojë, ku një zotni i vjetër në moshë e pamje tejet fisnike, si dhe një veshje për të qënë, më mënjanoi pak dhe si vuri sytë në aparatin tim, tha: – E di çfarë ke zbuluar, picirruk? Ke shpërfaqur një kaleidoskop. Ky është një mjet i dërguar nga Qielli. Më kupton? Jo nga Zoti, por nga UNIVERSI. Mbaje mënd mirë: nga U N I V E R S I . Pra: UNIVERSI. Se po të kishte Zot, nuk do të lejonte që : një takëm njerëzish, dembelë stambolli, në emër të djallit të quajtur “Rend I ri  komunist”, të rrëmbejnë pronat e një pale për t’ia dhënë një takëmi që t’i ndajnë në mes tyre si hajdutët paratë, ja kështu. Dhe atë çast u zgjat e shkuli megjithë rrënjë një gaxha luledielli. – Ky është pazari i vjetër në qendër të Tiranës, picirruk; – dhe nisi t’i shkulë petalet një e nga një. Për një çast, u ndal. Vështrimin e kishte të përqëndruar diku, lart në Qiell përpara se të thërriste: – Apokalips!

Tha kështu dhe s’i bënte syu tërr që ishte nën hundët e dyshes së urryer: “marshall Ago” dhe spiunit të lagjes. – Apokalips! – thirri përsëri.

Unë ngrijta kryet lart si për të shikuar ku qe Apokalipsi dhe sytë njëmend që më panë një si vrapim kuajsh të zinj në mënyrë të rrëmujëshme, sikur po i ndiqte një kope ujqërish. Qenë re të zeza dhe paralajmmëronin jo vetëm shi, por shtërngatë.

– Po, biri im, – më tha si të kishte lexuar mendimet e mija. Ato që pe lart në qiell, janë vërtet kuaj hergjele , që në mos i ndjektë kopeja e ujqërve, tufa e gomerëve, pas u është vënë. Dhe nisi të më spjegojë si të isha unë i rritur:

Një flutur që ka lëvizur krahët në stepat e Kazakistanit, këtij vendi me drurë të shtrëmbër, vjen e na sjell neve APOKALIPSIN. Neve që jemi në zemër të Ballkanit.

Atë çast, i ra gjoksit me grusht me gjithë forcën e tij, sa mua më trembi dhe klithi duke kërcëlluar nofullat:

– O, o ! Mos durofsh, o perëndi!

– Është i çmendur, – i tha ‘marshall Ago’ spiunit të lagjes. – Pa i kisha hedhur hekurat dhe e shpija me të tjerët në bregun e lumit që hëngrën gjysmën e lekut pa patur kohë të shihnin ç’ngjyrë kishin krahët e fluturave të…Kazanit, sikur tha.

– Pse, kishte ekzekutime dje? – pyet spiuni.

– Po, – tha “marshall Ago”- Pesë tregëtarë që kundërshtuan hapët pagimin e taksës speciale dhe sekuestron e mallit. Me ‘ta qe dhe ky myteberi i … “apo.. asaj (dhe, ky farë “marshalli” nuk mundi t’a thotë fjalën: Apokalips). Por e përjashtuan nuk e di sepse; qe një urdhër dorazi nga lart

Dhe dyshja u nis në drejtim të postës. Njeriu i Apokalipsit m’u drejtua mua: – Iku penda e qeve dhe i lanë fshatarit të gjorë kapistrën e gomarit, që të shkojë në kasollen e tij dhe në oborrin e shtëpisë të vari veten. Unë e lashë dylbinë, apo kaleidoskopin, siç e pagëzoi fisniku thinjosh  (se nuk më bën zemra t’a quaj të çmëndur). Veç të tjerave, edhe sepse ato që tha ky zotri, nuk dukeshin aspak të tilla. Mbase si paralajmërime ogurzeza, siç do të thoshte nëna ime në raste të ngjajshme.

Pranë atij aparati shkuan thuajse të gjithë njerëzit që kishin zënë rradhën përpara dyqanit të bukës. Furnizimi s’po vinte dhe s’qe e jashtëzakonshme ndarja e bukës në drekë. Prandaj gjithë vështrimet qenë drejtuar nga Dashi. Mbase shpresonin si në një mrekulli regullimin e Renaultit. Pasi djali, nuk kishte vetëm zërin e bukur dhe merakun për bukëshitsen, por edhe duart flori dhe mendjen diamant. Kështu e cilësonin të rriturit. Se ia priste truri për gjithçka. Prandaj, nuk para shqetësohej dhe vazhdonte kryeulur punën për t’u çuar mbase për herë të fundit atë nën tingujt e zërit të tij të ëmbël:

Ç’u dëshiruesh , me të pa ty!

Po kësaj here, ajo së cilës i drejtohej kënga, domethënë Bali, u shfaq e tëra gjithë mllef e tërsëllimë:

– Ja ku më ke! Më sheh tani?

Bali ishte pothuajse një metër larg dhe me thikë në dorë si të donte ta ndante copa-copa Dashin në vënd të bukës dhe t’ua shpërndante banorëve të uritur. Këtij i ngriu jo vetëm zëri në grykë, por edhe shuku i pambukut në dorë.

– Bali nuk nxehet, – tha dikush.

– Por u nxeh, ama dhe me të drejtë, – ia pasoi një tjetër.

– Vulose ti, – iu kthye Bali këtij përpara se t’i përvishej mirë Dashit: – Nuk e sheh se po vjen dreka dhe karroca e furnizimit s’ka ndërmënd t’i sjelli rrotat. Ndreqe atë rangallë e shko e merr e bukën. Këndo rrugës sa të të çahet fyti.

Bali po e ngarkonte me detyrë dhe kjo s’qe pak. Domethënë se nuk e kishte marrë inat. Besoj që kështu si unë do të ketë menduar edhe Dashi, se pas kësaj, u hodh menjëherë në ndenjësen e shoferit. Renaulti ishte pa kabinë dhe sapo ai shtypi me këmbë një rrumbullake gjatoshe, për çudinë e të gjithëve, makina u ndez. Për kokë të mamasë po u them.

Turrma duartrokiti. U dëgjuan shëmë zëra të cilat lavdëronin aftësitë dhe zgjuarsinë e Dashit, kurse ky , menjëherë u hodh në tokë nga kabina pa kabinë. Më rroku mua për mesi dhe më hodhi në karroceri, ku, për fat të mirë rrashë më këmbë.

– Po unë ç’dua këtu? – e pyeta i hutuar.

Ai gjithë kënaqësi më tha:

– Ti do të jesh ndihmësi im. Unë në timon, kurse ti, nga lart, do të thërrasësh:

HAPUNI SE S’KA frena!  – dhe Dashi, si më luajti syrin, kërceu në ndenjësen e shoferit. – Nisemi? – më tha. Unë thërrita me sa kisha në kokë: HAPUNI SE S’KA FRENA!

Ai u bind që unë e kisha kuptuar mirë detyrën, i futi marshin dhe bashkë me Renaultin, nisi edhe këngën:

Ç’u dëshiruesh me të pa ty!

Kokën e kishte kthyer nga Bali dhe i shkeli syun.

Njerëzit shpërthyen në gaz, kurse bukëshitësja, i nxori gjuhën.

Për Balin të rriturit e përcaktonin kështu: “Është një sybukur, bojëesmere dhe …Mua s’më vinte mirë kur dëgjoja se:

Ka një gjoks të madh dhe furnizon gjithë lagjen me bukë, që donin të thoshin me qumësht.

Nuk kishim bërë as pesëdhjetë metra rrugë, kur pashë që doli nga porta fisniku thijosh. Ai ishte me duar të lidhura. Pas tij vinte penda e qeve: marshalli dhe spiuni i lagjes. Fisniku thinjosh ngrijti duart lart me pranga dhe bërtiti:

– Apokalips!

Unë thërrita me të madhe:

-HAPUNI  SE S’KA FRENA!

Dashi nuk e di pse fiku motorin e makinës. Pastaj shpuri dorën në një levë kokëtrashë. Dhjetë metra përpara kamjonit FISNIKU THINJOSH  me duar të prangosura, vazhdonte të bërtiste:

– Apokalips!

Zëri i tij qe tejet i dëshpëruar. Distanca po shkurtohej dhe mua më dukej se ato pranga do të më hidheshin në qafë.

Prandaj bërtita me të qara me sa kisha në kokë me zërin që më dridhej:

– Zotri të lutem, hapu!  Nuk ka  f r e n a – a – a a a a !

Dashi preu timonin djathtas dhe trupi im u përplas mbi spondin e karrocerisë.

Kisha humbur ndjenjat…

Kur u përmenda, Dashi më përkëdhelte faqet dhe më thoshte zë ëmbël:

– Çohu tani! A nuk jemi nisur për të marë bukën?

Nuk kisha dhimbje, ashtu siç nuk pata kohë të flisja se zëri i thinjoshit fisnik dëgjohej ende tek thërriste:

– APOKALIPS!

Kjo më kënaqi e më gjallëroi.

Nuk e di. Mbase e teproj po të them se:

A do të gëzohesha vallë më shumë sikur të qe ringjallur  im atë?

Gjithsesi, kur u kthyem me  bukë në dyqan, unë fluturoja nga gpzimi.

Dashi nisi këngën “ç’u dëshiruesh me të pa ty!”

Balit i qeshte nuri dhe nuk ia nxori gjuhën. Përkundrazi, ajo priste latat e triskave dhe hera-herës kthente kryet nga Dashi, ashtu tinëzisht dhe buzëqeshte. I kishte shumë lezet ajo e qeshur, se qe e bukur Bali. Për kokë të mamasë, po ju them.

* * *

Pesëdhjetë vjet më vonë.

Dyqani ynë në Pire, kishte veshur petkun e festës.

Grekët nxitonin për të blerë ndonjë paisje elektronike për pemën e krishtlindjeve.

Kurse bashkatdhetarët e mi, vinin të kërkonin ndonjë kasetë me humor për fundvitin 2000.

Autoparlantët e lokalit tonë qenë ngrijtur mjaftueshëm dhe e gjithë rruga Alipedhu, sikur flladitej nga melodia e këngëve tona popullore.

Befas muzika heshti dhe në banakun e tim biri (se ne shërbenim familjarisht në dyqan) dikush iu drejtua: – Or çun!

Mua seç më kujtoi ai zë dhe iu afrova më pranë.

Tjetri përsëriti:

– Du Fitnete Rexhën dhe Meritnë e Halilit.

Unë ndjeva një të dridhur në kraharor.

Im bir nxorri nga sirtari disqet e kërkuara, kurse klienti i moshuar, me dorën e majtë ngrijti mëngën e djathtë dhe nisi t’a fërkojë tejet i kënaqur që iu plotësua dëshira.

Mua m’u kujtua Dashi i pesë dekadave të shkuara se si e fërkonte dorën me shukun e pambukut dhe merte atë këngën tiranase

Ç’u dëshiruesh me të pa ty.

Qe i thinjur plotësisht, karakteristikë e tiranasve kjo.

S’mund të rrija pa i folur, ndonëse jo plotësisht i sigurtë:

– Më falni zotni! Mos jeni gjë tiranas?

– Denbabaden, – qe përgjigja e tij.

– E pra mo, – thashë unë.

Ky njeri seç kishte të përbashkët me fisnikërinë e flokëthinjurit të pesë dekadave të shkuara.

– Mos ju thërrasin gjë Dashi? – qe pyetja ime direkte.

Ai më hodhi një cështrim zhbirues.

Unë hoqa syzet optike të cilat edhe pse me ngjyrë, nuk është se e pengonin për të më njohur.

Tjetri tha pa asnjë mëdyshje:

– Ti duhet të nesh ai picirruku.

– HAPUNI SE S’KA FRENA!  – përsërita unë thirrjen e dikurshme përmes ngashërimit. Ishte vërtet një çast prekës. U rrokëm e u përqafuam.

– Kaloi gjysëm shekulli që atëhere, – tha ai.

Zëri iu dallgëzua e iu drodh.

– Kam ardh me marë Fitnetnë dhe Mertnë e Halilit, – mezi mundi të përsërisë.

– Artiola Toskën e ke dhuratë, – ndërhyri im bir që e kishte ndjekur bisedën.

– Ma kërkon gruaja, – tha ai.

– Bali? – e pyeta unë pak me ndroje .

– Po – qe përgjigja e tij. – Dora vetë. Ka shtatëdhjetë vjetorin të djelën tjetër.

– Dhe njëqind, – e urova unë. Por ai më ftoi në shtëpi. Do t’a ngremë nga një gotë. Ti ke qënë ndihmësi im: HAPUNI SE S’KA FRENA  – tha dhe qeshëm. -Të kujtohet Apokalipsi? – Nuk më ashtë da gjithë jetën.

– Vërtet, si doli ai njeri përpara makinës?

– Nuk doli vetë, – tha ai. – E shtyu kryetari i frontit.

– Kush, spiuni i lagjes?

– Po, – tha ai dhe vazhdoi: Apokalipsi ngrijti duart përpjetë si të më lutej t’a mbaja makinën. Unë e shuajta motorin dhe e preva timonin djathtas. Ka qënë dita më e vështirë e jetës sime.

– Sidoqoftë, e shpëtove, ama.

– Vetëm për një ditë.

– Pse?

– Të nesërmen e pushkatuan xhahilët.

Të dy heshtëm për jë çast, si një minutë zije për atë kryengritës të panjohur, emrin e të cilit s’e mësova kurrë. Por edhe nuk më duhej. Më mjaftonte portreti i tij fisnik me vështrim në:

U N I V E R S

Djali në banak vuri diskun me këngën tiranase “Ç’U DËSHIRUESH ME TË PA TY”!