Kosova, pro Izraelit dhe e etur për investimet izraelite

Reportazh i gazetarit amerikano-hebre, Larry Luxner, botuar në gazetën “The Times of Israel”.

Nga Larry Luxner

PRISHTINË, Kosovë – Në harkun e 11 viteve, qysh kur shpalli pavarësinë nga Serbia, 116 vende të botës e kanë njohur Republikën e Kosovës. Por, ajo që vendi më mysliman i Evropës me të vërtetë dëshiron është marrëdhëniet diplomatike me shtetin e Izraelit. Kjo dëshirë e madhe ishte e dukshme gjatë një vizite të kohëve të fundit të gjashtë investitorëve amerikanë në shtetin e vogël ballkanik. Udhëtimi i tyre 11-14 mars u organizua nga misioni de facto i Kosovës në Kombet e Bashkuara dhe u drejtua nga ekzekutivi i pasurive të paluajtshme të Nju Jorkut, Michael Mintz. Gjatë audiencës së tyre prej 65 minutash me Kryeministrin Ramush Haradinaj, Mintz dhe pesë delegatë të tjerë u ulën në një tavolinë të gjatë konferencash të zbukuruar me flamuj miniaturë të Shteteve të Bashkuara, Izraelit dhe Kosovës. “Ne jemi shumë krenarë për bashkëpunimin tonë me SHBA dhe popullin hebre, dhe Izraeli si një komb është një model i mirë për t’u ndjekur”, u tha Haradinaj miqve të tij. “Ne ndajmë të njëjtat vlera dhe besime, dhe ne marrim të njëjtat pozicione ndërkombëtare”.

Ndjenja e ngjashme pro-Zioniste ishte e dukshme gjatë një takimi të mëvonshëm me Ministrin e Jashtëm, Behgjet Pacolli.

“Ne jemi shumë të lidhur me Izraelin, kështu që kurrë nuk e kam kuptuar se përse Izraeli nuk e ka njohur Kosovën”, tha ai, duke shtuar megjithatë se, kur vendi i tij shqiptar foli për t’u bashkuar me Interpolin, Izraeli abstenoi. “Për ne, kjo do të thotë se ishte një sukses. Është hera e parë që Izraeli po mendon seriozisht për Kosovën dhe kjo është kaq e rëndësishme për ne”. Në vitin 2012, Pacolli ishte në një darkë me presidentin e atëhershëm të Izraelit, Shimon Peres, në Kazakistan dhe diskutoi mundësinë e njohjes izraelite të Kosovës. “Për mua është shumë e çuditshme”, tha ai. “Unë kam lindur në vitin 1951 dhe kujtoj se gjyshi im më tregoi për familjet hebraike në Kosovë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ata ishin të dashur. Dhe kjo duhet të kompensohet në një mënyrë, duke na njohur”.

Një muze hebre për Kosovën

Në fakt, Shqipëria fqinje – e cila, si Kosova, është kryesisht myslimane – arriti të fshehë 200 qytetarë hebrenj të vendit, si dhe 600 deri në 1,800 hebrenj nga vende të tjera gjatë okupimit nazist. Roli i Kosovës gjatë luftës është më pak i qartë dhe mbetet një çështje polemikash. Disa kosovarë, si Arslan Resniqi, shpëtuan hebrenjtë dhe më vonë u nderuan nga Yad Vashem i Izraelit – Qendra Botërore e Përkujtimit të Holokaustit në Jeruzalem – si “te drejtë johebrenj”. Por, të tjerë u bashkuan me divizionin SS të Skënderbeut dhe ndihmuan rreth 258 hebrenj vendas për dëbim Bergen-Belsen, 92 prej të cilëve u vranë me gaz apo u qëlluan për vdekje atje. Gjatë këtij viti, do të fillojë ndërtimi i muzeut të parë hebraik të Kosovës në qytetin e Prizrenit, me ndihmën e myslimanëve shqiptaro-amerikanë në zonën e Nju Jorkut. Kompleksi do të përfshijë gjithashtu një sinagogë, edhe pse Kosova – 95% e të cilëve dy milionë banorë besojnë Islamin – është shtëpia e vetëm 56 hebrenjve. Projekti i muzeut-sinagogë prej 300,000 dollarësh drejtohet nga Votim Demiri, patriarku 72-vjeçar i komunitetit hebre të Kosovës. Vajza e tij, Ines Demiri, një zyrtare në konsullatën e përgjithshme të Kosovës në Nju Jork, organizoi delegacionin e biznesit në Prishtinë dhe Prizren si dhe takimet e anëtarëve të tij me kryeministrin Haradinaj dhe zyrtarë të tjerë të lartë. Në kohët mesjetare, Prizreni ishte kryeqyteti i gjithë Perandorisë Serbe. Gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe deri në shpërbërjen e Jugosllavisë në vitet 1991-92, Serbia ishte më e madhe nga gjashtë republikat që përbëjnë federatën jugosllave. Ajo, gjithashtu, kontrolloi Kosovën deri në shpalljen e njëanshme të pavarësisë së këtij të fundit në vitin 2008.

Izraeli ngurron ta njohë Kosovën nga frika e rrezikut të marrëdhënieve të ngushta me Serbinë; ajo gjithashtu nuk dëshiron të vendosë një precedent duke i dhënë “municion” kërkesave palestineze për shtetësi. Po ashtu, pesë nga 28 vendet anëtare të BE kanë refuzuar lidhjet me Kosovën: Qipron, Greqinë, Rumaninë, Spanjën dhe Sllovakinë. Por qëndrimet mund të zbusin nëse Serbia dhe provinca e saj e mëparshme autonome mund të bien dakord mbi njohjen e ndërsjellë dhe përfundimisht pranimin në Bashkimin Evropian dhe në NATO. “Si hebre, unë jam mirënjohës për atë që ka bërë populli shqiptar gjatë Holokaustit”, tha Mintz për Haradinajn, i cili është kryeministër i Kosovës që nga shtatori 2017. “Kjo më interesonte për të mësuar rreth Kosovës dhe ndoshta për të investuar këtu”, Mintz shtoi: “Unë shpresoj se Izraeli në një moment do t’ju njohë si një komb i pavarur. Ju keni të drejtën në vendin tuaj dhe është gjëja e duhur për të bërë. Ne jemi të dy anëtarë në koalicionin botëror në luftën kundër terrorizmit”.

Kosova është e pjekur për investimet izraelite

Vitin e kaluar, Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi u zotua se do ta njohë Jerusalemin si kryeqytetin e Izraelit dhe do të hapë një ambasadë atje, nëse izraelitët do të zgjerojnë njohjen diplomatike në Kosovë. Edhe pa lidhje diplomatike, të dy vendet po flasin për ngritjen e zyrave të tregtisë në kryeqytetet e njëri-tjetrit. Haradinaj identifikoi përpunimin e ushqimit dhe bujqësinë si dy sektorët më premtues për bashkëpunimin e biznesit izraelito-kosovar, ndonëse vendi gjithashtu kërkon investime izraelite në sektorin e energjisë, sigurisë dhe IT. Kreshnik Thaçi kryeson sektorin e promovimit të investimeve në KIESA, Agjencinë Kosovare për Investime dhe Përkrahje të Ndërmarrjeve. “Kosova është një nga vendet më të lehta në botë për të krijuar një biznes”, tha ai. “Ju mund të regjistroheni biznesin tuaj këtu falas brenda një dite nëse është e nevojshme. Nëse e dorëzoni kërkesën në orën 9:00, mund ta keni certifikatën tuaj deri në orën 1:00. Dhe Kosova është i vetmi vend në Evropë që nuk paguan dividentë”, Sipas Thaçit, një nga investimet më të mëdha ende është një ndërmarrje e përbashkët izraelito-gjermane që po fut 175 milionë euro në një projekt të energjisë së erës. Sipërmarrja përfshin një termocentral me fuqi 105 megavat në Kosovën e veriut që do të shesë energji elektrike për qeverinë gjatë një periudhe 12-vjeçare. Enlight Renewable Energy Solutions Ltd tha se projekti, i cili pritet të jetë në internet në vitin 2020, përfshin 27 turbina me erë dhe ka një jetëgjatësi prej 30 vjetësh. “Ata merren me prodhimin e energjisë në të gjithë botën, por vendosën të investojnë në Kosovë”, tha Thaçi. “Kompania tashmë ka siguruar të gjitha licencat dhe lejet nga qeveria, por që kur procesi i negocimit merr pak kohë, ata kanë kërkuar më shumë subvencione”. Në një deklaratë për shtyp, CEO i Enlight, Gilad Yavetz tha se “marrëveshja e re shfrytëzon aftësitë thelbësore të kompanisë në zhvillimin dhe optimizimin e projekteve të energjisë së erës”, duke vënë në dukje se ky është projekti i tretë i Enlight në Ballkan; dy të tjerët janë në Serbi dhe Kroaci.

Sfidat e PR të Kosovës

Kosova është një nga vendet e pakta me një Ministri të Inovacionit. Ai kryesohet nga Besim Beqaj, një ministër për herë të katërt; në postet e tij të mëparshme, ai drejtoi ministritë e ekonomisë, financave dhe privatizimit. “Deri tani, ekonomia jonë bazohej në burime të vërteta ekonomike, të prekshme,” tha ai. “Kjo na shërbeu për disa vite, por tani besojmë që brezi ynë i ri po lëviz më shpejt se institucionet tona”. Një nga projektet më të mëdha të ministrisë së tij përfshin transformimin e një kampi ushtarak pranë Prishtinës në një park risi dhe trajnimi. Beqaj gjithashtu shpreson të krijojë një rrjet biznesi biznesi për sipërmarrësit për të gjetur njerëz të gatshëm për të investuar në idetë e tyre. Beqaj tha se vendi i tij po përpiqet të “ndryshojë mendësinë” – nëse është teknologjia e informacionit, “blockchain” apo “machine learning”. “Ndoshta kjo është një ëndërr, por ne mund të bëjmë një qendër qendrore të Evropës Lindore për IT dhe inteligjencën artificiale”, tha ministri, i cili kohët e fundit vizitoi Izraelin, ku vizitoi disa kibuce dhe u takua me anëtarët e Knesset, parlamentit izraelit. “Ne po përpiqemi të marrim kompani të mëdha që mund të vijnë dhe të shohin globalisht në tregun tonë. Sot, kjo është një çështje e marketingut dhe ne besojmë se kemi kapitalin njerëzor që mund të shfrytëzohet mënyra më e mirë”. Kosova, me popullsinë e saj rinore dhe depërtimin e lartë në Internet, gjithashtu shpreson të bëhet kombi ballkanik “start-up nation” – duke kopjuar suksesin e Izraelit në teknologji të lartë dhe inovacion. Megjithatë, Ari Zoldan, i cili drejton një firmë të medias dhe komunikimit në Nju Jork, tha se sfida më e madhe e marrëdhënieve me publikun e Kosovës po fiton njohjen pozitive të emrit. “Vetëm 10% e amerikanëve kanë udhëtuar ndonjëherë jashtë Shteteve të Bashkuara, kështu që ata nuk do të jenë në gjendje të gjejnë Kosovën në një hartë, nëse jeta e tyre varet prej saj”, tha Zoldan, një anëtar i delegacionit që planifikon të kthehet në Prishtinë në fund te majit. “Dhe nëse ata mendojnë fare për Kosovën, ata e shoqërojnë atë me tanke dhe pastrim etnik. Ata kurrë nuk e kanë parë anën e mirë të saj”. Kjo anë e mirë do të përmirësohet vetëm nëse Serbia dhe Kosova mund të ndryshojnë dallimet e tyre; bisedimet që po zhvillohen ende nuk kanë prodhuar rezultatet e dëshiruara. “Është çështje kurajoje,” tha kryeministri Haradinaj për vizitorët e tij. “Ne shpresojmë se do të ndodhë së shpejti, se do të arrihet një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë. Ndërkohë, ne të dy jemi duke humbur”./The Times of Israel/