Prejardhja e Pellazgëve dhe origjina shumere e shtet-qytetërimit perëndimor; pse Pellazgët ishin ‘Hyjnorë’?
Anastas SHUKE
Teza e vijimësisë Shumer – Pellasg – Ilir/Epirot – Arbër – Shqiptar është një përpjekje për t’i dhënë një nxitje të re, një mundësi më shumë, një fushë hulumtimi të pashkelur më parë, një thellësi dhe një zgjerim shtrati të lumit apo lumenjve të informacionit për Lashtësinë dhe Parësinë e Pellazgëve të Ditur, dhe pikërisht e ndoshta vetëm për këtë arsye, Hyjnorë. Sipas historianëve të lashtë Pellazgët ishin e para popullsi e përmendur me emër në Ballkan dhe Europë. Dhe s’mund të ishte ndryshe kur, sipas T.Selenicës (Shqipëria 1927), “ata, kur erdhën këtu, e gjetën popullsinë vendase, në nivelin jetesës në shpella” dhe sollën me vete një kulturë jetese e organizim, teogoni/kozmogoninë apo Astronominë e Dheut të Lashtë, dituritë bujqësore e blegtorale, artin e bujkut dhe bariut prej Tokës së Begatë, që sipas Zitçinit (Planeti i 12-të) ishin rreth 2.000 vjet më të përparuara se ato që gjetën në Europë.
Një kulturë jetese meriton të quhet qytetërim kur arrin tek shkrimi, ky përbën cilësinë themelore të qytetërimit. Në kushtet e lashtësisë, thuhet se ata që dinin të shkruanin e lexonin përbënin veç 1% të popullsisë dhe për këtë arsye shiheshin si perëndi, si zota, si “Hyjnorë” nga masa e popullit. Kështu ndodhi me Pellazgët që sollën Dije në Europë, e po ashtu edhe me Thot-in në Egjypt (në të dy rastet, origjina më e mundshme e tyre është Shumeri).
Një nga përparësitë e rëndësishme të tezës së mësipërme mbi prejardhjen e Pellazgëve Hyjnorë është se ajo nuk ka asnjë kundërshti me opinionin shkencor, të pranuar gjerësisht sot, rreth origjinës Shumere të shtet-qytetërimit perëndimor, kulturë që pati sjellë edhe nevojën për të shënuar e shkruar, dhe më në fund Shpikjen e Shkrimit mbi 5.000 vjet më parë, në Shumer, në Dheun e Lashtë. (Gjuha e Dukshme – G.Stein, Chicago-University). Figurat paraqesin pllaka balte me shkrimin kunjiform, lart pllakë Shumere ku vihet re shenja e Zotit – ylli 8-cepësh (i pranishëm edhe në emblemën e Skënderbeut), shenja “Lum” që përkon me “lumë” në shqip, e që ende sot i përngjan shenjës rrugore që paraqet një lumë, etj. Pllaka tjetër përmban Epikën e Gilgamish-it. Vini re dendësinë e madhe të informacionit në kunjiform duke patur parasysh se çdo shenjë është një rrokje me 1,2,3 apo edhe më tepër fonema (germa), finesën, ndërlikimin, cilësinë e lartë, etj.
Argumenti Nr. 1 i tezës është arsyetimi i pranueshëm se fillimet e kulturës Pellazge përkojnë me themelimin e Dodonës, si qendra e tyre e kultit, që nga “shënime kronikane” del se daton në mijëvjeçarin e tretë pr.k, pra mbi 2.000 vjet pr.k (Dh. Pilika, 156). Nëse u bëjmë një analizë emërtimeve të lashta dhe informacionit që rrjedh nga to, për Dodonën (shkruar me si-belbëzimin “Dhodhona”) është e mundshme etimologjia Di-Tan-a, ajo ku i Dinin të Tëra, duke patur parasysh ndryshimet fonologjike apo shkëmbimin “d – t” studiuar nga shkenca e Shumerologjisë, si dhe bartjen e kuptimit nga bashkëtingëlloret. Po njëlloj arsyetohet edhe për orakujt e saj Tomaros = Di.mir.os, Di-mir-ësht, ata që Din.mirë, ose Të.Mirë siç ka mbetur deri sot emri i tyre në Tomorr, Bënjë të Përmetit apo në Këlcyrë qoftë. Përsëri e njëjta etimologji na del për fiset rreth Dodonës Atintanët ̴ A.Din.Tan që kuptohet Asht-Din-Tan. Sipas K.Matelit, Parauejt ishin fisi i Dodonës Pellasgjike. Mund të kemi etimologjinë: Parauejt = Paravejt = Paravajt (Paranejt = Para.Nejt = të ndenjurit e parë), pra të vajturit e parë apo ndenjësit e parë, apo të ardhurit e parë në Ballkan.
Pellazgët/Pelargët/Pelashtët e parë, siç ka ndodhur gjithnjë në historinë e migrimeve të popujve të ndryshëm, krijuan Dodonën si qendër – qytet – qudat – Ki-t’At (vend, apo Ki e Atit/Zotit) qendrën e parë të kultit në Ballkan, rreth së cilës u mblodhën pastaj të ardhurit e Ditur apo Hyjnorë nga Kia e Lashtë, bijtë e Geas së Lashtë apo Hyjnore, Dheut-Mëmë apo Mëmëdheut të Pellazgëve.
Një argument arkeologjik i rëndësishëm është ky që vijon. Në Muzeun Historik Kombëtar në një nga stendat e lashtësisë për periudhën 2.600 – 2.100 pr.k.(që përfshin vitet 2.200 pr.k. të dyndjeve Proto-IE ose që mund t’i emërtojmë “Dyndjet Shumero-Pellazge) është ekspozuar një “objekt kulti” i paraqitur në këtë figurë.
Duke u nisur nga të dhënat e shumta, të qarta e të lidhura mirë, prej kulturës Shumere, del se ky objekt kulti paraqet Zotin kryesor Shumer apo vetë konceptin e Perëndisë dhe është varianti rrotullues i shenjës së njohur të Yllit apo Diellit të Gjyshave, Diellit të Atit. Këtij varianti të yllit rrotullues në kahje orare, me katër cepa, duket i përputhet leximi Shar (sharrë) i shenjës së Zotit, nëse kemi parasysh të dhënat nga Epika e Krijimit shpjeguar nga Zitçin (Planeti i 12-të). Ky objekt besoj përfaqëson formën më të hershme të zbuluar në vendin tonë, që pasohet më tej nga paraqitje në stela varresh, në bazilikën e Bylisit, mozaikun e Tiranës (në figurën e dytë) e të Durrësit, në mburojat ilire, dhe shumë prova të tjera arkeologjike. Kjo gjetje e mijëvjeçarit të tretë pr.k. në Shqipëri, përbën një nga argumentet fillestare të vijimësisë së kulturës Shumere në atë Pellazge të rajonit tonë.
Përpara se të japim një pasqyrë të argumenteve gjuhësorë që rrjedhin nga studimi krahasues i gjuhës Shumere me atë Shqipe, le të shohim etimologjinë e vetë etnonimit PELASG, pasi vetë ky mund të na japë të dhënat më të sakta për prejadhjen e tyre. Analiza bëhet duke mbajtur parasysh se, si rregull, emrat e lashtësisë krijoheshin mbi bazën e, apo pasqyronin, cilësitë e objektit që emërtonin. Kështu, ata krijoheshin si bashkim fjalësh më të thjeshta, ose ishin “Terma FJALI”, dhe gjuhët e lashta quhen “gjuhë-fjali” apo aglutinative. Rregulli fjalformues në Shumerisht për emrat apo përcaktorët e ndryshëm është: FOLJE + A = Emër, Përcaktor, – ku fonema A, në shkencën e Shumerologjisë, quhet “stabilizant” me anë të të cilit krijohet një emër i ngjashëm me emrin-foljor. Në fakt shenja kunjiforme që përdoret për fonemën A, është po ajo që përdoret logografikisht me kuptimin “ujë”, dhe pamja e saj na sjell në mend “shi”-un, ose “sh”, dhe po kështu, e lidhur me shenjën Zot – qiell = AN, ka leximin SHI ose SHIN, përkthyer nga Shumerologjia si “raining = bie Shi, pra lidhet me Shqipen në kuptimin: Ujë+Qiell=SHI, Shin=bie shi. Nga analiza e këtij të ashtuquajturi “stabilizant A”, rast pas rasti, nga përdorimet në Shumerisht e krahasimi edhe me terma të ndryshëm në Shqip arrijmë në përfundimin se “stabilizanti A” është folja “Asht” e Shqipes. Kjo në fjalformimin e Shumerishtes dhe Shqipes, por edhe në gjuhë të tjera si Italishtja e Anglishtja, vepron në të njëjtën formë si në Shumerisht. Ka edhe mjaft raste kur gjendet mbetja e saj “Sh” përveç të zakonshmes “A”.
Nga kuptimi logografik në shumerisht i “A = Ujë”, mundet fare lehtë të nxjerrim etimologjinë e saktë të hidronimit të lashtë për lumin Vjosë: A.os = Vjosë, – A = ujë; ujë është afër me vij – vij.os – Vjosë. Kemi këtu një argument tjetër, një hidronim, që shpjegohet duke e lidhur me gjuhën Shumere.
Me ndihmën e gjuhës Shumere mund të analizojmë etimologjinë e termit PELASG si vijon:
Në Shumerisht shenja kunjiforme e paraqitur e zmadhuar në figurë ka kuptimin tokë, dhe’, vend. Leximi apo vlera e saj është Ki (ky), Gi / Ge, ku zbatohet ndryshim/shkëmbimi i njohur gjuhësor fonologjik “g – k”, (pra, Ki = Gi = Ge, apo Kia = Gea).
1- Sipas Pausanias (VIII,1,2 dhe 1,4), PELARGosi (heroi eponim Pellazg) është i pari njeri lindur në Tokë, me etni prej një qytetërimi Neolitik, që mundet fare mirë të jetë ai Shumer; Mbreti Danaos thoshte: “Unë jam Pelasg, bir i Geas së Lashtë”, pra: “bir i Ki-së/Dheut të Lashtë”. Etimologjikisht,
Danaosi dhe Danajtë ishin: Danaj – Dinaj – Diakë, dhe gjithashtu, Dan.a.os = Din.asht.os = PELLAZG. Mbaresa “a.k” me ndarjen e mëtejme në “asht.ky” (Din.Asht.Ky) përbën formën më të zakonshme pronore të Shumerishtes, apo rasën gjinore/pronore të saj. Edhe në Shqip kemi të njëjtën formë, – durrs.ak, ushtar.ak, vez.ake, flutur.ake,argument tjetër ky për tezën tonë, – vijimësi gjuhësore Shumerisht-Shqip.
Pauzania, si edhe Asius i Samos-it, na rrëfejnë: “Pelasgu, ai që ngjante me hyjnitë, ka lindur nga toka e zezë, mbi majat e maleve të larta, dhe është fillim i racës së njerëzve.” Epiteti “Tokë e Zezë” mundet fare mirë të nënkuptojë tokën e Mesopotamisë ku bitumet apo nafta shpesh “bulëzonte në sipërfaqe” duke ia ndryshuar ngjyrën në të zezë, një argument tjetër ky, që është anashkaluar apo u ka shpëtuar studiuesve të ndryshëm që janë marrë me Pellazgët.
Straboni përdor për Pellazgët termin “PELARGos”. Mund të kemi: Pe–Larg = Prej Larg.
Sipas australianit Murray, (The Rise of Greek Epic, NY,1960, G. Murray,43) termi Pellazg vjen nga pelas gë (“neighboring land”) vend fqinj. Edhe mitropoliti bizantin Eustathithoshte të njëjtën gjë, se me emrin Pellazgë quheshin popujt e vendosur asokohe në Azinë e vogël, në “tokën fqinjë”. Por, mund të pyesnim, “fqinjë” me kë? Siç duket, ai kishte parasysh fqinjësinë me Dheun e Lashtë, me Shinar-in biblik, apo Shumerin. Nëpërmjet të dhënave nga Shumerishtja e Shqipja del se në termin Pellazgë kemi “gë” ose gji që mund të lidhet fare mirë me Shumeren Gi/Ki = vend, dhe’, Tokë, ky; po kështu kemi: Pellaz ≈ pellas ≈ pelaŝ = pelash = pe – lash. Pra: Pellazg = pe–lash–g, që mund të ketë nisur si: pe – lash – gji = prej gjirit/dheut që lashë. Kuptimet e “i lashtë” dhe “lashë” (e kryera e “lë”) janë të afërta. Gjithashtu nisur nga rregulli fjalformues i Shumerishts (folje +A(sht) = emër/përcaktor): Lë + Asht = L + asht = Lasht, mund të kemi: Pellazg /Pellazgji = pe – lasht – gji (ki) = prej gjirit/dheut të lasht (ose që lashë), ose Pe Lasht ki (ky) – pe të lasht(it) (asht) ky. Termi Pellasg gjendet edhe në trajtën “Pelashti” sipas M.Budimir-it (Demiraj,29) – gjë që na e mbështet etimologjinë: “Pelasg = prej gjirit/dheut të lashtë”. Përfundimisht, siç na tregojnë autorët e lashtë, Pellazg = Prej Dheut të Lashtë.
Vijimësia kuptimore e emrit të vjetër për Shumerin – Ki.e.ngir mund të nxirret nëpërmjet gjuhës Shqipe, një argument tjetër ky i vijimësisë gjuhësore Shumerisht-Shqip. Emrat e vendeve në Shumerisht fillojnë me fjalën Ki, pra “Toka e”, apo “Dheu i” (Kia e):
Ki.En.Gir = Ki.e.ngir = Tokë e Begatë = Ki.(me) Shum.ara, sepse në Babilonisht shkruhej Shumeru dhe pjesa “eru” lexohej “ara” sipas fjalorit të Universitetit të Pensilvanisë. Bibla na e përmend Mesopotaminë me emrin SHINAR. Duke ditur nga Shumerologjia se emrat e vendeve asokohe mbanin përcaktorin (përemrin dëftor) Ki përpara, mund të nxjerrim etimologjinë: SHINAR = Ki.Shin.Ar.a, ose “kishin ara”, që afron mjaft me Shum.ara, pra: Ki.e.ngir = Shum.ara = Ki.Shin.ar.a, një argument tjetër për vijimësinë gjuhësore.
Argument gjuhësor etimologjik e historik gjendet në lidhje me fjalët e Aleksandrit të Madh se “do shkoj të shoh vendet ku kanë rrënjët të parët tanë. . . .” Ai e gjeti Mesopotaminë, “vendin e të parëve” të mbuluar apo varrosur nën tokë që në kohën e tij, në shekujt IV-III pr.k. Mund të arsyetojmë pra etimologjinë e termit të përdorur për atë zonë, – “Kaldea” = Kall.Dhe.A, pra, e kallur (n’) dhe’ asht, ashtu siç e gjeti Aleksandri i Madh, të kallur në dhe’.
Anastas Shuke
Shumerolog
Shtator 2012