Poeti martir Vilson Blloshmi, vepra e plotë (3)

Poetë francezë të shqipëruar nga Vilson Blloshmi

 

 

 

 

Sharl BODLER: VERA E TË VETMUARIT

 

 

Vështrimi i çuditshëm i një femre të hijshme

Që shket drejt nesh si rreze e bardhë që shkëlqen,

Që hëna e hedh drithshëm mbi valëzat në liqen,

Kur do të lajë fytyrën e çiltër, të magjishme.

 

E fundit qesk’ me grosh që ka lojtari n’dorë;

Nga Adelinë e dobët një puthje e çthurur fare;

Tingujt e një muzike t’egër e ledhatare

Që ngjajnë si klithmë e largët e vajit njerëzor.

 

Të gjitha këto s’i vlejnë, o i thelli damixhan,

Balsamet depërtuese q’ aj plënc pjellor i mban

Në zemrën e venitur t’poetit të trishtuar.

 

Ti atij i hedh shpresën, jetën, rininë, lum miku,

Dhe krenarinë, thesar të çdo delenxhiu

Që na bën trimufonjës me zotat barazuar!

1857

Përkthyer, 31 gusht 1975.

 

 

 

MALLKUAR

Mallkuar, ëndërronjës i kotë, sa qoftë kjo botë

Që kërkoi i pari, hajvan, pa tru e dije,

Tek humbet pas problemit pa zgjidhje e të kotë,

Ta përzjejë ndershmërinë me punë dashurie.

 

Kush kërkon që të pjekë në një akord mistik,

Natën bashkë me ditën, hijen me ngrohtësi,

S’ka për ta ngrohur kurr’ atë trup paralitik

Në këtë diell të kuq që quhet dashuri!1)

____________________

1). Në original dorëshkrimi nuk ka titull, por…… (një rresht me pika-pika) Mbi strofën e parë është shkruar: Les livres sont des amis froids et surs. V. Hygo

– Les miserables.

Mbas strofës së dytë, prapë vjen një rresht me pika (…). Ndën to shkruhet: Femmes damnées, Sharl Bodler.

Në mbyllje vijnë në frëngjisht vargjet:

Folle don’t je suis affolé,

Jet e hais autant que je t’aime.

Baudelaire.

 

I VDEKURI I GËZUAR

Në një tokë me pleh e me kërmilla plot,

Një gropë të thellë dua për vete të gërmoj,

 

Ku të mund të shtrij eshtrat e vjetra prej kaq mot

Dhe si peshkaqeni n’dallgë në harresë të pushoj.

 

I urrej testamentet e varret s’i duroj;

Sa t’rri t’i lutem botës të derdhë ndonjë pikë lot,

I gjallë, do doja, më mirë korbat të ftoj,

Të ma përgjakin krejt skeletin kërmë e ndot.

 

O krimba! Shokë të zez, pa veshë dhe pa sy,

Një xhenaze e qeshur e lirë po vjen aty;

Filozofë qeflij, bij të kalbjes gjithëkur,

 

Peshkomani kufomën vetëdija pa u brejtur

Dhe thomëni ka më për të hequr torturë

Ky trup i lashtë, pa shpirt, i vdekur ndër të vdekur.

1851

(Brengë e ideal)

Përkthyer, 31 gusht 1975

 

LUGATI

Si engjëjt me sytë e përskuqur,

Në dhomë kam për të t’u futur,

Do shkas drejt teje pa u ndjerë

Me hijen tok të natës sterrë.

 

Dhe do të të jap, moj zeshkane,

Puthje të ftohta si prej hane

Dhe ledhatime gjarpri krejt,

Që rreth e rreth një grope shket.

 

Kur do të vijë mëngjez i zbetë,

Do ta gjesh vendin tim të shkretë,

Që deri vonë i ftohtë do t’ rri.

 

Si të tjerët me dhemshurinë

Mbi jetën tënde dhe rininë,

Un’ do mbretëroj me lemeri!

(Brengë e ideal)

Përkthyer, 23 gusht 1975

 

EPITAF PËR NJË LIBËR TË DËNUAR

Lexonjës i qetë e bukolik,

Njeri me mend e babaxhan,

Hidhe kët’ libër saturnian,

Orgjiak, melankolik.

 

Nëse s’je bërë retorik,

Tek Djalli dredharak dekan,

Hidhe! S’kupton, më kot e mban,

Ja, do t’më marrësh për histerik.

 

Nëse nga magjepsja s’do vuash,

Syri do t’dijë të shohë në hon,

Lemë të t’mësoj që të më duash.

 

O shpirt kurioz që veç sëmbon

E shkon parajsën duke kërkuar,

Ja qaj për mua!… Ja qofsh mallkuar!

1861

(Shtojcë për Lulet e së keqes)

Përkthyer, 23.8.1975

 

NJË KËRMË

A t’ bie ndër mend çfar’ pamë, o shpirti im,

Këtë mëngjes të ëmbël vere;

Një kërmë të ndyrë te shtegu në kthim

N’ një shtrat prej guri e lere;

* * *

Këmbët përpjetë si një grua publike,

Përvëluar në djersë helmuese,

Hapte në mënyrë të ngathët e cinike

Barkun valë avulluese.

* * *

Dielli rrezatonte mbi këtë kalbësirë

Sikur t’donte për ta gatuar

Dhe t’ia kthente qindfish së madhes Natyrë

Atë q’ajo kish bashkuar.

* * *

E qielli shikonte skeletin krenar

Si lule në lulëzim,

Dhe duhma ish aq e rëndë sa mbi bar

T’u duk se u fike shqim.

* * *

Zukatnin mizat mbi këtë bark të ndyrë,

Ku dilnin batalione të zez

Të larvave që rrithnin si lëng a lyrë

N’këto zhele mes – përmes.

* * *

Gjithë kjo hypte e zbriste si një valë

E duke xixëlluar;

Sikur trupi i fryrë nga ndo’i frymë e rrallë,

Jetonte duke u shumëzuar.

* * *

E kish kjo botë çuditshëm një muzikë

Si rrjedha e ujit, si era,

A si gruri që hedhësi me ritmikë

E ngre dhe e kthen nga hera.

* * *

Zhdukeshin format, një ëndërr, tjetër s’ish,

I vonuari vizatim

N‘pëlhurën e lënë, q’artisti sërish

E krijon veç me kujtim.

* * *

Prapa shkëmbejve një bushtër kokën qet,

Na shihte me sy t’zemëruar,

Priste çastin të kapë në atë skelet

Atë copë që kish lëshuar.

* * *

Megjithatë do të jesh si kjo ndyrësirë,

Ky i tmerrshëm infeksion,

O ylli i syut, o dielli im, Natyrë,

Engjëlli im, o ti pason!

* * *

O mbretëreshë e hireve, kështu do të jesh

Pas sakramenteve të fundit,

Kur të shkosh nën bar’ e lule që tokën vesh

Do bëhesh myk i shkrumbit.

* * *

Aher’ thuaj krimbit, o bukuri qiellore,

Që do të t’haj’ me të puthura,

Se kam ruajtur esencën hynore

Të dashurive të shthurura.

 

(SPLEEN ET IDEAL)1)

____________________

1). Tri yllthat mbas secilës strofë dhe (SPLEEN ET IDEAL) janë të dorëshkrimit. Përkthimi nuk ka datë.

 

SIZINA

Imagjinoni Dianën me shpurën gjithë lezet,

Kur sillet ndër korije a pyjeve kalon,

Me flokë e gushë në erë, nga buja dehur krejt

Plot hir e që më t’mirët kalorës kërcënon!

 

Teruanjën, të dashurën e vrasjes gjithë lebet,

E patë kur nxit llauzin e për në sulm e çon,

Me sy e faqe zjarr, tek lot rolin e vet

E shkallve mbretërore, me shpatë në dorë shkon.

 

E tillë është Sizina! Por luftëtare e mirë,

Në shpirt ka mizori po aq sa ç‘ka mëshirë;

Guxim i saj, marrosur në të kërdisë jehonë.

 

Para atij që lutet, armët nuk i ngre dot,

E zemr’ e saj, shkretuar nga flaka, ka gjithmonë,

Për atë që ësht’ i denjë, një pus të thellë me lot.

1859

(Brengë e ideal)

Përkthyer, 16 tetor 1975.

 

PENDIM I VONËT1)

E zymtë bukuroshe, kur t’shkosh për të pushuar,

Në fund të nj’monumenti krejt në mermer të zi,

Dhe kur s’do t’i kesh më për shtrat e për shtëpi

Veç një bodrumi t’lagët dhe një grope të thelluar;

 

Kur guri, duke shtypur at’gjirin e fiksuar

Dhe ijet që t’i dredh një e plogësht energji,

S’do ta lejë të rrahë zemrën e të bëjë dashuri,

Dhe këmbët të baresin udhës së dëshiruar,

 

Varri, besniku im për ëndrrën e pasosur

(Gjithmonë poetin varri do ta kuptojë prore),

Gjatë netëve pa fund e gjumë – syrgjynosur,

 

Do t’thotë: “Ç’të shërben moj kurvëz shembullore,

Që s’njohe ç’qan njeriu që shkon për jetë të flejë?”

Dhe krimbi si pendimi lëkurën do ta brejë.

(Lulet e së keqes)

____________________

1) Botohet për herë të parë.

————————

Stefan MALARME, (1842-1898): VARRI I EDGAR POES

 

I tillë që vetveten në përjetësi ka shndërruar,

Poeti nxit me shpatën që nga mylli e zhvat,

Shkekullin e tij të trembur që s’njohu tjetër

Veç vdekjes, në këtë zë të ketë triumfuar.

 

Turma drejt engjëllit të ri si një hidër natës vërshuar

Kur ky një sens të ri gjuhës së tij t’i japë, u mat.

Magjinë q’u pi… të proklamuar shumë lart,

U pi dallgëve pa nder të një mase përtrazuar.

 

O ankim, armiqësi të truallit dhe të reve!

Një bareliev s’i ngre idetë e tij drejt neve.

Që varri i Poesë nga zbukurimet të shkëlqejë,

 

Blloku i qetë që ra këtu nga një gjëmë që nxin,

Te ky granit përjetë kufinë e tij t’u rrëfejë

Fluturimeve-terr t’Blasfemit n’kohërat që vijnë.

 

Shënim:

Meqë komentimi varg për varg dhe fjalë për fjalë në këtë sonet ngjan i padeshifrueshëm, më poshtë po japim parafrazën e propozuar nga Zhyl Lametri:

Katreni I: Poeti, i trembur dhe i pamësuar, ngaqë zëri i tij i çuditshëm ishte veç zëri i madh i vdekjes, duke e bërë vetveten me gjithë mend ashtu si na e tregon përjetësia, me shkëlqimin e shpatës së tij të zhveshur zgjoi dhe lajmëroi shekullin e tij.

Katreni II: Turma në fillim kishte kërcyer si hidër, duke dëgjuar këtë engjëll t’u japë një sens të ri dhe më të pastër fjalëve të gjuhës vulgare. Këtë magji të hedhur drejt nesh dhe të proklamuar shumë lart, ai e kishte nxjerrë në dehjen e ndyrë të alkoleve dhe të pelineve.

Trivargshi I: O krime të tokës dhe të qiellit! Në qoftëse me imazhet që ai na ka sugjeruar, ne nuk mundëm të skalitim një bareliev të shkëlqyer, stoli mbi varrin e tij,…

Trivargshi II: … ky bllok i qetë graniti, i ngjashëm me aerolitin që e hodhi në tokë ndarja, gjëmë e mistershme, të paktën, le të shënojë kufirin ku blasfemët e ardhshëm të shqetësimeve të poetit të vijnë e të thyejnë fluturimin e tyre të zi…

Edhe Zhyl Lametri pohon që nuk është shumë i sigurt, në e ka kapur kuptimin… 1)

____________________

1) Shënimi është i Vilson Blloshmit. Kemi ndryshuar fjalën terceti, me trivargsh.

RACINE: L’IPHIGENIE

Je vois dejá la rame et la barque fatale.

J’etends le vieux nocher sur la rive infernale.

Impatient, il crie: “On t’attend ici-bas;

Tout est pré, decends, viens, ne me pas”.

 

Tani po shoh rremin edhe varkën fatale.

Ndiej varkaxhinë e vjetër në brigjet infernale.

Me padurim thërret: “Po të presin, nxito;

Hajde, gjithçka ësht’ gati, zbrit shpejt, mos më vono”.

 

….tek Alcesta e Euripidit, është një skenë e mrekullueshme, ku Alcesta që po vdes dhe që nuk ka fuqi të qëndrojë më, i lë të shoqit të saj lamtumirën e fundit. Admeti, mbytur në lotë, i lutet të mbledhë forcat e të mos ta braktisë. Alcesta që ka imazhin e vdekjes para syve i flet atij si më sipër. (Shënim i V.B.)

 

LA MAISON MORTE

 

Pour lui vice n’etait plus qu une

Oçasion de meriter la mort, porte

Auverte sur la lumier eternelle.

 

-Vous me laissez le bec dans l’eau

Ju më lini plumbin në lëkurë.

Une maison n’est pas une maison

Sans un panache de fumme

Les ebfant elle memes sovent

Cela quand ils e dessinent une

Sur une fecille de papir blanc.

 

Dhe mua më duket se vrapoj!

Me tmerr nëpër tubin e grykës së topit,

Dhe pak sekonda dhe po nëpër këtë grykë

Do të kalonte predha e llahtarshme

Oh! Pengesat, viaskat

Ah! Gryka sa larg! Ja shpërthimi dhe pak

Ja – ja, vrapo… ah….s 1)

____________________

1). Mes fletëve të nxjerra nga arkivi është gjetur dhe ky dorëshkrim që përmban ngjitur e ngjitur:

1. Një strofë e përthyer nga “Efigjenia” e Rasinit, pasuar nga shënimi në shqip.
2. Më poshtë gjashtë vargje të lira në frëngjisht.
3. Në të njëjtën fletë vijohet me La maison morte.
4. Më në fund vijnë shtatë vargje shqip. Po i japim në renditjen e dorëshkrimit. Nga disa përkthime të Vilsonit, si: fragmenti nga Viktor Hygo, vargjet nga Valter Skotit, nga F, Carco-së, Est il mort?, nga mendimet te letra e fundit dërguar Lumes, vërehet se Vilsonit nuk po i ndahej parandjenja e vdekjes së afërt.

Mahnitja e tij ndaj kulturës frënge zotëron gjithënjë e më shumë edhe në këtë parandjenjë të rrokullisjes së tij drejt një fundi pa kthim. Me këtë gjuhë ai po mundohej të shprehte shumë mendime që i shihte thellë vetes.

 

NJË NGA IZRAELITET ME TE REJA1)

Medet! Përse, për ç’krim,

Të heq këtë brengë ende kaq e re?

Jeta ime po çel e është në fillim

Si një lule do t’bie përdhe

Që ka parë veç nj’ agim.

Medet! Përse, për ç’krim

Të heq tërë këtë brengë ende kaq e re.

(Racine, Ester, I, V, vargjet 325-331)

Përkthyer, 7. 2 1972

____________________

1). Botohet për herë të parë.

Alfred de MYSE: SONETI I FUNDIT1)

I humba forcën, jetën time

Edhe gëzimin, miqësinë;

E humba madje krenarinë,

Ku thoshin ësht’ gjenia ime.

 

Kur un’ e njoha vërtetësinë,

Ësht’ mike thashë, pa dyshime,

Kur u thellova në mendime,

Në shpirt më ngjalli neverinë.

 

Po ajo s’vdes, asgjë s’e shuan.

Ata që ikn’ e iu larguan

Në këtë botë asgjë nuk dinë:

 

Zoti po flet, duhet përgjegjur.

-E vetmja gjë që më ka mbetur

Janë lotët që në breng’ u shkrinë.

____________________

1). Botohet për herë të parë.

Viktor HYGO: EKSTAZË

Një natë plot me yje, pranë dallgëve isha vetë.

As dhe një re në qiell, as dhe një vel mbi det.

Më larg nga bota jonë vështrimi zhytej thellë.

Dhe pyjet mbarë, dhe malet, natyra pa mbarim

Sikur po pyesnin ngjanin, me të turbullt murmurimë

Dallgët e detit, zjarret edhe qiell.

 

Edhe të artët yje, legjiona me mijë

Me zë të lartë e të ulët me mijëra harmoni

Thoshin duke përkulur atë kurorë të zjarrtë.

Dhe dallgët blu q’ asnjë s’mund t’i drejtojë, t’i ndalë,

 

Thoshin duke mbështjellë shkumën mbi shkulm e valë:

Ky është zoti, Zoti i lartë!

1828

LIZËS

Isha vjeç dymbëdhjetë, ajo gjashtëmbëdhjetë,

Ajo ishte e madhe, i vogël isha unë,

Për t’i folur mbrëmjeve siç ma kish qejfi vetë,

Prisja që nën’ e saj të dalë në ndonjë punë,

Pastaj pranë karriges së saj ulesha lehtë,

Veç për t’i folur siç ma kish qejfi vetë.

 

Sa pranvera me lulet e tyre kaluan!

Sa varre q’at’herë u mbyllën me gur!

Që qenë zemra, ata u kujtuan,

 

U kujtuan që qenë trëndafila dikur?

E doja. Më donte, ç dashuri kishim!

Dy fëmijë, dy parfume, dy rreze ne ishim.

 

Zoti e kish bërë ëngjëll, princeshë, perri.

E, meqë ish më e madhe kjo zanë e re,

Parreshtur gjithë pyetje i bëja gjithënji,

Vetëm nga dëshira për t’i thënë: “përse?”

Dhe ajo, shpesh herë e ndrojtur evitonte

Vështrimin tim ëndërrues q’e bënte të mendonte.

Pastaj gjithë diturinë fëminore i shtroja,

Fugëzën e shpejt, lejuar gjithë ç’ish për dëfrim.

Isha fort krenar për latinishten që mësoja,

Pa i tregoja Fedrën dhe Virgjilin tim;

Askujt s’ia kisha frikën; më bëhej zemra mal

E i thoshja asaj: “Im at ish gjeneral”.

 

Megjithëse ish femër, i duhej të lexojë

Në latinisht ngadalë dhe duke ëndërruar.

 

Në kishë, për të përkthyer një psalm, kur kish nevojë,

Të përkulem mbi libër mua më kish qëlluar.

Një engjëll mbi ne hapte krahët e tij të bardhë

Mbrëmjeve, të dielave në kishë vënë në radhë.

 

Ajo thosh për mua: “Ky është fëmijë!”

E un’ zonjush Lizës i shërbeja atëherë;

Për t’i përkthyer një psalm, m’u desh të rri

Përmbi librin e saj i përkulur shpesh herë;

Kaq pranë sa një ditë (e pe, o Zot i lartë?)

Nga faqe e saj lule më preku lemzë e zjarrtë.

 

Të parat dashuri, sa shpejt patët lulëzuar!

Ju jeni për zemrën mëngjes dhe agim,

Magjepsje fëmije, ekstazë e padëgjuar!

Dhe në mbrëmje jete rëndur me hidhërim

Magjepsni ende shpirtrat tan’ të verbuar.

Të parat dashuri, sa shpejt ju krejt mbaruar!

 

KËNGA E SOFOKLIUT NË SALAMINË

Më shihni, ja, jam një,

Gjashtëmbëdhjetë vjeç plot kaltërsi;

Luftë, perëndeshë në Ereb,

O kob, me klithma – llahtari.

 

Un’ vi tek ti, pus nata nxin!

Ngaqë ësht’ Kserksi ngadhnjimtar,

Merrmë për betejën, për lavdinë

Edhe për varrin; por më parë,

 

Ti që na shkon nën tënden shpatë,

E që në qiej vetëtin,

Më zgjidh me dorën e llahtartë

Një vashë që sytë t’i rrëzëllijnë.

 

Që mos dijë tjetër, por të jetë

Pa djallëzira në të qeshur,

Plot hir e trëndafilë të ketë

Në dy piklat e gjiut çveshur,

 

Që shumë brengë mos i sjellë

Njeriut me fatin plot trishtim,

Aq sa s’i sjell Neptunit t’thellë

Ylli plot dritë që del në agim.

 

Jepmani shpejt që ta shtrëngoj

Mbi zemrën time të flakëruar.

Dua hyjneshë të vdes, të shkoj,

Por, ama, jo pa dashuruar.

 

Përkthyer, 7.1.1972

 

TË KATËR ERËRAT E SHPIRTIT

Diku lind, gjithë vdes e ndahet gjithësie.

Çdo gjë në këtë botë rreth varrit vjen si hije.

Në gjithëçkanë e madhe do të shkojmë njëherë.

Lereni atë që bie

Të bjerë!

Përkthyer, 9 janar 1971

 

LEGJENDA E SHEKUJVE1)

(fragment)

U përkula. Isha në anën tjetër të ferrit thellë;

Atje dergjej çdo gjëmë me natë mbështjellë

Edhe thirra: – Tiber! – Hë, ç’do? – më tha ai.

 

– Aty rri. – Mirë. –Neron!

Prej Romës tjetër lubi

Tha: – Kush guxon e flet? – Mirë.

Atje rri pra! Thirra:

– Sanakerib! Tamerlan! Atila!

 

-Pse na thirre, ç’do? – u përgjigjën tri gojë tok.

-Aty të rrini. Qepeni. Vetëm pa mik e shok.

U ktheva: Nemrud! – Ç’ke? – Pusho. Prapë thërres:

-Siry, Kambiz, Amilkar, Falaris, Ramses!

-Ç’është? – Aty rrini.

Pastaj te modernët kalova

Dhe tërë britmat e guvave me radhë i krahasova,

Pallatet me shpellat, fronet me pyjet përpjetë,

Britmën e tigrit me britmën e Inoçentit t’ tretë;

Natë-kob ku asnjë nga fajtorët nuk del,

As Otoni nën togë, as Cerberi nën mantel;

Mendueshëm, u kënaqa që ishin mirë ashtu

Dhe i pyeta: – Kush është më i keqi ndër ju?

Atëherë nga fundi i honit, nga hije e sterrosur,

Ku e keqja nga mllefi i pafund i kanosur

Diku vajt u mërgua dhe u tulat dhe ra,

Satani tha: – Jam unë! – E beson? – Borxhia tha.

Përkthyer, 9 shtator 1975

____________________

1). Botohet për herë të parë.

 

KËNGA E EVIRDANUSIT1)

XI

PAKËZ MUZIKË

 

Dëgjoni! – Si foleja që zhurmon në behar

Afrohet një si zhurmë, të qeshura, shamatë,

Ca hapa vinë nga fundi i pyllit të pamatë.

 

Dhe, ja, nga mes i pyllit të nxirë, të sterrosur,

Ku hëna hedh ëndërrimin që s’ka të sosur,

Ndihet të vringëllojë dhe dridhërojë lehtë

Duke humbur ngadalë në anë të pyllit qetë,

Kitara e malsisë s’Enspykut, që të tërë

E mbajnë në gojë për hinkën që i bie një kokërr rërë;

Dhe dridhma me të cilin një zë burri bashkohet,

Ngadalë kthehet në këngën që sa mezi dallohet:

 

KËNGA

Akoma melodia ca çaste u hoq zvarrë

Nën drurët kaltëruar nga hëna rrezear

Më pas dridhet e fiket dhe zëri që këndoi

U shua, u tulat si zog; gjithçka pushoi.

____________________

1. Botohet për herë të parë. Titulli është i redaktorit. Ky përkthim është redaktuar lehtësisht.

 

X

 

EVIRADNUSI I PALËVIZSHËM

 

Mbeti vetëm heroi pas mureve të egër.

Afrohet tek tryeza plot potirë të vjetër,

Të vegjël, të mëdhenj, praruar për lezet

Secili veç e veç për t’marrë verën e vet.

Ka etje dhe paguret kan’ qejf ta bëjnë sarhosh

Po pika që do mbetej në fund të gotës bosh

Do të tregonte se në salla është një i gjallë

Që shkoi drejt te kuajt. Ai ndaloi përballë

Atij që më pranë tryezës vetëton

E kap edhe përtokë kalorsin e lëshon.

Më kot shëndriti armët me at’ shkëlqim të mekur

E rroku trup më trup këtë fantazmë-hekur

 

E çoi në fund të sallës thellë në një skutë të nxirë

Dhe atje e përulur më rri në errësirë.

Si një hero i mundur pas murit rri mbështetur

Ia mori Eviradnusi armët që kishte ngjeshur

Ngjitet në vend të tij dhe si statujë dhe ky

Duket midis të tjerëve me kaskën përmbi sy

I qetë, buza s’e linte frymën që t’i shpëtonte

Aq sa përpara tij dhe varri do gabonte.

Është e heshtur gjithçka në këtë sallë-llahtar.

 

XI

I MADHI ZHOS DHE I VOGLI ZENÒ

 

Befas në pragun e zymtë u dukën nja tri vetë

Të qeshur dhe që ngjanin të nisur si për festë

Dy burra dhe një grua me rroba dritë, flori.

 

Njeri i kish tridhjetat, ndërsa shoku i tij

Akoma më i ri krahëqafë kishte hedhur

 

Rripin që mbante kitarën me një degë lerth përdredhur

Është bjond, i lartë; tjetri i paktë i zbehtë zeshkan,

Këta burra që mëmë hijen, aromën kanë

 

Janë t’hijshëm, por brenda djalli zgërdhihet; prilli

Ka plot nga ato lule ku zvarriset kërmilli.

 

-“I madhi Zhos, i vogli Zenò ejani këtu

Pa shihni, është tmerr”

 

Ajo që flet kështu

Është zonja Mahò; duket hëna që ndrin,

I përkëdhel at’ nur që dridhet, rrëzëllin,

Si të qe nga ato kjo qenie ëngjëllore

Që e sjell dhe e merr koha në një vetëtimë qiellore.

-Ta shkosh natën këtu! Sigurisht blihet froni!

Sikur mos ishit ju, në kët skut t’më shoqëroni

– Thotë ajo, – nga frika unë do të kisha vdekur.

Si nëpër tym pas pragut hëna ndriçonte mekur

Një nga kolosët që në mur mbështetur ishte.

-“Sikur n’ankand t’i nxirrja tërë këto hekurishte

Tha Zenòi: t’i kisha unë do bëja me dëshirë

Nga këto gozhdë të lashta një verë shumë të mirë

E festa e bejlegje, e gra e hokatarë

 

Dhe godet mbi bronz ku zhurmë shpirtrash heq zvarrë.

Mbi armurën që i dridhet doreza pak nga pakë

Tek qesh i qetë, varrit i kish dhënë një shuplakë.

 

-“Leri gjyshërit e mi, at’herë Mahoja tha, –

Për t’prekur kët armurë, i vogël je hala”.

Zenoi u zverdh. Flet Zhosi: – “Këta stërgjyshë!

Si! Fole për minjtë janë këta bablokë të zi.

 

Për Zotin! Ndërsa të tmerrshëm po ëndërrojnë e flenë

Mbaj vesh, si ndihet zhurma e kopicave q’i brejnë

Dhe thuaj me t’vërtetë se dikur gjithë këta

Quheshin Otokar, Oton, Platon, Belà!

Medet! Fundi gjithmonë është shumë i ngatërruar.

Pra qofshi dukë e mbretër! S’do kisha dëshiruar,

Të kisha qenë kollos dhe hero më parë

Edhe të mbushnja, zonjë, karrocat me të vrarë

Që pastaj, poshtë kaskës gjithë forcë e krenari,

Mua princ me skeptër, të më brente një mi!

 

-Sepse nuk je në gjendje t’i bësh; i tha Mahoja.

Këndoni, nuk ka gale, por jo sa u nxë goja.

-Mirë the, foli Zenoi. Ky është vend mrekullish

Por unë, ama, shoh turma shtrigash e gjarpërinjsh,

E zhaurima përbindshash t’ formohen pa ndalesë,

Në mjegullën që plasave del që poshtë dyshemesë.

 

Mahoja u drodh- “Kjo verë që abati ka sjellë,

Do të më dehë keq, do humb në gjumë të thellë

Betohi se do rrini pranë meje.

– Për besë, tha Zhosi. Dhe Zenoi tha: Bëj bé. Vemi në tryezë.”

 

DARKA

 

Me këngë në buzë tryezën rrethojnë shend e verë

“Shambellan të bëj ty, Zhoz, Zenonë kryestallier,”

Tha Mahoja. Dhe bisedojnë plot hir e gaz në sy,

Mbi një kolltuk ajo, mbi stola ata dy;

Zhosi ha, Zenoi pi, Mahoja ëndërron.

Si fëshfërimë e gjethes që dot nuk e kupton

Ashtu shkon muhabeti pa lidhje e paprerë.

Një kënge tiroliane Zhosi ia merr herë-herë

Dhe qan e qesh kitara në dorë të tij; tregimet

Përpihen gjallërisht me qeshjet me gëzimet.

– E dini që të lumtur jemi. – Mahoja thotë,

– Jemi të rinj, të marrë, plot dashuri, të fortë,

Vërtetë – dhe latinisht ti di si prift i vjetër,

 

Zhosi këndon shumë mirë. Posi kemi një mjeshtër

Që na e jep përveç të tjerave dhe pak…

-Si quhet? – Për ne Djall, ndërsa për ju Mëkat,

Thotë Zenoi dhe miklimi shkon gjer n’ qesëndi.

-Mos qeshni më kështu, mjaft më qeshët tani.

Hesht, Zeno! Pa folmë ti Zhos, ti Shambelan.

-Po, zonjë, Viridisi, konteshë në Milan Krenare qe;

Diana verbonte barinë, Kleopatra me Isabone de S’aks e Aspasinë

Janë emra që s’kanë shoqe e s’ke me kë i mat;

Radopa qe hyjnore. Kaq nur Erilesisi pat

 

Sa Afërdita, që gushën e saj e dogji,

Në farkën qiellore. Vullkani të zhveshur e tërhoqi

Dhe mbi kudhër e bëri copë e çikë i nxiri.

Eh pra, sa ç’e err ylli një kolanë floriri,

E tempulli errëson një gërmadhë me gur,

Aq i fshini dhe ju këto linja plot nur!

Këto lozonjari që shfaqen herë-herë në kaltërsi.

Elfët, punitë, me ballin e pastër e të ri

S’ta shkojnë, ndonëse era me gjithë vu-vutë e saj

Me kujdes u jep hije dhe rreze për pajë.

Mahoja thotë: – Sa mirë këndon ti lajkatar.

Thotë Zhosi prapë: Po t’isha nën qiellin dritëlarë

Engjëll, vajzë a Demon, e t’më duhej të mësoja

Hir e gëzim e qeshje e tekë, do të doja,

 

Në shkollë te ju të vija, o zonjë madhështore,

Ju keni sytë e ndritur si ndonjë zanë hyjnore

Që shkopin për një skeptër të ulët ka ndërruar.

 

-“Më ngjan, po më përgjon”, tha Mahoja menduar,

– Pusho. Shikoni, pra, me sa kuptoj ju them

Ti Zeno je plak, ndërsa ti Zhos bohem,

Po, ju jeni të bukur, të varfër gjithashtu.

E pasur jam, kërkoni çdo gjë që doni ju.

 

-Çdo gjë! Po do t’ju kapja me fjalë po të kërkoja,

Tha Zhosi. Pra një puthje. – Një puthje! Tha Mahoja.

Dhe ky këngëtar e kapi ashtu si papandehur.

-E dini pra kush jam? – Dhe krenohet e nxehur.

Ajo u skuq, po Zhosi nuk ish aspak i druar

Po qe se nuk e dija e do kisha kërkuar

Një famë që do fituar apo marrë që ta kesh?

Dhurata s’është nuse për mbret, as puthje për mbretëreshë

-Mbretëreshë! Dhe Mahoja buzëqesh.

 

XIV

PAS DARKE

Ngadalë ndërkaq,

Ia shoi sytë narkoza me hije dehur paq;

Zenoi vëren me gisht mbi gojë. Ajo lehtë

Me gaz në buzë, var kokën dhe fle e bardhë, e qetë.

Zenoi i kapi dorën që i varej, dhe tha – Fjeti!

Tani të hedhim short mos na vono, pra, jepi.

Kush shtetin e kush vajzën, për shtetin në fillim.

Në këta profile njerëzish një sy tigri shkreptin.

 

-Vëlla, thotë Zhosi, flasim për politikë tani

Se ç’ëndërr sheh Mahoja e fjetur kush e di;

Kjo e marrë është e jona, asnjë s’mund të na ndalë.

Nën këmbët tona toka, o mik, nuk na nxjerr fjalë.

Pastaj, për hir të tij, rasti na ka ndihmuar,

 

Në gjithë ç’kemi kurdisur e kemi komplotuar,

Gjithçka na vajti mbarë. Asnjë fuqi njerëzore

As femrën, as shtetin s’na i heq dot prej dore.

Vendosim. Të luftosh e të grindesh për kot

Për një, por për një jo, për një dogmë, o Zot,

Që do të qeshte prapa skenës papa tinzar,

A për një vajzë pse ka lëkurë të njomë të larë

E sytë blu e dorën qumësht të bardhë plot nur,

Kjo gjë ish mirë. Për kot që grindeshin dikur

 

Për kryqin e Bizantit a kryqin e latinit

Dhe kur Pepini mbante sinodin e Leptinit.

Dhe Rodolfi e Zhani, si njerëz të bërë sarhosh

Me shpatë në dorë rrëmbejnë Anjezën me dy grosh.

Por zakonet u zbutën, gjithçka më mirë është sot

Vëlla, nuk bëhet më luftë për plaçka kot

Po ndreqet miqësisht çdo kthesë që puna nxjerr;

Pa shih ke zare?”

– Kam.

– Ai që fiton, merr

Markizatin; markeza atij që humb i bie,

– Mirë.

– Një zhurmë!

-Jo, tha Zeni, është zhurmë puhije

 

Që egër shfryn dhe shpesh e marrim për dikë. Ke frikë?

– Si t’isha esëll nuk trembem nga asgjë,

Tha Zhosi, edhe honet mbi mua të gremisen!

Mbarojmë. Le t’vendosë shorti.”

Dhe zarat rrokullisen.

– Katër.

Zhosi merr zaret.

– Gjashtë, Fitova më së miri.

Lyzasën pra e gjeta në fund të zarit prej briri.

Më mirë hyj në valle me gjithë orkestrën time.

Kudo taksa. Paguani. Letër sekuestrime.

Tani trompeta bronzi do të kem për llahtarë.

Tatimet mbijnë kur mbjell trekëndsha, litarë;

Kam vajzën. E pëlqej, tha Zenoi, s’kam ç’them më

– E bukur ësht’, thot Zhosi

– Për besë!

– Ç’do bësh me të?

– Kufomë

Dhe përsëri, tha Zenoi

– Është me vend.

Me të vërtetë krijesa më fyen për një moment.

I vogël! Ja pra fjala që tha kjo femërinë.

Sikur t’më thërriste honi, nën këmbë hapur greminë.

Kur unë po mbaja zaret, si minutën e sterrosur

“Pa prit, o bir, se rastet akoma s’kanë vendosur;

“Të jap për fat Lyzasën me shtatë kazatë e saj;

“Të jap dhjetë vise ku ka grurë e verë e vaj;

 

“E popuj punëtorë, zgjidh ç’të të vijë më mbarë;

“Bohemën t’jap me gjithë minierat ku del ar;

“Kët’ vend më t’lartë në botë, kët’ shpell’ që s’ke ç’i thua;

 

“Kur del më se një lumë, ku s’hyn asnjë përrua;

“Apo Tirolin, malet që humbin n’ kaltërsi;

“Apo Francën me lulet e lilit mrekulli;

“Pra cilën do të zgjedhësh?” Do kisha thënë:

“Shpagimin”

 

“Dhe do thosha: “Ferrin më mirë ta kem timin,

Se sa Tirol e Francë e Bohemë,

 

Nën urdhër krimba varri e hije më mirë vemë!”

Kjo femër, o vëlla, markeze e ndërkryer,

 

Që tmerrësisht i ecën, ku gjithkush është thyer,

– Dhe që për ne, rrezik ka për të qenë gjithnjë

– Duke më sharë pa ndrojtje pa patur përgjegjësi,

– E bëri hak ta ndezë; pastaj ta themi drejt.

– E dua. Dhe shkëlqimin, që del nga unë krejt

Del që ti, vëlla; ti e do gjithashtu.

Duke ndjekur secili punën e vet këtu,

Ciganë, për të shpënë në fund këtë degëdi,

Vëlla, pranë kësaj kukulle, u bëmë unë e ti

Leshko, ti si një pazh, unë si një burrë i pjekur

Si kot u dashuruam, u sollëm për të qeshur.

Na bëri, që pas saj, të dallëdisim, kjo grua

Po një flakë do të jetë mes nesh, dëgjomë mua,

Të dua pa ta them, se shpejt a vonë pastaj

Për flokësh do na heqë, do shohë punën e saj.

Shiko, i japim fund, e prishim këtë pakt,

 

Ne e duam. E vrasim.

– Je në gjykim ekzakt,

Tha Zhosi i menduar; Si! Gjak këtu?”

Zenoi Një cep qilimi ngriti, një rreth aty kërkoi,

E’ tërhoqi, sa u ngrit, u hap një hon i thellë,

Që lart, një errësirë me erë krimi sjell:

Drejt trapit ecën Zhosi e duke u parë ndër sy

Zenoi i heshtur shenjë i bën të shohë aty

Zhosi pohoi me kokë honin pa bërë fjalë.

 

BIRUCAT E NËNDHESHME

Nëse një dritë squfuri nga ky pus do kish dalë,

Do thoshe gojë e ferrit pa tjetër është vrima

Është mjaft i gjerë trapi, trembur si nga vetëtima,

Nga frika se e shtyjnë, njeriu në shpinë do bjerë

Ca dhembë të zez të një trine aty dallon menjëherë.

Dhe më poshtë vështrimi valvitet nëpër natë

 

Në faqe muresh gjaku ka skuqur llaç e baltë.

Llahtarën ka në fund të tij ky pus i çelur

 

Dhe ndjen të kalben bëma që koha i ka fshehur

Dhe që ky varr i vjetër, tanimë i harruar

 

Pus vrasjesh, me larva zvarritëse mbuluar

Skeptra, reptilë e hije që përplasen në mur.

-Kanë bërë punë me mend të parët tanë dikur

Tha Zhosi. E Zenoi thotë: – E njoh këtë kështjellë

Dhe çdo gjë që manteli i Korbysë mbështjell.

Ne e dimë, hamendësoj dhe unë: kjo bina

Është e lashtë, këtu janë ndarë gjyqe, dava.

 

-Je i sigurtë që Mahoja s’do zgjohet, miku im?

-Syri i saj është mbyllur siç mbyll unë grushtin tim.

Një gjumë të mbinatyrshëm e t’ashpër ajo fle

Vullnet i zymtë i pijes duke qenë mbi të.

-A do zgjohet kjo nesër kur të gdhijë?

-Në mugëtirë

-E ç’do thotë oborri kur të vijë,

Kur në vend të gruas do gjejnë dy burra të tjerë?

– Duke ditur kush jemi, në gjunjë do të bjenë.

– Ku t’çon kjo vrimë,

– Në përrenj, korba e hiç të zi. mbarojnë;”

Këta burra të pashëm e të rinj,

Plot vesk, tani ndryshuan, kaq shumë e fshin

Rrezen plot hir të faqes, turr i zemrës që nxin,

Kaq e përshkon njerinë ferri që brenda ka.

 

Fle si në shtrat Mahoja; i afrohen ata. “Eja!”

Zhosi nën krah e kap e i lëshon

Një puthje prej përbindshi mbi buzën që kuqlon.

I kërrusur përpara fronit të rëndë, Zenoi

Ja mori ato këmbë që të lenë pa gojë

Ja ngriti gjer mbi kofshë plot epsh ato rroba prej ari.

Pusi ashtu siç pret në fund varrezës, varri

Është hapur.

 

 

AJO QË BËJNË BËHET MË E VËSHTIRË PËR T’U BËRË

 

Duke mbajtur Mahonë që flë e flë,

Me hap të rëndë ecin, kërrusur, pa bërë zë.

Zenoi kthyer nga hija e Zhosi për nga drita

Në sy të Zhosit salla duket shumë mirë e gjitha

Ai ndaloi menjëherë dhe tha Zenoi: “Eh mirë?”

Po kët’ herë Zhosi i zbehtë të gjegjet s’pat dëshirë.

I bëri shenjë Zenoit që prapa sheh nga muri.

Ngjan se ata dy burra u bënë dy skeptra guri

Kur mundën të shikojnë nën një kube t’errësuar

Një nga ata kalorës gjatë murit të murrëtuar

Që hyp e zbret nga kali; ky vizion-llahtari

I qetë nën atë maskë plot tmerr të veshjes tij,

Afrohet e dyshemeja nën këmbë tërsëllinte.

Ta shihje do të dukej se zot i ferrit vinte

Dhe erdh e ndal mes birucës dhe atyre

Me shpatën ngritur lart, vizierën pa fytyrë

E me një zë funebër e si kambanë tha:

– Pa ndalu Sigismond! Pa ndalu Ladisla.

 

Markezja u shpëtoi nga duart përnjëherë

Dhe ngjan e vdekur fare nën këmbët e tyre nderë.

 

Të flasë vazhdoi nën at’ kafaz të zi ky zë si hekur,

ndërsa Zhosi shtangu i zbehtë rrënqethur

E Zenoi tundej si direku në tufan.

 

Njerëz, që më dëgjoni, ky është një pakt katran

Që gjithë bota e përflet e ju e dini mirë

Shikoni pra: “Unë, djalli, zot i qiejve të nxirë

Që mbyta detet me re, princ për erë e stuhi.

Po lidh një aleancë me vëllezërit e mi,

Perandorin Sigismond e mbretin Ladisla

Që kurrë mos thoni s’vij dhe u lodha, vëlla,

Sido që të vijë puna, gjithmonë do t’u jem pranë

Veç kësaj, i dorëzoj, me liri të paanë,

Duke qenë zot i malit dhe sovran i honit

Gjithë detet Ladislaut e tokën Sigismondit.

Me kusht, ama, po qe se unë i kërkoj prapë,

Mbreti të më japë kokën, tjetri shpirtin t’më japë.

-Të jetë ai, – i thotë Zhosi, skeptri me sytë zjarr?

-Je Satani?

-Jam më shumë e më pak. Unë marr

Veç kokat tuaja, o mbretër, plot komplote e krime,

Duke u lënë nën kthetra shpirtin të heqë mundime.

Ballulur, të datosur shikohen sy ndër sy

Dhe Zenoi i thotë Zhosit: – Ç’na polli. Ç’të jetë ky?

Zhosi bëlbëzon: – S’ka strehë?

Na zuri terri i natës. Po nga cili vend vjen?

Ç’je ti, skeptër?

-Gjykatës!

 

-Mëshirë!” Ja nis prapë zëri: Zoti e çon përdore

Hakmarrësin përmes rrugës suaj mizore.

Ja pra dhe orë e fundit tani për ju ka rënë,

Asgjë s’e lëviz atë që është thënë.

Ideja e patundur dhe e qetë ia mbrrini

Po, unë u shikoja. Juve shumë mirë e dini

Që syri i dënimit ësht fiksuar mbi ju

Dhe që njëri e dinte në kët’ skëterr këtu

Që Zhosi kaizer e Zenoi mbret na qe

Tani do të përgjigjeni shpejt e shpejt përse?

Gjithçka u tha. Ato krime nuk lahen asnjëherë.

Mos kini shpresë më. Jam honi o të mjerë!

 

Ah! Ladislau është mbret dhe qezar Sigismondi.

Për rrotë të qerrës suaj ju Zotin e doni.

Ti mban Poloninë me qytetet viganë

Ty dukë Milani t’bëri, Roma Qezar, ti mban

Edhe atë të hekurit dhe atë t’arit kurorë.

 

Ti ke stërgjysh Herkulin, ti trimin Spartibar,

Dy tioret tuaja janë dy dritat mbi kët’ botë,

Gjithë valët nëpër dete, gjithë malet përmbi tokë

Kanë, të tundur e t’patundur, hijen tuaj mbi ta

Ky monument i lumtur binjakë ju u ka,

Fuqinë juve keni dhe ju keni lavdinë,

 

Po, nën qiellin e purpurt e t’artat baldakinë

Nën këtë dinjitet të artë e të përkryer,

Nën këtë hark triumfi nën qiellin e shkëlqyer,

Nën fuqinë mbretërore, me vel të shenjtë mbuluar,

Nën kurorat gjithë yje e gjithë gurë të çmuar,

Nën gjithë këto trimërira e zotësi në zë,

Përbindshi Sigismond e Ladislau gëdhë.

O përdhosje e skeptrit, e shpatës, trimërisë,

Dorë e zezë e drejtësisë e ngjyer në gjiriz,

Prak i tyrbes para hidrës derën do e lirojë

Një kolltuk është froni, përmbi vithe dragoi!

Sa trup o qiell me yje. O shekull i ndyrë!

Të tërë zvarrë. Asnjëri nuk skuqet në fytyrë,

Asnjë s’bëri një hap, asnjë një fjalë s’tha,

O popull, miliona e miliona krahë,

Ty që të gjithë këta mbretër të hanë e çnderojnë,

Ty që madhëritë e tyre krimbat t’i gllabërojnë

Si nuk i ke thonjtë thikë ti, moj kope e gjorë,

Të mos i lesh të kruajnë në lëkurë këta perandorë?

Pastaj, ja, dy të kapur, dy shpirtra mënxyre

Sa Ferri vetë mendohet, shtangur para tyre.

Sigismond, Ladisla, ju jeni triumfonjës

Madhështorë, të begatë, sovranë, zaptonjës

Ja pra çasti i ndëshkimit për ju erdhi sot

 

Ah! Zhgabonja po qan, krokodili derdh lot.

Unë qesh. Më pëlqen pa masë kur ndonjëherë

Të lumturit, princat, të fortët e të tjerë

 

Si fitonjësit, t’ fuqishmit, gjithë banditët supremë,

Me ballin të rrethuar me ar e diademë

T’u ngjiten djersët akull të Jozafatit ndjejnë.

Është mirë kur sheh si qajnë ata që ulërijnë,

Mbas krimit frikë e mbas guximit – ndot,

 

Sa mirë. O Zot i lartë! Si gomarë me samarë në botë

Janë ky që kam nën këmbë e ky me kokë në hi –

Si ky të mbretëronte. Si ky Qezar në llom e shi.

Më vjen turp vërtetë, kjo zemr’ e vjetër ndruhet,

Kur i sheh që përulen më shumë sesa duhet.

Mbruan. Për atë që këtu do të ndodhë

Princër, në çast iu duhet një samar jo i hollë.

Kalvarin rrotulluan këta zare të shëmtuar,

Kur luajti nën hijen time të egërsuar

Mbi një grua, mbasi luajtën mbi Perëndinë,

Mbretër, ju s’lojtët lojën aty, po llahtarinë.

Po, nejse. S’po e lë të humbë mes moralit

Këtë çast që e mbush mjegulla, terr i varrit

Ju rrugën tuaj më s’e shihni qartë, o të gjorë,

Dhe gishtat tuaj më nuk janë aq njerëzorë,

Sa të mundin të prekin ato bëma mënxyrë.

Po ç’vlen t’i vesh skëterrës para syve pasqyrën

Për gjithë ç’keni bërë t’u flasësh a s’është kot?

Të pish hije, kur je me natën i mbushur plot.

Ja pra këtë ju bëni; këtë zakon ju keni

Mbretër, aq shumë sa në gotën tuaj s’ndjeni

Erën e atentateve dhe të krimeve shije

 

Veç tani ju them se këtë hamall poshtërsie

Shekulli juaj filloi ta ndiejë, o madhëri,

Të rëndë shumë me gjëmë e kobe, e padrejtësi.

Ai u lodh, ndaj u hodhi në plehra matanë.

Që me vete përroi i vetëm t’i marrë.

Këtë të ri kërrusur mbi këtë vajzë të re

I pashë, o perëndi, a bëjnë pjesë ndër ne?

Të gjallët, që jetojmë n’horizontin tënd pa fund,

A janë njerëz këta. Jo unë s’e pashë gjëkund

Mënyrën se si puthet një virgjëreshë që fle.

Princër, gogolë, lubi ka brenda jush atje.

Qenie plot tmerr që dalin, kur një talent i zbulon ,

Në natë pra do u kthej. Atë që tek ju shikon

Nga ç’është njerëzore, është gënjeshtër me bisht,

Në vend të shpirtit një shtazë që të vjen ligsht.

Sigismondi ka vrasjen, Ladislau piraterinë,

Ju jeni të dënuar si shkelës mbi drejtësinë

Pra leni mbretëritë e të gjallët të lirë!

Shporruni tiranë! Në varr të zi vampirë!

 

Qen varresh, ja ku është gropa për t’u varrosur!

E gisht i tij nga shpella tregon.

Të lemerosur

Përgjunjen. Oh! Këlthet Sigismundi e thotë

Në mbretrinë tënde hije mos na merr në atë botë,

Ne t’bindemi. Pra fol, ti çfarë kërkon nga ne, Mëshirë!”

 

E mbreti thotë: – Ne ramë në gjunjë, na shih Skeptër!”

Një plakë e vjetër më me fuqi do fliste.

Figura që në dorë mbante shpatën s’lëvizte.

 

E heshtëte e dukej se ky vizion sovran,

Gjithçka gjykon me vete nën bronzin savan

E pastaj flet papritur me zërin madhështor:

 

-Princa, kaq burracakë jeni sa më vjen zor,

S’jam hije po njeri. Hajt, ngrihuni. Ky krah

Është krah i një të gjalli, lezet më nuk më ka

T’ju tremb edhe më tepër se ç’kam zakonin tim

Jam Eviradnusi.

 

XVII

TOPUZI

Siç del nga terri në agim

Një bredh i ashpër që në Apanzel është plakur,

Në orën kur me flladin mëngjezi i përflakur,

Kalon duke lëkundur pyjet e thella lehtë,

Kreshniku hapi kaskën e, kur hoq atë helmetë,

U duk t’i varet poshtë një mjekër e gjatë, e bardhë.

Sigismundi drejtohet si dega këtë radhë

Ladislau brofi lart, thirri duke ulërirë

Kërcet dhëmbët e qesh, siç përfshin re e nxirë

Vetëm me një vetëtitur honin e zi pa cak

Shpërthen tërbimi i tij: “Ky qenkërka një plak!

 

I sheh kalorësi i madh me sy e thotë’: “Madhëri,

Një plak i kohës sime vlen sa për dy djem tani.

Ju ftoj në sheshmejdan dhe zgjidhni si të doni,

 

Ja dilni një nga një, ja që të dy sulmoni

Dhe merrni aty armën që u pëlqen më shumë

Ju jeni pa parzmore, mirë, pra, e heq dhe unë,

Sepse edhe ndëshkimi kërkon përpikmëri.”

 

Veç pallton e Utushtit veshur ka tani.

Gjatë kohës që ngadalë e i qetë zhvishet

Ladislau merr një thikë e tinës përgatitet

Zbathët e duarlart, këmbëzbathur menjëherë

I qaset Eviradnusit nga prapa pa u ndjerë.

Pa, që po sulmohet, Eviradnusi e ndien,

U kthye shpejt e tehun vdekjeprurës mbërthen

E dora e viganit si një morsetë shtrëngoi

Qafën e Ladislaut që thikën e lëshoi;

U duk vdekja në sy të mbretit shkurtalaq.

“Të katëra gjymtyrët do t’i prisja, ndërkaq.

I palum do zvarrisesha mbi engjëjt tërë gjak.

Jo, thotë Eviradnusi vdis shpejt!”

S’kaloi pak

Kur me sytë zgurdulluar u shemb mbreti i zbehtë,

Pa thirrma, kaq e rreptë qe vdekja dhe e shpejtë,

Dha shpirt.

Njëri vdiq, po u drejtua tjetri.

Kreshniku, duke zgjidhur parzmoren, e mbështeti

Shpatën aty mbi bankë, Sigismundi e merr

Dhe me mjekrëthinjurin duke qeshur gjithë tmerr,

Me shpatë në dorë i gëzuar, vrasës pa shëmbëllim,

I thotë krahkryqëzuar – “Tani është radha ime.”

E kalorsit e zinj, gjyqtarë në këtë lojë,

Shihnin, dy hapa larg nga e pamëshirshmja gojë

 

Pranë Mahosë që duket se nga kjo botë ka shkuar,

Eviradnusin pa armë, tjetrin me armë në duar.

Shpella pret. Patjetër njërin duhet ta marrë.

Shikoni pak mbi cilin tani do mbyllet varri,

Thotë Sigismondi. “Ti je vdekja, qen je ti.”

Ky çast është kobi e gjëma, Eviradnusi e di.

Që të zgjedhë një shpatë n’armur koha s’pret

S’e sa t’kthejë shpinën, do të goditet drejt.

Ç’të bëjë? Menjëherë sytë mbi Ladislaun ka ngulur tek dergjet.

Buzëqesh gëzueshëm, duke u ulur

Si ndonjë luan i kapur që gjen si të shpëtojë.

-“Hë! Thotë, për topuz tjetër tani nuk kam nevojë!”

Dhe tek e kap prej thembrash atë kufomë të mbretit

Ecën drejt perandorit që dridhet prej lebetit;

 

Si armë e vringëllon mbretin me sa mund

Duke e mbajtur për këmbësh shtrënguar e tund

Mbi kokën e tij lart dhe murmurin: Sa mirë.

Kjo hobé e mënershme, kjo hobé e varrit nxirë

Që kokën ka për gur e trupin për litar,

Kufoma e dalldisur vërtitet me llahtarë

 

Dhe krahët dalë nga vendi bëjnë xheste lemeri.

Bërtiti: – “Hajt Princa, bini n’ujdi tani.

Sikur të shuhej Ferri në terr të gjithësisë

Do ndizej prapë pa tjetër, nga zjarri i shkëndisë

Që nxjerr një mbret i cili mbi perandorin bie

Sigismundi, poshtë të vdekurit dehur habie

Sprapset pa vënë re, se prapa honi pret

Befas merhumi bie, e kufoma godet….

 

Eviradnusi mbeti i vetëm e dëgjon

Si gremisen me zhurmë dy skeptrat në at’ hon.

 

Pa afrohet te pusi, sheh thellë trim i rrallë

E flet sikur të ishte në ëndërr, me ngadalë:

– Ashtu pra! Në djall vafshi, ju tigër e çakall!

 

 

XVIII

PO GDHIN

Ai e vë Mahonë përmbi fronin dukal,

Edhe, nga frika se do trembet, kur të zgjohet,

Ai e mbyll birucën pa zhurmë e nxitohet

Dhe thotë duke ndrequr gjithçka rreth e përqark:

 

-“Kjo punë pra mbaroi pa derdhur një pikë gjak; Sa mirë.”

Po, përnjëherë nga larg kambana ndihet

Një vijë e përskuqur mbi malet e zez shihet

Plot degëza gjineshtre mban populli, ordi,

Po vjen, zonjën e vet të kërkojë. U gdhi.

 

Katundet shkundin gjumin, nxitojnë shpejt dhe, truar

Mahoja, në një çast me agimin, është zgjuar:

Mendohet e pandeh se mjegulla përqark.

I mori të dy djemtë për të bërë një plak,

Kërkon me sy e ndofta i vjen keq që nuk janë

Përshëndet Eviradnusi ky plak trim e vigan

I thotë tek vjen ashtu me buzë në gaz, i dlirë:

-Si e kaluat sonte, o Zonjë, a fjetët mirë?

 

X I

KËNGA E EVIRADNUSIT

“Po deshe, hajde ëndërritim

Mbi dy dërdylë trakojmë tok

Unë të rrëmbej, rrëmbemë e ikim.

Në pyll thellë këndon një zog.

 

Ti më ke gjah, ti më ke Zot;

Nisemi nata po ia mbrrin;

Ësht’ dashuria kali jot,

Edhe gëzimi kali im.

 

Me kuajt afër shok me shok

Oh! Ç’mrekulli shëtitjet bëjnë.

Ne do t’ju japim të dy tok

Zahire puthjesh për të ngrënë.

 

Shkojmë (Haj)! Kuajt tanë prej vegimi,

Me këmbë të dy do trokojnë fort,

Në fund të ëndrrave imi,

Në fund të qiejve kali jot.

 

Dëshirat kemi si gjithmonë:

Ne për bagazh dhe shkojmë ashtu,

Me gazin tonë, me helmin tonë,

Dhe lulen e flokëve të tu.

 

Haj nata vjen, lisat po nxijnë,

Trumcaku qesh me qesëndi

Kur ndien që n’zemër t’tringëllijnë

Prangat q’asaj i hodhe ti.

 

Jo, jo mbi mua faj nuk ka

Po qe se pylli, mali, honi,

Duke na parë krah për krah

Nuk murmurijnë: Dashuroni?

 

Shkojmë, esëll ti, unë bërë tapë.

O ju zabele me vesë larg!

Fluturat shpejt do zgjohen prapë

Mbas frymës sate të vinë varg.

 

Me zili natën zog i gjorë,

I zymtë me sy do t’na përcjellë;

Pa nimfat me kusitë në dorë,

Duke buzëqeshur tej në shpellë.

 

Do thonë: Na lanë mendtë vallë!

Ja pra Leandri me Heronë

Po t’i dëgjojmë të bëjnë fjalë

U derdh e vate uji jonë”.

 

A s’nisemi për Austri!

Ne drejt agimit do të shkojmë;

Do jem i madh, e pasur ti.

Se njëri-tjetrin dashurojmë.

 

Haj marrim rrugën pra tani,

Me kuajt që s’i gjen gjëkund,

Në kaltërsi, në fshehtësi,

Në verbërimin e pafund!

Pastaj në han do hyjmë, po deshe,

Edhe hanxhiu si pagë do marri

Nga ti buzëqeshje virgjëreshë,

Edhe nga unë respekt shkollari.

 

Ti do jesh zonjë, unë kont i rrallë;

Haj, zemra gëzim më ndjell;

Haj, t’ia tregojmë këtë përrallë

Yjve të natës lart në qiell.”

 

Përkthyer, 2 maj 1974.

 

BUALO: PIRRUA DHE SINEASI

“Po përse këto armë, elefantë e pajime

Edhe anijet gati të nisen për lundrime?”

I thoshte mbretit Pirro një i urtë besnik,

Këshilltar shumë i mençur i një mbreti cinik.

-Po shkoj për Romë, tha mbreti, ku puna më thërret.

-Po pse? – Për ta rrethuar. – Kjo punë ka lezet

Dhe është e denjë për Lekën e Madh edhe për ju:

Po si të marrim Romën, nga do ia mbajmë kështu?

-Pastaj latinët e tjerë s’do na mundojnë dhe aq.

-Patjetër do t’i mposhtim, po do ta lemë me kaq?

-Sicilia që përtej na shtrin krahët, pastaj

Sirakuza na pret në port të saj kollaj.

-Pastaj do të ndaloni? – Si t’kemi marrë këta,

Një erë e mbarë na duhet, dhe Kartagjena ra.

I kemi rrugët hapur dhe s’mund të na ndalojnë.

-Po, ju dëgjoj, madh’ri, të gjitha do t’i shtrojmë:

Do t’ikim mes për mes shkretëtirës në Libi,

Do të zaptojmë tek ikim Egjypt e Arabi,

 

Të dalim matanë Gangut për t’marrë vende të tjerë

Në breg të Tanaisë të dridhet Sikthi e mjerë,

Nën urdhër hemnisferin ta vëmë an e kënd.

Ç’do bëni kur të kthehi, e keni shtënë ndër mend?

– At’herë, o i dashur, plot lavd tek ngazëllejmë

 

Do t’mundim që të qeshim, do t’mundim të dëfrejmë.

– He! Zotri, po pa dalë nga ky Epiri jonë,

Kush ju ndalon të qeshni nga mëngjesi gjer vonë.

Këshilla ish e urtë, e lehtë për t’u zbatuar:

I lumtur do jetonte Pirrua, po t’kish dëgjuar.

(Epitri i 1rë i Bualosë)

Përkthyer, 16.2.1976

 

Sully PRUDHOMME (1839-1908): SYTË

 

 

Blu apo të zez, të dashur, të bukur,

Sy të panumurt agimin kanë parë;

Ata flenë në fund të varreve të zhdukur

Dhe dielli lind akoma si më parë.

 

Netët më t’ëmbla se ditët në vazhdim

Sy të panumurt magjepsën me sa mund;

Yjet janë gjithmonë plot shkëlqim

Dhe sytë e mbushur me terr pa fund.

 

Oh! Që ata të kenë humbur shikimin,

Jo, jo kjo gjë nuk mund të thuhet!

Ata diku e kanë kthyer vështrimin

Drejt asaj që “e padukshme” quhet;

 

Dhe si yjtë që këputen natyre

Na braktisin, por në qiell mbesin,

Bebet kanë perëndimin e tyre,

Po s’është e vërtetë që ata vdesin:

 

Blu apo të zez, të dashur, të bukur,

Hapur në ndonjë ag’ të pakufi,

Përtej varreve të tyre të zhdukur

Sytë që mbyllen vështrojnë përsëri.

G.D’ANNUNZIO (1863 – 1938): SHIU NË PISHNAJË

Hesht. Në pragjet

E pyllit nuk dëgjoj

Fjalë që thuhen

Njerëzore; por dëgjoj

Fjalë më të reja

Që flasin pikëza e fletë

Të largëta.

Dëgjo. Bie shi

Nga retë e shpërndara,

Bie nga maretë

E kripura, të thara.

Bie mbi pishat e leskruara

E të shpesha,

Bie mbi mersinat

Hyjnore,

Mbi gjinjeshtrat e qarta

Me lule të mbledhta,

Mbi dëllinjat e shpesha

 

Me kokrra t’ erëkëndëshme,

 

Bie mbi fytyrat tona

Pyjore,

Bie mbi duart tona

Lakuriqe,

Mbi veshjet tona

Të lehta,

Mbi mendimet e freskëta

Që çel shpirti

E leshrat e tua

Kundërmojnë sikur

Gjinjeshtrat rrezore,

O krijesë tokësore

Që ke emërin

Ermion.

* * *

Dëgjo, dëgjo. Akordi

I gjinkallave ajrore

Pak nga pak

Më i shurdhët

Bëhet nën vajtimin

Që rritet;

Po një këngë aty përzihet

Më e ngjirrur

Që nga poshtë ngrihet

Nga e ujshmja hie e largët,

Më e shurdhët, më e mekur,

Lehtësohet e shuhet.

Vetëm një notë

Ende dridhet, shuhet,

Nuk dëgjohet zëri i detit.

 

Tani dëgjohet mbi gjithë degën

Me shushurimë

Shiu i argjendtë

Që kullon,

Shushurima që ndërron

Sipas degëve

Më të plota, pak të plota.

Dëgjo.

Bija e ajrit

Ka heshtur; por bija

Me rrëfime

Mbi përrallën e bukur

Që dje të mashtroi,

Që sot më mashtron

O Ermion.

 

** *

Dëgjon? Shiu bie

Mbi lisin

Vetmitar

Me një frushullimë që ndrron

E rri n’ajri

Sipas degëve

Më t’rralla, pak t’rralla.

Dëgjo. I përgjigjet

Vajtimit me këngë

Gjinkalla

Që vaji i stuhisë

S’e frikëson

As qielli gri.

 

E pisha

Ka një tingull, e dëllinja

Tjetër tingull, e gjinjeshtra

Tjetër akoma, vegla

Të ndryshme

Ndër gishta t’panumërt.

Dhe të zhytur

Ne jemi në shpirtin

Pyjor

Me jetë lisi;

E fytyra jote e dehur

Është njomur nga shiu,

Si një gjethe,

E lumit të largët

Bretkoca,

Në hijen më të thellë

 

Kushedi ku, kushedi ku këndon

E bie shi mbi qerpikët e tu, Ermion.

* * *

Bie shi mbi qepallat e tua të zeza

Sa që dukesh sikur qan

Por nga kënaqësija; jo e bardhë

Po thuajse gjelbëroshe,

Sikur të dilje nga lëvozhga.

Jeta e jonë është e freskët

Dhe erëkëndëshme,

Zemra në gjoks është si pjeshka

E paprekur,

 

Përmes kapakëve, sytë

Si burime përmes barit,

Dhëmbët në gëzhoja

Janë si bajamet e athta.

E shkojmë nga driza në drizë,

Herë ngjitur, herë veçuar, (E bari fort i egër

Na i lidh thembrat tona,

Na i ngatërron gjunjët)

Kushedi ku, kushedi ku!

E bie shi mbi fytyrat tona

Malore,

Bie mbi duart tona

Lakuriqe,

Mbi veshjet tona

Të lehta

Mbi mendimet e freskëta

Që çel shpirti

Në rrëfime,

Mbi përrallën e bukur

Që dje më mashtroi,

Që sot të mashtron,

O Emrion.

(Nga “Alcione”)1)

____________________

1). Datat, titujt e poezive dhe të librave nga janë bërë përkthimet janë të Vilson Blloshmit. Në gjithçka më lart, kemi ndjekur me besnikëri dorëshkrimet origjinale.

 

 

Ndalohet publikimi pa lejen e autorëve.