Mimoza Koka: Thomas Mann dhe novela e famshme “Mario dhe Magjistari”
Mimoza Koka
Thomas Mann, (1875-1955), shkrimtari i njohur gjerman, ka shkruar romane, novela dhe tregime të shkurtra. Ka marrë ҫmimin Nobel në letërsi, në vitin 1929. Veprat e tij më të rëndësishme janë romanet: “Budenbroket”, “Mali Magjik”, “Jozefi dhe Vëllezrit e tij”, “Doktor Fausti”, si dhe novelat “Tonio Krogeri”, “Tristani”, “Vdekje në Venedik”, dhe “Mario dhe Magjistari”.
Mann është pjestar i familjes Mann, në të cilën Erika Mann, Klaus Mann and Golo Mann, janë gjithashtu shkrimtarë të rëndësishëm gjermanë që kanë si tipar të përbashkët dënimin e nazizmit si doktrinë dhe si sistem. Profili i këtij shkrimtari mund të jetë objekt i një analize më vete. Këtu, do të analizoj novelën e tij “Mario dhe Magjistari”, ku ai paralajmëron shoqërinë për rrezikun e nazizmit. Unë, personalisht, e vlerësoj shumë këtë novelë.
Autori e ka botuar “Mario dhe Magjistari” në vitin 1930-të, kur ai shprehet për herë të parë kundër nazizmit. Ishte pikërisht kjo vepër që u bë shkak që, në vitin 1933, me ardhjen e nazizmit në pushtet, Thomas Mann të shpallet i padëshirueshëm. Vepra e tij u fut në listën e veprave të ndaluara, dhe ai u detyrua të jetojë jashtë atdheut deri në fund të jetës.
Thomas Mann pati meritën të dallojë nga të parët rrezikshmërinë dhe mungesën e racionalitetit të doktrinës naziste. Ai dënon pasivitetin e shoqërisë gjermane, dhe “Mario dhe Magjistari” përfaqëson një simbolikë të fuqishme të rrymës se errët që po dukej në horizont si dhe të pasivitetit të shoqërisë në lidhje me këtë.
Autori e ka ndërtuar novelën në vetën e parë. Pra, është një ngjarje në të cilën është dëshmitar ai dhe familja e tij. Është viti 1926. Thomas bashkë me familjen, gruan dhe dy fëmijët ndodhen për pushime në “Torre di Venera”, në Itali. Shkrimtari përshkruan një ambient të pakëndshëm, ku në ajër ndihej ligësia, e cila arrin kulmin me shfaqjen e magjistarit Ҫipola. Të dyzuar për të qëndruar apo për t’u larguar ata vendosin të qëndrojne me pushime, por ndërrojne ambientin dhe vendosen te pensioni i sinjora Anxhielieri.
Thomas përshkruan që nga ky moment e deri në fundin dramatik, një gjëndje dyzimi, të iknin apo të qëndronin në këtë frymë dhe ambient të sëmurë që kishte mbërthyer Italinë. Në ndërgjegjen e tyre, ata e kuptonin se duhej te largoheshin, por për një kombinim të padëshiruar të rrethanave dhe arsyeve nuk largohen. Autori me këtë metaforë simbolizon dyzimin që shoqëria italiane dhe ajo gjermane treguan ndaj doktrinës fashiste dhe naziste, dhe pikërisht në sajë të këtij dyzimi këto doktrina të errëta mbërthyen jo vetëm këto vënde, por të gjithë Europën.
Metafora arrin kulmin në ngjarjet e mëvonshme që lidhen me magjistarin Ҫipola, dhe që për nga vlera e përshkrimit artistik përbëjnë një kulm mjeshtëror.
Në qytet reklamat tregonin për një shfaqje të magjistarit Ҫipola. I tërë qyteti merr pjesë në të. Po kështu dhe Thomas me gruan e fëmijët, të cilët ishin tepër entuziastë për numrat e magjistarit që prisnin të shikonin.
Ҫipola hyn në skenë. Thomas bën përshkrimin e tij, ku përmblidhet e keqja që po kaplonte shoqërinë, dhe që pakkush e kishte kuptuar. Ҫipola kishte pamjen e një palaҫoje dhe mashtruesi, dhe në të gjithë qënien e tij nuk gjeje asgjë prej gaztori apo magjistari, siç reklamonte. Përkundrazi, ai shprehte një seriozitet të frikshëm. Kur hoqi mantelin, iu dallua dhe një gungë që kishte në kurriz. Në dorë mbante një kamxhik, që e vërtiste sa herë kryente ndonjë numër. Ndaj qëndrimit të tij arrogant dhe tepër fodull, reagon një djalë i ri, shpatullgjërë dhe i fuqishëm. Ҫipola menjëhere frushkulloi ajrin me kamxhik dhe i thote djaloshit se “pavarësisht nga edukata dhe respekti që ke për njerëzit në sallë, pa numëruar unë deri në dhjetë, ti do t’u nxjerrësh atyre gjuhën deri në rrëzë në kuptimin e plotë të kësaj fjale”. Në fakt, pas pak sekondash djali u kthye nga salla dhe bëri pikërisht atë ҫfarë i kishte thënë Ҫipola.
Thomas shqetësohet. Ai e kupton që këtu nuk ishte fjala për një gaztor, por për një njeri i cili zotëronte aftësinë e hipnozës, pra i shkëpuste njerëzit nga vullneti i tyre i lirë. Thomas vëren gjithashtu se njerëzit në sallë nuk kishin kuptuar asgjë, por vazhdonin të mendonin se ishte një shfaqje argëtuese. Deri në fund, shumica e tyre, pavarësisht nga gjërat që ndodhën menduan se kishin marrë pjesë në një shfaqje argëtuese. Kjo është përsëri një simbolikë e fuqishme, e faktit që të pakët ishin ata që e kuptuan qysh herët domethënien e errët të fashizmit dhe nazizmit.
Shfaqja vazhdon; ai hipnotizon gradualisht shumë njerëz në sallë, ose më saktë i detyron të bëjnë pikërisht atë ҫ’ka ai donte. Dhe në këtë proҫes nuk mungonte kamxhiku frushkullues, nën të cilin njerëzit në sallë mblidheshin kruspull. Më pas Ҫipola thërret në skenë shumë prej njerëzve dhe i vë të kërcejnë, dhe, siҫ thotë Thomas, të kërcejnë në kuptimin më të plotë të kësaj fjale. Në rast se ndonjëri e ndalte kërcimin mjaftonte një frushkullim i kamxhikut që ai të vazhdonte të kërcente. Suksesi i Ҫipolas kishte arritur kulmin, e bashkë me të, dhe arroganca e pashoqe dhe ligësia e tij. Thomas mendon se duhet të largohet, dhe përsëri një forcë e pashpjegueshme e mban aty.
Krejt papritur Ҫipola provon një kenaqësi të pamatë; ai vë re në sallë një djalë të quajtur Mario, që deri në atë moment nuk ishte ndier. Ҫipola ndien tamam kënaqësinë e sadistit kur dallon prenë e tij. Mario ishte kamarieri i pensionit ku po qëndronin Thomas me familjen e tij. Ai ishte i heshtur, me pamje ëndërrimtari, nuk bënte përpjekje që t’u pëlqente të tjerëve, ose më saktë dukej se e kishte humbur shpresën që të ishte i pëlqyer. Kishte duar tepër të holla dhe të brishta, të pazakonta për një jugor. Ҫipola e thërret në skenë, dhe ky djalë i thjeshtë nuk i reziston dot njeriut që ishte në kulmin e suksesit. Ҫipola me një sadizëm të pamatë nxjerr në shesh sekretin e Marios. Mario bën një përpjekje për te ikur, por frushkullima e kamxhikut e ndal në vënd, ndërkohë që pjesa tjetër e njerëzve në skenë, krejt te pandërgjegjeshëm, vazhdonin të kërcenin.
Ҫipola i përmend një vajzë me emrin Silvestra, që nuk i ishte përgjigjur dashurisë së Marios, dhe për të cilën ai e kishte humbur shpresën. Mario, duke qënë tepër i ndrojtur këtë gjë e mbante të fshehtë, dhe nuk ia kishte treguar askujt. Dhe ja Ҫipola, pasionin e tij të druajtur dhe të përbuzur, ia tregon tërë qytetit që ndodhej në sallë. Per më tepër, e hipnotizon Marion, duke e bërë të besojë se ai ishte vetë Silvestra, dhe Mario derdh tërë pasionin e tij të ndrydhur kur përqafon dhe puth fytyrën plot rrudha të Ҫipolas.
Thomas shkruan që kjo ishte një skenë që të ngjethte mishtë. Kur Mario u përmend, mbeti i tmerruar nga poshtërimi që i ishte bërë; ai i bie kokës me grushta dhe zbret në sallë. Një pjesë e njerëzve vazhdonin të kërcenin në skenë, ndërsa pjesa më e madhe vazhdonin të qeshnin. Ҫipola ishte më triumfues se kurrë. Shumë shpejt Mario ngjitet në skenë dhe me një lëvizje të vrullshme ngriti një krah lart, dhe dy krisma u dëgjuan mes brohorive dhe të qeshurave. Ҫipola u rrëzua dhe mbeti i palëvizur si një tufë me zhele e kocka të shtrëmbëruara.
Sa herë që e lexoj këtë novelë, zbuloj mesazhe të reja dhe me vlerë, por mesazhi i saj më i qenësishëm është fakti se pavarësisht përparimit që ka shoqëria sot, gjithmonë mund të shfaqen Ҫipola, që do tentojnë t’i imponojnë vullnetin e tyre shoqërisë, prandaj shoqëria duhet të jetë gjithmone vigjilente dhe të ndërtojë mekanzima për t’i penguar, ose siҫ thotë Hannah Arend, të tillë individëve u duhet hequr priza në kohë.