Avdulla Kënaçi: BORXHLIU

Tregim

Atë rrugë, nga Blloku drejt Qendrës së Tiranës, Shemo Qepujka e bënte disa herë në ditë; edhe kur binte shi, edhe kur dielli përvëlonte si saç. I dukej se ajo pak largësi e mbante lidhur me gjallërinë e kryeqytetit dhe të njohurit e tij që gjithnjë e më shumë po fironin. Nuk ishte më i ri, ndjente se kapakët e syve i kishin rënë dhe brazdat në fytyrë i ishin thelluar. Flokët, dikur kaçurrel, po i rralloheshin gjithnjë e më shumë duke marrë ngjyrën e ndryshkut. Vështrimin nuk e kishte më aq të mprehtë, i duhej të afrohej shumë pranë tabelave të reklamave për të marrë vesh se çfarë shkruhej në to.
Ah, borxhet, edhe pse tani ia kishte vetëm bankës, po e plaknin para kohe. Po shkonte drejt të shtatëdhjetave dhe këmbën e djathtë gjithnjë e më shumë e tërhiqte zvarrë. Ajo është më e shkurtër se e majta. Kështu ka qenë qëkur kishte lindur, por ai kishte ecur me gjysmën e shputës së përparme dhe nuk binte në sy sakatllëku, ndërsa në këtë moshë që kishte arritur, ai as donte t’ia dinte më për paraqitjen në publik. Pesë ditë të javës çonte e merrte të mbesën katërvjeçare tek prindërit e saj që jetonin në Bllok. E mbesa, Liza, ishte një fëmijë i bukur, sykaltër, me flokë të dendur që i vërshonin supeve valë-valë. Flokët e verdhë që ndritnin e vezullonin përmbi shpatullat e saj të ngushta, binin në sy që atje tej. Kujdesi për këtë engjëll ishte detyra dhe puna e vetme që atij i kërkohej të bënte. Gyshja, domethënë bashkëshortja e tij, Merjemja, gjithë paraditen tregonte përkushtim të paparë për vogëlushen. E kishin si dritën e syve. Pavarësisht nga rrethanat e motit, Shemoja do të kalonte se nuk bën asaj rruge edhe pse e bija e porosiste vazhdimisht të merrte taksi duke i futur në xhep një sasi të hollash. Mirëpo ai arsyetohej se të ecurit më këmbë u bënte mirë si atij edhe Lizës. Në fund të fundit distanca nuk ishte e gjatë, as një kilometër rrugë.
– Nuk jemi aq të pasur sa t’i shkelim paratë me këmbë, – i thoshte Shemoja me plot bindje e qortim së bijës – shoferët tek ne janë matrapazë, i bien rrugës më të gjatë, apo nuk ecin më ngadalë se breshka. Le më kur futen atje ku trafiku është mizë lisi. Gënjejnë bija ime, mashtrojnë, janë cipëplasur, të hanë paratë, marrin sa dyfishi. E kush nuk vjedh e gënjen sot që ata të jenë më ndryshe nga gjithë kjo shoqëri e qelbur që na rrethon?
– Po sikur thonë se kanë vënë me detyrim taksimetër, – ia kthente e pasigurtë e bija.
– Ja kanë gjetur marifetin edhe taksimetrit, e vënë të punojë në të thatë, – e mbyllte ai triumfator këtë bisedë të pakëndshme, por paratë nuk i kthente, i zhyste thellë në xhepat e vet.
E vërteta ishte ndryshe; në kthim, me të hollat e taksisë atij i pëlqente të hidhte ndonjë gotë, (ama jo si dikur), aty buzë Lanës ku era e qofteve të çponte hundët dhe lokalet me dyer të hapura si gojë të uritura joshnin klientët që ecnin trotuarit. Kur kishte lekë në xhep, atij i dukej sikur i kthehej dinjiteti, sidomos përpara klientëvë të njohur të lokalit. E mbante kokën lart dhe mundohej që këmbën e djathtë të mos e tërhiqte zvarrë, pavarësisht që në llogarinë e tij nuk kishte asnjë lekë mënjanë dhe dy pensionet nuk mjaftonin për të mbyllur muajin. Burrë, grua jetonin tepër shtërnguar. Lavdi zotit që në krah u kishte dalë e bija. I ndihmonte sa herë që i jepej mundësia. Kishte qëlluar në familje të kamur. Qëmoti, i vjehrri i saj, me ortakë italianë, kishte hapur një fabrikë ku prodhonte me shumicë ujë mineral.
Shemoja dhe familja e tij nuk do të përjetonte këtë varfëri të tejzgjatur sikur në këto vite tranzicioni të mos kishte hyrë aq shumë në borxhe. Dhe nuk e pësoi nga firmat piramidale, madje ai këshilloi shumë shokë e miq të mos futnin para aty se ato ishin mashtruese dhe do të digjeshin keq.
– Paraja sheshit, po u pasuruan fshatarë, hekuraxhinj e kapterë, ndërsa ti, ish ekonomist ministrie po na lë me gisht në gojë, – e qortonte vazhdimisht e shoqja, sidomos gjatë darkës.
– E kam menduar, – ia kthente ai plot vetbesim duke i dhënë gjoksit pak përpara – do të huaj para borxh me interes te arsyeshëm. Do të blej grurë me shumicë në Rusi. Kushton dy herë më lirë se gruri që vjen nga Europa. Firmat piramidale po bien njëra pas tjetrës. Ku do t’i çojnë lekët njerëzit? Tek unë.
– Po pse nuk e bëjnë edhe të tjerët këtë? – e pyeste ajo duke dyshuar tek planet e tij për të cilat ai fliste me aq shumë vetmburrje.
– Se nuk kanë vizionin që kam unë, nuk e njohin tregtinë, nuk njohin ligjet ekonomike. Unë kam përvojën e Ministrisë.
– Po çfarë ministrie, o ditë zi, iku e mbaroi ai sistem. Nuk ke marrë vesh që jemi në kapitalizëm? Edhe Kina e dikurshme, ku shkoje ti me shërbime, ka ndryshuar.
– Pikërisht me pikat e dobëta të kapitalizmit po loz edhe unë, – përgjigjej ai i sigurtë dhe pastaj niste nga arsyetimet sikur të ishte përpara një auditori të mbushur plot e përplot me dëgjonjës.
Ai fliste e fliste duke derdhur një sërë argumentash gjersa i thahej pështyma në fyt, por e shoqja nuk ia vinte më veshin. Ishte mësuar me kësi broçkullash dhe nuk i besonte. Pastaj ai nisi të kthehej me vonesë në shtëpi. Nganjëherë vinte pas mesnate. Bënte kujdes të mos e zgjonte Merjemen dhe pa u xhveshur shtrihej aty në divan të kuzhinës duke ëndërruar togje gruri dhe thasë me para. Mëngjesi vinte me zhurma të padurueshme si kërcitje enësh dhe sharje e mallkime në nota të larta:
– Pse nuk theve qafën me gjithë ata ortakët e grurit, po u ktheve në shtëpi? Ku i gjen lekët që pi raki çdo natë? Dhe hyn si hajdut të mos e marr vesh unë kur kthehesh. Ke ardhur dy orë pas mesnate. Kuzhina bie erë raki sikur kemi pasur zjafet. Turp të kesh! Po e bën udhë. Kanë familje apo nuk kanë ata miqtë e tu edepsëzë!?
Shemoja e kishte marrë parasysh breshërinë dhe goditjen e parë, prandaj nuk kthente përgjigje, por kur e shoqja ishte lodhur nga të bërtiturat, ai me një zë të qetë, sikur të mos kishte dëgjuar asgjë, si në një bisedë normale, lëshonte justifikimet e tij:
– Më ke thënë se jam i humbur dhe kam mbetur në bisht të shokëve, më ke thënë që rroj me lavdinë e sistemit të kaluar dhe jam i tepërt në demokraci? Apo jo? Edhe tani që kam gjetur një shteg të sigurtë për të bërë para, po më vë stërkëmbshin. Nuk më mbështet, por më lufton me të gjitha llojet e armëve. Nuk ma qan njeri hallin, jetoj nën terror, i mjeri unë!
– Me ngadale, mos na bën për të qarë. Ti do dru, more…Po pse nuk të mjafton dita dhe duhet të harxhosh gjithë natën me gjoja biseda pune? Kujt ia hedh, mor bukurosh, mua!? Unë të njoh nga maja e flokëve e gjer në thua të këmbës.Ti rri vonë se je i pangopur me alkool, po farmakosesh me raki! Ti ke gjetur të hash darka qyl dhe i justifikon se gjoja po punon për biznes. Po ku ke gjetur qorra ti, more, të hash qyl çdo natë!? Nga na dole kaq i zgjuar!? – ia përplaste në fytyrë ajo pa iu dhimbsur fare dhe as ia ndjente se mos e lëndonte në dinjitet.
Dhe ai e linte të zbrazej plotësisht. Në fund të fundit ajo kishte të drejtë. Por ai nuk tregonte esencën, të vërtetën e vonesave të tij. Kishte nisur të mblidhte para me fajde dhe ishte pikërisht ai që paguante për çdo natë. I zuri të njohurit me radhë, sidomos miqtë me të cilët kishte punuar në Ministri. Ata e njihnin për njeri korrekt e pak pijedashës, por ky vesi i fundit nuk u prishte shumë punë. Shumica e besonin dhe ia jepnin paratë hua. Ai ua merrte me dokumenta të rregullta, të puthitura në noteri duke vënë shtëpinë e tij garant. Mundi të mbledhë kështu 200 mijë euro të cilat ia dorëzoi mikut të tij të besuar, një botuesi gazete me tirazh të vogël, ndërmjetësues me tregtarët rusë. Ai do të sillte grurin me çmim të lirë gjer në Tiranë. Merjemja i zbuloi të gjitha këto kur pas një viti borxhlijtë, njëri pas tjetrit u ngulën tek dera e shtëpisë dhe kërkonin paratë duke tundur dokumentet e noterizuara. Botuesi, i cili do të sillte grurin, justifikohej me një shkresë bankare ku vërtetohej se kishte derdhur valutën për blerjen e mallit, por tregtari rus ishte zhdukur pa nam e nishan… Botuesi, nën presionin e shantazheve, bëri ç’bëri dhe me gjithë familjen u zhduk pa lënë gjurmë. Disa prej “investitorëve” kur panë rrezikun real se po humbisnin paratë, deklaruan se nuk kërkonin as interesin, donin vetëm aq sa euro kishin dhënë. Merjemes dhe së bijës studente iu bë jeta e padurueshme. Telefonin e shtëpisë e flakën dhe disa herë ajo me të bijën shkonte për të fjetur tek shtëpia e vëllait të saj. Në pikën kulmore të grindjeve e mosmarrëveshjeve, ajo u kthye me urgjencë në mesnatë kur mori vesh se i shoqi ishte shtruar në spital. E kishin rrahur borxhlijtë. E gjakosën në fytyrë dhe i thyen dy brinjë duke e qëlluar pa mëshirë me grushta e shkelma. Gati e kishin vdekur, por njëri prej tyre u tha të ndaleshin sepse u duhej i gjallë. Pikërisht ishte ai që mori në telefon urgjencën. Shemoja kishte humbur shumë gjak. Ishte në ditën e tij më të zezë. Në gjithë jetën nuk mbante më të kishte ngrënë një pëllëmbë, jo më grushta e shkelma. Nuk ishte në gjendje të shqiptonte as emrin e tij për të bërë formalitetet në regjistrat e hyrjes së spitalit.
– Më mirë ta kishin vdekur, – tha Merjemja e mllefosur sa mori vesh çfarë i kishte ndodhur – ai na varrosi në dhe të gjallë. E zeza, mos më grabisin vajzën. Qeni, veproi në pabesi, prapa krahëve të mi. Ku do t’i gjejmë 200 mijë euro? Nuk i shkoj në spital dhe pikë. Do ta ndaj, të paktën të shpëtoj shtëpinë për vajzën. Qafën theftë, mos ia pafsha sytë!
Nuk zgjati shumë kjo situatë e pazakontë. Zoti nga njëra dorë të hedh dhe me tjetrën të pret. Pikërisht kur Shemoja doli nga spitali me gjurmë plagësh në fytyrë dhe me pak dhimbje në brinjë, e bija studente, u prezantoi të dashurin e vet me të cilin frekuentohej prej dy vjetësh. Një kthesë e fortë kjo në marrëdhëniet e tyre familjare. Dhëndëri i ardhshëm, në pamje, dukej djalë i mirë dhe i sjellshëm. Ai tha se me këtë situatë që u ishte krijuar në familje, mund ta linin të bijën të banonte në shtëpinë e tij. Aty do të ishte më e sigurtë. E kishte biseduar këtë edhe me prindërit. Kur Shemoja dëgjoi këtë propozim të papritur, nuk u besonte veshëve, por ama sytë i ndritën. Ndjeu se mund të kishte dritë në fund të tunelit. Deshi ta marrë fjalën, por u pendua. Më mirë të vendoste e shoqja. Dhe Merjemja nuk vonoi të thoshte:
– Të faleminderit, o djalë! Ne ia kemi lënë vajzës të zgjedhë, por nuk jemi në gjëndje të themi as po e as jo. Sidoqoftë është mirë të bisedojmë edhe me prindërit tuaj.
– Sigurisht, – tha djali – po deshët që nesër.
– Aman, – tha Shemoja me zë lutës – jo këtu në shtëpi, por në ndonjë lokal larg që këtej se do vijë ndonjë borxhli i çartur të na prishë gëzimin.
Ajo natë kaloi pa grindje, secili mendonte të nesërmen e takimit. Shemos i ngjante se brinjët nuk i thernin më aq shumë. Sidoqoftë nuk vuri gjumë në sy. Ndjente një zbrazti e boshllëk në stomak. Ishte si i përhumbur, as në qiell, as në tokë. Aty nga dreka erdhi një taksi e porositur dhe shoferi u tha se ishte në dispozicion të tyre për t’i mbartur tek lokali “Shpella e Ariut”. Kur zbritën nga taksia, Shemoja drejtoi trupin dhe u përpoq të eci mbi shputën e këmbës së djathtë. Në fund të fundit ishte miku kryesor, babai i vajzës, pavarësisht se i ngjante si një krushqi bamirësie e bërë me ngut. Mirëpo ku të lë Merjemja të gëzosh, duke u afruar tek lokali, i dha ultimatum, pavarësisht që foli me zë të ulët: “Vetëm një birrë ke për të pirë”.
– Ta zgjidhim këtë marrëveshje pa ardhur pijet, – tha babai i djalit. Dukej që ishte i mirëinformuar për situatën – ne e njohim gjëndjen tuaj ekonomike dhe na vjen keq për vështirësitë dhe sikletin që u është krijuar në familje. Duhet të dini se nëse borxhlijtë ju hedhin në gjyq, ju fluturon shtëpia nga duart. Ky është rreziku më i madh. Keni goxha shtëpi në qendër, tek “Postiqet”. Ne mendojmë kështu: Atë do ta blejmë ne dhe me paratë e saj ju mund të shlyeni gjysmët e borxhlinjve, ata më të rrezikshmit. Do t’ju gjejmë një shtëpi tjetër me qera, nuk do t’ju lemë jashtë. Këtë e bëjmë për të fejuarën e djalit në se na lejoni ta quajmë kështu. Vajza na ka thënë që ju jeni dakord me miqësinë.
Shemoja nuk u mendua gjatë. Tundi kokën në shenjë miratimi, por trupit i dha pak mbrapa për të mos e kuptuar e shoqja që po nxitohej të jepte aprovimin.
– Po na vini në borxh e në siklet me bujarinë tuaj, – tha përmes lotëve Merjemja – jemi ku thërret qameti. Mos qoftë as hasmi kështu si ne!
– Tani neve ju konsiderojmë një familje, – tha krushka duke shtërnguar krahun e vajzës – nuk mund t’ju lëmë në duar të vagabondëve. Mendoj të mos hapim fejesë, sepse borxhlijtë tuaj, duke marrë vesh që jemi krushqi me një familje në gjendje të mirë ekonomike, do t’ju kërkojnë edhe kamatën.
– Amani, ju kam rixha, vetëm t’i heqim qafe, – tha Shemo Qepujka me sytë e njomur duke menduar se në një “takim” të dytë borxhlijtë mund t’i merrnin jetën dhe ajo e shkretë vetëm njëherë të jepet.
– Ishim mirë, me pak të ardhura, po vajza nuk na binte në qafë, e shkëlqyer me mësime. Bashkia i ka lidhur rrogë që në shkollë të mesme. Im shoq deshi të bëhej milioner brenda një nate që theftë qafën e mos e zëntë ditën, inshalla, – nuk u përmbajt Merjemia as përpara krushqve. Mllefi po i digjte mushkëritë, kishte nevojë të shkarkohej. Nuk iu durua pa mallkuar edhe pse krushqit i shihte për herë të parë. E bija vërejti vetullat me nervozizëm, ndërsa Shemoja, shkaktari, nuk bzani. Uli sytë përdhe si një qen i rrahur keq.
– Kjo fatkeqësi nuk u ka ndodhur vetëm juve, por plot të tjerëve, kush më shumë e kush më pak, – tha krushku duke dashur të qetësojë ujërat.
– Po gjysmat e tjera? – nuk u përmbajt pa pyetur Shemoja. Ama vështrimin nuk ia hodhi së shoqes sepse e mori me mend që ajo mund ta shihte me ata sytë flakërues e gjithë urrejtje.
– Duke parë e duke bërë, borxhlijtë që keni farefis, i lini për në fund – tha krushku duke i vënë kapak gjithë bisedës që më shumë ishte si një takim biznesi se sa një fejesë.
Borxhlijtë sherrëxhinj i shlyen një më një, por gjysma tjetër që u mbeti në kurriz, gati sa nuk u zinte frymën. Borxhi i gërryente përbrenda papushim. Familja ishte në buzë të shkërmoqjes. Vajza, pavarësisht këtyre andrallave, e mbrojti temën e diplomës shkëlqyeshëm. Krushqit propozuan të bëhej martesa, me kusht që dasma të ishte e përbashkët dhe shpenzimet t’i paguanin ata. Gjatë kësaj kohe, Merjemja, kur pa që mbeti pa shtëpi, i shtoi sharjet. Pasuroi breshërinë e goditjeve duke shtuar edhe ca fjalë në greqisht si “zokopisu” dhe “malaka”. Tashmë Shemo Qepujkës nuk i bënin aq shumë përshtypje sharjet e mallkimet si në fillim. Madje atë nuk e zinte gjumi pa dëgjuar ato sharjet vënçe, si të fshesaxhijve. Në çdo rast e shoqja i vinte përballë krushkun Riza i cili, sipas saj dinte të bënte biznes pa i hyrë gjëmb në këmbë. Madje krushku Riza shkoi më tej se sa pritmëritë; rregulloi një kredi 100 mijë euroshe nga një bankë e nivelit të dytë. Me ato para u shlyen borxhlijtë e mbetur, ata që hynin tek të afërtit dhe farefisi.
– Po ku kemi mundësi ta likujdojmë ne atë kredi, – iu ankua Merjemja krushkut duke e parë me sy lutës e pikëllim.
– Atë nuk keni për ta shlyer kurrë, – u tha Rizai duke qeshur – ju nuk keni pasuri, nuk keni prona, ndërsa pensionin nuk ua prek njeri, është për mbijetesë. Nuk ka çfarë ju merr banka.
– – Domethënë ne do të vdesim me borxhe? – pyeti e habitur Merjemja.
– Ju as mund të blini, as mund të shisni, – u tha krushku – për ju nuk ishte aq e lehtë kredia e bankës, por si e qysh, më mirë të mos e dini fare.
Krushkë Merjemes nuk i hiqej nga mendja se si u muarr kjo kredi, si e dha banka? Me çfarë kushtesh? A mund të kishin ndonjë pasojë? Pastaj i shoqi kishte të trashëguar një kullotë me vëllezërit, pa letra, mirëpo krushku tha se as mund të blini, as mund të shisni. Pse? Për herë të parë, pas aq shumë tensionesh e telashesh, iu afrua të shoqit dhe duke zbutur tonin e zërit, e pyeti:
– Domethënë ne nuk marrim dot pjesë nga kullotat që kanë qenë në pronësi të babait tënd!? Jo? E po e paskanë pasur kësmet vëllezërit e tu edhe pjesën tënde. Ja në ç’hale na fute, ç’na bëre, o t’u bëftë në grykë…
– Jo, sepse banka ku kemi marrë borxhin na e bllokon. Me siguri krushku ka paguar rryshfet që ne të merrnim atë kredi të majme. Duhet të ketë bërë një marifet. Ma do mendja se në emrin tim ka dorëzuar një pronë të mbivendosur. Pra, ka dorëzuar ndonjë dokument fallco, gjoja nuk e dinim.
– Ditëzi, mos të futin në burg? Po më mirë të të mbyllin atje, ti nuk je për asgjë! Shyqyr që na dolën këta miq të mirë. Mua nuk më duhet gjë. Ik, hiqmu sysh, mor thyej qafën! Na varrose për së gjalli!
– Moj, ç’të duhet ty se çfarë ka bërë ai?! Rëndësi ka që na e hoqi litarin nga fyti. Më lodhe, më çmënde duke lavdëruar krushkun Riza. Më mirë shko edhe ti e fli në shtëpinë e tij. Rizai, Rizai, Rizai, më hëngre mëlçinë… – i tha duke shtërnguar grushtat e i nxirosur në fytyrë.
Ishte hera e parë që Shemo Qepujka po revoltohej ndaj gruas. Ishte hera e parë që ngriti zërin qyshkur hyri në borxh. Ai e dinte mirë se krushku nuk kishte paguar asgjë nga xhepi, madje kishte fituar shtëpinë e tij në mes të Tiranës, të mos përmendim vajzën, të parën e fakultetit, të cilën në fund të fundit nuk e meritonin. Eh, kur të zë rrota bishtin…Po leku shkon tek leku…
– Ke edhe sy e faqe ta zësh në gojë krushk Rizain! Pa atë do haje dhe, ishe ngatërruar me rrugaçë, me drogaxhinj. Ta dhanë një mësim, por ti nuk paske kuptuar gjë. E ke harruar shpejt drurin që hëngre dhe dy brinjët e thyera, o ditë zi, – i tha Merjemja qetë-qetë dhe i ktheu krahët.
Kredia nga banka e nivelit të dytë u zbardhi faqen. Të afërmit dhe kushërinjtë e Shemos u habitën kur ai me dorën e tij ua kthente borxhin, të gjitha eurot një më një. Nuk u besohej, i kqyrnin me kujdes paratë duke i numuruar, pastaj i rrihnin shpatullat dhe e ftonin për një kafe duke hedhur pas krahëve sharjet që i kishin bërë. “Do ketë rënë në valutë, kushedi me çfarë merret”, mendonin, por atij nuk i thoshnin asgjë. Ishin të lumtur që aventura me Shemon pati këtë fund të papritur.
Vajza, ekonomiste e lartë, u punësua brenda firmës së vjehrrit. Pas dy vitesh martesë lindi një vajzë, pikërisht Lizën katërvjeçare që ua prezantuam në fillim të tregimit. Puna në kompani ishte shtuar dhe ajo donte që bijën ta kishte të sigurtë sepse shpesh punonte me orar të zgjatur. Ku më mirë se sa tek prindërit e saj mund të qëndronte Liza?! Shemo Qepujka, për herë të parë në vitet e demokracisë, po merrte frymë lirshëm dhe u bë i dobishëm për familjen. Në pesë ditë të javës ai binte e shpinte të mbesën nga Blloku drejt Qendrës dhe e kundërta. E bija u paguante rregullisht qeranë e apartamentit dhe ata ktheheshin e rrotulloheshin me pensionet e tyre. Ama do të mbeteshin borxhlinj të përjetshëm. Kohët e fundit Shemoja nuk kishte më ndrojtje të futej klubeve. Gjysma e së keqes. Kur e shoqja, Merjemja, ndjente kutërbimin e rakisë, qysh tek dera e shtëpisë, ia plaste në fytyrë:
– Si nuk hoqe dorë nga alkooli, prish lekët e taksisë, nuk ke faj ti, fajin ma ka ime bijë. I kam thënë të mos të të japë kokërr leku, por ajo nuk më dëgjon, kokë derre, të ngjan ty nga kjo anë. Po të merr në qafë. Të paktën mblidhi e blij një palë këpucë për të qenë. Këto që ke të futin ujë.
– Jam rritur në varfëri, grua, jam mësuar, nuk dëgjojnë këmbët e mia, sidomos kjo e shtembëra, – përpiqej ai ta kthente në humor vërejtjen e së shoqes, por ajo nuk tërhiqej, ndizej edhe më shumë.
– Kam gjithë jetën që vuaj me ty! Ku i ke shokët, nuk ta kisha borxh të na fundosje në kaq shumë telashe e andralla. Malokët zbritën pa një lek në kryeqytet dhe ndërtuan shtëpi të reja. Me bicikletë i kanë mbledhur tullat, një nga një. Po ne? As kjo shtëpi nuk është e jona. Na detyrove që apartamentin që na la sistemi i vjetër ta shisnim me vlerë të ulët për të larë borxhet e tua.
– E ç’thua moj ditëzezë, edhe shtetet kanë borxhe, kështu mbahen, me kredira. Lexova në gazetë që Amerika i paska borxhe të mëdha Kinës.
– Paske lajthitur fare, lëri dëngëlat, si jetojnë amerikanët e si jetojnë kinezët, hane shan, hane Bagdat…
– E kisha fjalën për shtetet, jo qytetarët.
– Tek qytetarët, aty duket mirëqënia…
Merjemja vazhdonte të fliste, herë me zë të lartë e herë me shpoti, por ai nuk dëgjonte më, ose bënte sikur s’dëgjonte. Nuk përgjigjej dhe shkonte matanë, nga dhoma e gjumit ku bënte sikur shfletonte ndonjë libër a gazetë. Nuk i delej me fjalë së shoqes. Lëre më që ajo kishte ku të kapej në pusin e pafund të gafave të tij.
Të dy ishin me origjinë nga Jugu i Shqipërisë dhe nga i njëjti qytet. Jo vetëm kaq, por ishin rritur si komshij dhe për martesën e tyre nuk pati asnjë kundërshtim. Në vitet e komunizmit, i cili zyrtarisht njihej si socializëm, transferimi në Tiranë nuk ishte i vështirë sepse i ndihmuan të afërtit dhe farefisi që ishin të lidhur aq ngushtë me pushtetin. Shemoja kishte mbaruar fakultetin ekonomik me rezultate jo edhe aq të mira, por shpatullat i kishte të ngrohta. Rridhte nga një familje prej militantësh. Kështu pas diplomimit u katapultua drejt e në Komitetin Ekzekutiv të rrethit. Pas vitit të tretë të punës, u propozua specialist në Ministrinë e Tregtisë së Jashtme. Merjemja, me të cilën sa ishte fejuar, u gëzua pa masë. Nuk do të jetonte në familje të madhe patriarkale siç ishte ajo e të fejuarit, por do të transferoheshin në kryeqytet. Këtë nuk e kishte shkuar as në ëndërr. Kur vijnë të mirat, hapu derën. Edhe për shtëpinë në kryeqytet ishin me fat. Morën një apartament të ri, nga ato me tulla të kuqe silikat, në mes të Tiranës. Pjacë hesapi, afër dikastereve.
Në kryeqytet bënin jetë të sigurtë. Merjemja pas ca kohësh hyri mësuese dhe ata jetonin jo vetëm më mirë se të tjerët, por kishin filluar edhe të kursenin. Nuk deshi fati të lindnin shumë fëmijë, por mbetën me një vajzë. Ajo vinte e mbarë dhe thuajse ishte e para e klasës. Sistemi i ri demokratik e zuri të bijën studente, por me ardhjen e demokracisë, Ministria e Tregtisë së Jashtme u shkri dhe i ati, Shemoja, mbeti pa punë. Pikërisht atëherë u dha pas alkoolit dhe nuk kishte natë të mos shante Amerikën që ish zyrtarët e atij sistemi i detyroi të mendoheshin mirë kur kishin një pjatë supë përpara; ta hanin për vete apo ta linin për fëmijën.
– Po bën, ore, edhe ti një punë private, nuk sheh që jemi në ditë të hallit, hidhu si shokët, nuk të pengon Amerika, – e qortonte e shoqja.
– Çfarë të bëj, të vjedh, të mashtroj!? – i kundërvihej ai dhe bënte sikur nxehej.
– Dil tek tregu, merru me kambizëm, ato pak lekë që kemi në bankë ktheji në valutë dhe fito si gjithë të tjerët.
Shemua e ndoqi këshillën e gruas. U lidh me ca biznese të vegjël dhe me kambizmin mund ta fitonte një rrogë në muaj, por çdo mbrëmje paratë ia numuronte gruaja dhe ajo shihte se fitimi ishte i vogël. Dy herë policia i konfiskoi valutën mbasi ai nuk kishte leverdi të nxirrte license. Punonte kondrabandë. E shoqja nuk e besoi, i thoshte se paratë i ke prishur klubeve me shoqërinë e pijanecëve, kështu ai e braktisi fare atë “zanat”. Për muaj të tërë endej kot nga Pazari i Vjetër për tek Sheshi i Bankës. Më e shumta, ndonjë i njohur, e ftonte për një kafe, por punë nuk kishte, madje as punë krahu sepse firmat lakmonin të kontraktonin djem të rinj me zanate. Edhe nga trotuari buzë Lanës nuk shkonte më nga që në disa pijetore kishte ca borxhe të prapambetura, raki e papaguar.
Firmat piramidale shkaktuan një traum të paparë tek shumica e njerëzve. Disa kishin shitur shtëpinë dhe kishin humbur gjithçka, ndërsa Shemoja e kishte apartamentin në mes të Tiranës. Pikërisht në këtë kohë dikush i shtiu në vesh tregtinë me grurin nga Rusia. I pëlqeu shumë si ide. Iu duk normale, e realizueshme, por…
***
Duke mbajtur mbesën prej dore, Shemoja hyri në bllokun e pallateve ku kishin apartamentin me qira. Ishte një ditë me diell. Shiu që kishte rënë gjatë natës e kishte zbritur pluhurin e atmosferës në tokë dhe ai ndjeu frymëmarrjen të lehtësuar. Nuk ka si Tirana pas shiut, mendoi. Tek hyrja përshëndeti nja dy gra të njohura dhe bëri lart për nga shkallët. Për t’u siguruar, futi edhe njëherë dorën në xhep dhe me mollëzat e gishtërinjve preku “Skënderbeun”, kështu e quante dhjetëmijëlekshen që i kishte dhënë e bija. Do të linte mbesën në shtëpi dhe do të dilte buzë Lanës. Duke kujtuar pijetoren, i dukej sikur në hundë ndjente erën e qofteve. Sa hyri brenda shtëpisë, entusiazmi iu shua duke kërkuar me sy të shoqen. Ajo nuk ishte as në kuzhinë, as në banjë, as në dhomën e gjumit. Ndoshta ka dalë për të blerë diçka tek dyqanet rrotull, mendoi. Si nuk i shkoi mendja tek ajo copë letër mbi tavolinë: “Shemo, sot është dita e pensioneve, po shkoj t’i marr, mos e lër Lizën vetëm. Prit sa të vij unë…”. Kushedi kur kthehet, mendoi dhe sa hap e mbyll sytë, entusiazmi iu shua. Sytë iu zvogëluan edhe më dhe muskujt iu squllën. Hapi televizorin për të parë lajmet, por Liza nuk e linte të qetë. Herë pas here i bënte thirrje të luanin kuka-msheftasi, por ai nuk ia vinte veshin. I dukej sikur koha kishte ndalur në vend. Atij i ishte mohuar familjarisht të tërhiqte paratë edhe pse kohën e lirë e kishte me pash. Merjemja e kishte humbur besimin dhe ajo përdorte një autorizim të tij për të terhequr dy pensionet mujore.
Liza u bë e padurueshme dhe po e ndukte nga mënga e xhaketës. Këtë radhë nuk duhet t’ia prishte. U ngrit dhe e mori kaliqafë. U end me të nga korridori në dhomën e gjumit. Deshi ta lëshojë mbi krevatin dopjo, por nga nxitimi u pengua pas një rrugice e cila iu mbështoll pas këmbëve. Ndjeu që po rrëzohej dhe bëri kujdes që mbesën ta shtynte në dyshek, por u palos për vete më dysh. Vendi ishte i ngushtë dhe ai u rrëzua për tokë. Mbeti midis sustës së krevatit dhe komosë. Qafa iu shtrembërua dhe nuk mbushej me frymë. Për minuta të tëra mbeti ashtu pa lëvizur gjersa Liza nisi të qajë me kuje. Merjemja e njohu të qarën e mbesës duke hapur derën e apartamentit dhe ishte gati të lëshonte një nga ato mallkimet e saj me fjalë të huajtura nga gjuha greke, por duke e parë të shoqin në atë pozicion qesharak dhe me sy të perënduar, kafshoi gjuhën dhe u ndal. Çfarë kishte ndodhur!? E ngriti me rrëmbim, por Shemoja nuk e lëvizte dot qafën. Ndjente dhimbje dhe sytë i kishte të vagëlluar.
– E zeza, – tha Merjemja e lebetitur- e kanë zënë mallkimet e mia, nuk po e lëviz qafën. E paska kapur likësht.
Nuk mjaftonte këmba e djathtë, na tani edhe qafa. Borxhi i bankës i qëndronte mbi kokë si shpata e Damokleut, pavarësisht që krushku thoshte se nuk do ta likujdoni kurrë e nuk ka për t’ju kapur kush për xhakete. Hej bela, do tregohej me gisht si borxhli i përjetshëm. Kështu do të vdiste. Nuk ndjente gëzim. I dukej sikur ecte në rrugë lakuriq. Nuk ndjente as ngrohtësinë e gruas si dikur. E si të mos pinte? Diçka e rëndësishme ishte thyer përgjithmonë brenda shpirtit të tij e nuk ngjitej më, kurrë. Shemo Qepujka, edhe kur zverku iu shërua e nuk i dhimbte më, ecte me kokën pak të anuar nga e majta. Si zakonisht hapat e çonin në pijetore. E ndjente se po mplakej para kohe. Dhe fliste me vete, nën zë: “Eh, si janë njerëzit, e gjykojnë se qafën ma kanë shtrëmbëruar borxhlijtë. Nuk ke çfarë u bën, ata mendojnë atë që duan vetë. Kështu e ka mileti sot…”. Pastaj fuste dorën në xhep dhe sigurohej për të fundit herë në se “Skënderbeu” ishte aty.
***
– Dhe që nga ai moment që e gjeta Shemon me zverk të përdredhur, hoqa dorë nga nëmët. U pendova, për kokën tënde. Nganjëherë mallkimet të zënë, – i tha Merjemja së bijës, një ditë, kur ajo e pyeti me të qeshur se si ishte e mundur që nuk e kishte dëgjuar më të nëmte babanë.