Kristín Bjarnadóttir dhe Anna Mattsson, në shqip nga Ledia Dushi dhe Hamit Gurguri
Kristín Bjarnadóttir
Kristín Bjarnadóttir ka lindur në Blönduós të Islandës më 29 Maj 1948. Përgjatë 1988 – 1989 ka kryer një kurs për skenariste në Institutin Dramatik (Dramatiska Institutet), si edhe ka studiuar filozofi dhe letërsi në Universitetin e Goteborgut në Suedi. Bjarnadóttir ka punuar në teatër për dy dekada, si aktore, mësuese e dramës, përkthyese dhe dramaturge. Për një periudhë të shkurtër kohore, në bashkëpunim me poeten e shquar islandeze Nína Björk Árnadóttir ka punuar në radion kombëtare islandeze, me programe për teatrin dhe letërsinë skandinave. Vëllimi me poezi Sepse peizazhet janë të tuat (Þvíaðþitterlandslagi) u botua më 1999. Krijimet e saj poetike, prej vitit 1979 janë publikuar në revista dhe antologji të shumta. Bjarnadóttir ishte një nga gjashtë poetët skandinavë që morën pjesë në festivalin e poezisë Norden möter Mekong (Scandinaviameets the Mekong) në Kamboxhia në Qershor të vitit 2009. Bjarnadóttir, së bashku me poeten suedeze Anna Mattsson, e kanë vizituar Shqipërinë në vitin 2016 dhe kanë lexuar krijimet e tyre poetike në disa biblioteka dhe shkolla në Fier, Berat, Lezhë dhe Durrës. Në 2017 dhe 2019 Bjarnadóttir ka qenë pjesëmarrëse në aktivitetin letrar “Ditët e poezisë suedeze” në Shkup, ku është takuar me poetë të tjerë shqiptarë.
Poezi nga Kristín Bjarnadóttir
Rroba për kukulla
Për të bërë rroba kukullash.
Kjo ishte sfida ime e madhe. Si rrobaqepëse.
Si të isha stiliste. Si një çupëlinë.
Ishte e lehtë të merrje çka mbetej nga fabrika
kur nëna priste rrobat për të rritur.
Kukullat ishin të vockla. Kukulla vajzash. Pikërisht për të kënaqur zgjedhjet e mia.
Ishte më keq me kukullën time të preferuar
e cila kishte një fustan blu të bërë prej plastike.
Gjithë i mbërthyer qe fustani i saj
Kështu ajo mund të ecte lehtësisht.
Ishte një sistem modern, për atë kohë.
Në mënyrë që të mund të qenë vendosnin njërën këmbë në këpucën e zezë me shkëlqim
përballë tjetrës po në një këpucë të zezë me shkëlqim.
Kështu ndodhi kur kukulla e veshur përgjithmonë me blu mori ndihmë.
Gjëja më e vështirë ishin sytë. Në fillim
ata duhet të mbylleshin nëse e ngrije kukullën horizontalisht në ajër
dhe pastaj ata do të hapeshin përsëri kur ta vendosnim drejt.
Një kukull pra që mund të hapte dhe mbyllte sytë.
Askush në oborr nuk kishte një kukull të tillë. Ishte e imja.
Por sytë ranë nga sipërfaqja dhe u zhytën thellë në kokë.
Nuk kisha më një kukull me sy blu, por vetëm një kukull me sy kuisës.
A ishte vallë faji im?
Kundërshtì Në botën time prej djali jam e fortë. Aty jam pushtuesi. Bëj gjëra të hatashme.Bëj vërtetë punë të rënda. Sjell sasi të mëdha uji për të përgatitur çimenton. Ndërtime përnjëmend të rënda. Po, vërtet. Jam punëtor ndërtimi. Jam përgjegjës. Unë jam bari. Mblidhja delet asaj pranvere dhe s`isha më shumë se njëmbëdhjetë. 400 dele. U deshën shumë orë ngase nuk bindeshin të kthehen në shtëpi. Pa balon dhe pa Orën1 as unë nuk do të pranoja të kthehesha në shtëpi. Rrija gjatë nëpër punë. Përhumbesha pranë ujrave duke tërhequr rrjetat. Me peshq rozë që nuk quheshin peshk, por salmon, trofta e peshk karakulli. E hidhja përsëri rrjetën në liqen. Kjo ishte një çështje besimi. Rrija me orë të tëra në banjë duke lexuar. Mbyllja derën dhe lexoja. Isha e ngarkuar me jetën time. Me mendimet e mija kohë pa kohë.Por përndryshe… ajo vajzë. Ajo mund të shkonte. Ajo nuk më dha asgjë, ishte aq shumë e bindur. Fëmijë i përkëdhelur që i hidhte gjërat mënjanë dhe qaravitej. Konkuronte të ëmën. Motrat e mia gjithashtu. E me gra të tjera. Ndërsa mamaja ishte më fantastikja. Ashtu ishte përnjëmend. Gjithçka tjetër ishte e rreme dhe vajzat e dinin këtë. Ngjyrë rozë e kuqerremtë vajzë rozë budallaqe. Vetëm qiellit të mbrëmjes i lejohej ajo ngjyrë.Si dhe qiellit të mëngjesit kur nxirrja lopët. Qielli i mëngjesit të verës. Ose momentet pranë gurit, pranë ujit.
Hulder – është një figurë joshëse e pyllit që ndeshet në folklorin Skandinav. Emri i saj rrjedh një rrënjë që ka kuptimin “e fshehur”, “sekrete”. Ajo njihet si skogsrå “shpirt i pyllit” ose Tallemaja “Maria e pemës së pishës” në folklorin Suedez dhe “ulda” ne folklorin Sami.
Duket sikur…
Vallëzimi i kujtimeve. Dhe dëshirat e mëdha. Koha e vallëzimit të lumturisëkur ditët dhe netët ishin të pagjuma, kur mund të rrije zgjuar e të shijoje çdo minutë. Për të shijuar aromën e mëngjesit dhe mbrëmjet e ngrohta në detet e rrezikshme me miqtë në muaj e mjalti, metë dashuruar në udhëtimin e këngës, me dashnoren në tragetin e Finlandës ëndrra se i përket bashkësisë së yllësisë së familjes tënde, miq që nuk zhduken. Shokë që nuk vdesin miq që nuk heqin dorëmiq që nuk i zhgënjejnë miqtë, që nuk martohen me miq që nuk janëmiq të sëmurë që nuk janë miq shumë të suksesshëm që nuk janë gjithashtumiq të bukur që nuk janë shumë të mërzitur, jo aq të mërzitur për të qenë jo vetëmtepër të zgjuar jo shumë të talentuar, as kërcimtarë te talentuar jo shumëtë largët jo shumë të kërkuar jo shumë të çmendur jo shumë normalëjo gjithë çka kërkoj prej tyre … miq … të cilët nuk ju lënë kur ata largohen kuaj të çmendur kuaj kalorësish kuaj Dalslandik kuaj Islandik kuaj fëmijëshkuaj familje… Kuaj biçikletë. Kuaj-QKaubojs. Kaugërls.Çfare je ti? Kush je ti. Si jeni. U krye. Ragdoll. Shtëpi qelqi për kukulla. Kukull lodër.
Koha e tangos
Eci drejt tokës pa të nesërme
me horizonte
me tani të pafundme
ku të djeshmet ekzistojnë
si një trup që vuan
apo si një zemër e vjedhur
Sa e verdhë është ngjyra
e tangos
Sa i gjelbër sa i lehtë
sa blu i errët apo i kuq
A ka rëndësi?
Sa prej ylberi
gri gei hetero apo trans
Besimi ka rëndësi
ndërkohë që rrotullohemi
Përqafime të këndëshme në role t`pazakonte
Duke u kujdesur për koshiencën
duke u ndërgjegjësuar
për udhëtimin e çifteve të reja
nëpër çastet e Ngjashmërive
nëpër muzikën që të shtyn
një hap më pranë
truallit të nostalgjisë
dhe të vetmisë gjithashtu
Po rrethojmë rrotullimet
duke përqafuar diellin
ndërsa kujdesemi
Duke dëgjuar…
Shpina ime ka rëndësi
energjia ime i vlen
imazhet e mija të brendshme
ngazëllimi ynë qetësia jonë ëndrrat tona
E sa nga e gjithë kjo është koreografi?
Tangos nuk i duhet
tangoja është hapësirë e padukshme
mes nesh duke bërë foto
t`përbaskëta
Tangoja më këndell
në këtë çast.
Shqipëroi nga anglishtja: Ledia Dushi
Anna Mattsson
Anna Mattsson (1966) është poete, romanciere dhe përkthyese suedeze. Shfaqet për herë të parë në skenën letrare më 1988. Prej asaj kohe Mattsson ka publikuar 10 libra me poezi e prozë, si edhe përkthime të ndryshme. Anna Mattsson ka studiuar letërsi krahasuese, filozofi dhe gjuhët nordike. Për disa vjet ajo punoi si përkthyese për Këshillin Nordik të Ministrave, veçanërisht midis Faroishtes dhe Suedishtes. Ndërmjet viteve 1990 dhe 1993, Mattsson ka jetuar në Ishujt Faroe ku ka studiuar Gjuhët Nordike në Universitetin e Torshavnit. Prej vitit 2001, përfshihet në shkëmbimin kulturor midis Suedisë dhe Kamboxhias. Mes viteve 2003 dhe 2006 (por edhe aktualisht herë pas here) ka jetuar në Phnom Penh. Ndër të tjera, ajo ka botuar një përkthim të romanit për fëmijë “Pipi Çorapegjata” në gjuhën khmerishte (kamboxhiane). Libri i fundit i botuar më 2013 është përmbledhja poetike “Udha e Dritës” (Ljusgatan).
Poezi nga Anna Mattsson
Akulli i një nate
(Poezi për vetminë)
1.
si quheshe ti prej fillimi
para se të ngrinin kukullat e tua
nën mbulesën e borës së parë
emri yt i parë pushon gjithashtu në heshtje
nën një rrasë të hollë sa një fletore
në një kënd jashtë varrezave
kukullat e tua ishin të heshtura
kur ti ua ndërroje rrobat
iu jepje injeksione me majë lapsi
dhe i fashoje
tani qëndron drejt në një shtet
ku emri yt thirret për së largu në megafonë
ti qëndron drejt në tramvaj
mbahesh fort për doreze
frymon heshturazi përballë xhamit
një mjegull ku mund të shkruash
emrin tënd të mbramë dhe atë të fillimit
2.
na ishte dikur një qytet
ku ti u shove shumë herët
atje shtrihej një rrugë
ku ti u ringjalle si gjallesë
e rrëfenja jote është heshtja
ishte atje një shkallë druri
ku duhej të heshtje pas orës dhjetë të mbrëmjes
ishte një kuzhinë një dhomë e një shtrat
ku ti flije pa bëzajtur
me ëndrrat plot këngë lufte
unë shkruaj poezi
si të të murosja brenda murit
si duket kur një njeri hyn në një mur
a ndodh kjo me piskamë e me zhurmë
apo me një heshtje kumbuese
një derë hapet jashtë në shkallë
unë dëgjoj një zë si melodi shllageri:
njerëzit takohen dhe lindin të bukurit tinguj
ata takohen por zemrat e tyre pothuaj s’dëgjohen
3.
nëse sytë janë dritë e trupit
goja është krejt errësirë e tij
shkronjat e pangjyra lëvizin si flutura jashtë dhomës
unë s’jam më e frikësuar të vdes nga heshtja
nëse sytë më mbyllen më ndiz veç një qiri
dhe epitafin për të zhdukurit nga historia
ç’lloj heshtje ishte që i zbehu aq fort ata
heshtja gjinore
pushteti gjinor
heshtja klasore
gjuha e bardhë apo gjuha e zezë
ngjyrat që trembën urinë e fjalës
jeta është e shkurtër për këtë heshtje
4.
në gjumë unë shkel mbi një rrafshnaltë
nga një horizont në tjetrin nuk shoh askënd
zhytem në hi deri në gju
errësohet, e hiri me nxitim shndërrohet në borë
diç më thua nën zë pranë një guri sa një rradake
aty has në një kokë, në një rrashtë
e mbështes veshin drejt laringut
dëgjohet një këngë në brendi
është një flutur aty që këndon
kur zgjohem koka nuk është më
shtrati im prej acari rri rrasur në borë
diç më duhet të bëj në jetë, diç duke kënduar
pejzat e zërit tim kujdesen për tërë hapësirën
a thua se jeta është e pambarimtë
këtu jeta është e pambarimtë, mbi këtë rrafshnaltë
një valle me disa tarabukë shumëngjyrësh
Shqipëroi nga suedishtja: Hamit Gurguri