Albert Z. ZHOLI: Faik Konica, Kristo Negovani dhe gjuha shqipe e deformuar

Siç thoshte Dritëroi, nuk ndjehemi rehat nëse nuk ulërijmë për të nxjerrë marazin tonë apo nëse nuk shqiptojmë ndonjë fjalë të ndyrë

 

Përdorimi i fjalëve të huaja ka zaptuar shtresën e lartë të shoqërisë, kryesisht politikanët

Faik Konica duke folur për gjuhën është shprehur: “Erdhi më në fund edhe për gjuhën shqipe koha e lulëzimit, kohë shpresë! Në të katër anët, një zjarr i bukur zien në zemër të djalërisë dhe plot me dëshirë, trimoshët e dheut tonë po përpiqen për zbukurimin e shqipes”. Me fjalë zemre një nga korifejtë e letrave shqipe përcakton saktë se gjuha e një Kombi është themelore në jetën dhe zhvillimin e tij. “Shkronjat bëjnë kombin të quhet komb, po të mos ketë shkronja shqip , dituria e kombeve të tjera do të na mbysë , nuk do të dëgjohet më fjala shqiptar e shqip” – thoshte kleriku i nderuar Papa Kristo Negovani, i vrarë nga shovinistët grekë në pabesi.

Ç’po ndodh në tranzicionin shqiptar?

Ky tranzicion i tejzgjatur shqiptar ka ndikuar jo vetëm në politikë, ekonomi, karakter, por edhe në huazimet gjuhësore. Tendencat e huaja gjithnjë kanë bërë vend në territorin shqiptar. Duke qenë një vend i vogël, strategjik, gjithnjë të huajt kanë plaçkitur kulturë dhe kanë lënë zakone të mbrapshta dhe një mënyrë të shprehuri që thellë- thellë, nuk i përket rrënjëve tona. Kosova ka jetuar gjithnjë nën represionin serb dhe si e tillë, është munduar ta ruajë gjuhën e saj shqipe në thelbin e saj, duke ruajtur të folurën më të kulluar që i përket gegërishtes së vjetër . E tek të kujtohet fjala – shitore – të duket shumë larg fjala – market – dhe një cungim i bukur i fjalëve krijon një origjinalitet dhe bukuri gjuhe nëse ne themi –‘domosdoshmëri- kosovarët thonë –domosdoja’-, ‘përveç-përpos’, ‘fëmija-fëmiu’, ‘i arritur-i përmbushur’. Por sigurisht një shqipeje të kulluar i janë kthyer dhe shkrimtarët më të modës si dhe kokat e arta të letërsisë, që kanë qenë gjithnjë fanatikë ndaj përdorimit të gjuhës së tyre të mëmës si një gjest atdhetar dhe një detyrë për t’ia transmetuar brezave të mëvonshme. Një pjesë e madhe artistësh të penës ndërmjet tyre dhe të rinjtë i janë kthyer dialektit me shumë përkushtim. E nëse do citonim një poezi të Ledia Dushit do kuptonim gjithë bukurinë e gegërishtes:

Kanë mbarue kumbllat;

vera asht rrëzue n’përrue…

Jam kthye n’mal…

Mbramja m’varet n’shpinë,

zjermi del prej kështjellash…

Asht festë…

Ndër drita varun n’qiell,

 kryet tem i vdekun. 

Por sigurisht nuk është qëllimi ynë të flasim në këtë tendencë vetëm për letërsinë, por për të gjitha sferat e jetës shqiptare. Fjalë të reja kanë zënë vend në gjuhën e përditshme të komunikimit, ndërkohë që letërsia është shumë më e kujdesshme. E teksa ka nisur të jetë një përshëndetje shumë e modës fjala -Tung- shkurtim i –tungjatjeta- herë pas here të zë veshi funde bisedash si: hajt pra ciao, ose:okey, paçim! Një miks gjuhësh që duket pak e habitshme, por që është një mënyrë e re së foluri. Dhe njerëz në moshë madhore i dëgjon të shqiptojnë këto përshëndetje. Nën ndikimin e telenovelave në gjuhën portugeze vajzat e vogla që adhurojnë Zhaden kanë nisur të përmendin pas çdo fraze allah allah! Dhe Hola! Një modë së foluri prej e huaj.

Të rinjtë

Nëse padashur do hysh në mënyrën se si të rinjtë përshëndeten, patjetër që do keqkuptohesh me fjalët. Ja disa shprehje: Hë mi Lace! Që do të thotë : Hë mi parazite, njeri që e vret kohën kot. Ej bobi! Që në gjuhën e adoleshentëve përkthehet ‘Hë more boss’,’ rob me pare’. ‘Hë figure ç’kemi!’ Që do të thotë që je shumë i njohur nga të tjerët për bëma. Ose: ‘Hë tipi!’ Përkthehet, je shumë gazmor. Përdoren dhe fjalët ‘patok, rosak, derrkuc’ e shumë epitete kafshësh që padyshim lidhen me ngjashmërinë e formës së trupit, të fytyrës apo ecjes. Kjo është gjuha e adoleshentëve shqiptarë. Një gjuhë që padyshim do ndryshojë dhe nën ritmin e kohës do mbetet veç një kujtim i shkuar.

Përdorimi i fjalëve të huaja ka zaptuar shtresën e lartë të shoqërisë

Por ndërsa lojërat e moshës bëjnë të vetat, përdorimi i fjalëve të huaja ka zaptuar shtresën e lartë të shoqërisë. Elita, fut këtu dhe politikanët, ose përdorin një gjuhë të pakuptueshme ku frazat dhe terminologjitë mbizotërojnë, ose bien kryekëput në hulli mendimesh, që i çojnë dhe të tjerët në qorrsokak. Duke sjellë një hendek të madh mes politikës së tyre të pakuptueshme dhe popullit të thjeshtë. Karakteristikë e Parlamentit shqiptar është përdorimi pa fund i frazeologjisë së rënduar me sofizma . Por ndodh një fenomen i çuditshëm. Kur sherret janë pikante dhe ndoshta nga më të vështirat, pra në momentet më delikate të karriges së tyre funksionare, me shumë dashuri politikanët i kthehen gjuhës së popullit duke i nxjerrë dhe me tepri nga bagazhi i tyre . Beni i Xhikes u bë për një kohë të gjatë lajtmotivi i bisedës së njerëzve. I kujtonte të gjithëve zhargonin e lagjes. Shumë herë këta të fundit në kulmin e kontradiktave të mendimit nuk kanë turp të shqiptojnë dhe fjalë të ndyra që janë kundër etikës së komunikimit. Por, fundi i fundit jemi shqiptarë dhe siç thotë Dritëroi, nuk ndjehemi rehat nëse nuk ulërijmë për të nxjerrë marazin tonë dhe nuk shqiptojmë ndonjë fjalë të ndyrë ose ngremë dorën. Vetëm një pjesë e madhe intelektualësh që e duan veten e tyre, që vlerësojnë më shumë se gjithçka atdheun ku kanë lindur, bëjnë maksimumin e tyre për të gjetur fjalë që kanë një tingull të bukur në shqip. Sigurisht që meritën e madhe e kanë përkthyesit e mëdhenj si Shvarc, Nonda, Varfi që nëpërmjet përkthimit të perlave të letërsisë kanë qëndisur gjuhën shqipe. Pa harruar këtu dhe shkrimtarët e mëdhenj që nga Naimi, Kadare, Dritëroi, Xoxe që rrëmojnë në thesarin e popullit për të gjetur kryevepra. Një fjalë shqip që populli e ka krijuar me shumë mençuri tingëllon vlerë dhe respekt për ta futur në gjuhën e mendimit dhe të shprehjes. Le të bëjmë disa krahasime ‘djalë i ri -djalë riosh’, nëse do thoshe -e vetme- s’mund ta krahasosh me fjalën popullore –kallogre-, ose ‘sprapsem – zbyth’. Populli ruan thesare të mahnitshme, puse, ku dija njerëzore është grumbulluar me aq shumë mund.

Lokale me emra qytetesh të huaj

E megjithatë, modat e reja që kanë nisur të duken dhe në emërtimet e rrugëve, duket sikur i bën indiferentë njerëzit realë. Fenomeni i kujtesës së një populli nuk mund të ndryshojë shpejt. Janë disa monumente, disa vende me emër që do mbeten jetë e mot. Siç janë pazari i vjetër, Flora, rruga e Elbasanit, rRruga e Kavajës, Tirana e Re e shumë emra toponime që lidhen me kujtesën e një populli dhe nuk mund të zhduken kollaj. Por huazimet nuk mund të frenohen nga askush. Sepse është koha e globalizimit të gjithçkaje. Dhe fundi i fundit kanë hyrë shumë. Mjafton vetëm një shëtitje rreth 15 katëshit. Do të zënë sytë tituj dyqanesh dhe baresh si London, Firenze, Biznes Shop, Manhattan, Neu York, Roma, Internacional, Chaplin, Piazza, Athina, Akropoli, Carlsberg, Manhatan, e shumë emra të tjerë qytetesh nga filli i botës në fund të saj, që emërtojnë bare e dyqane. Disa prej pronarëve kanë jetuar në ato vende dhe duket se i sjellin kujtimin duke emëruar biznesin e tyre. Ndërkohë që restorantet popullore mbajnë tituj pak të çuditshëm por që japin ngrohtësinë e familjes Tymi, Xha Rrema, Tirona, Oxhaku, Kafja e vjetër, Te Daja, Te Ceni, Devolli, Korça, Përmeti, Ali Pasha, Tepelena, Vjosa, Kashta, Tirona, Oxhaku, Tetovarët e shumë të tjera. Emri, sipas biznesmenëve zgjidhet nga luksi. Nëse bëhet fjalë për një dyqan të shtrenjtë duhet të jetë patjetër me emër të huaj, ndërkohë që ato të dorës së lirë kanë emër shqiptar. Një lloj padrejtësie që ia bëjmë vetes dita ditës. Sepse duhet të kemi parasysh që të huajt do na vlerësojnë siç duhet vetëm kur ne të jemi vetvetja, të kemi gjuhën tonë, traditat tona.

Emrat e huaj

Meqë përmendëm punën e emrave, në ish kohën e diktaturës shumë fëmijëve që lindnin u vihej emri i diktatorit dhe i fëmijëve të tij. Një gjë që ndodh në gjithë diktaturat e botës. Tre vjet më parë kur u rrëzua diktatori i Irakut dhe…. mbi 50 mijë veta ndërruan emrin e tyre. Quheshin Sadam. Një mentalitet që fundi i fundit pikaset në të gjitha vendet e botës. Por emrat e bukura shqipe janë shumë si Flutura, Shpresa, Bajame, Pranvera, Shega, që i përkasin një brezi që do zhduket pa u ritransmetuar. Ndërkohë që emrat Gëzim, Bashkim, Urim, Përparim, Alban, duket sikur përdoren më shumë në Kosovë sesa në Shqipëri. Tendenca e shqiptarëve është t’i vënë emra të huaj fëmijëve të tyre, duke menduar se janë shumë internacionalë dhe kuptohen nga të gjithë. Emra si Alba, Stela, Keti, Luis e shumë amerikanizma, italianizma, greqizma kanë pushtuar listën e thirrjes së emrit nëpër shkolla. Kjo tendencë është akoma më e madhe në vendet ku shqiptarët kanë emigruar. Por sigurisht dhe ky është një shtrembërim që i bëjmë vetes, thjeshtësisht pa e kuptuar.

Për atë gjuhë duhet të luftojmë të gjithë 

Një mendimtar i madh ka thënë që, bota është një fshat i madh, ku të gjithë pak a shumë ngjajmë me njëri tjetrin. Na ndan vetëm e shkuara, kultura që paraardhësit na kanë transmetuar dhe do i trashëgojmë në të ardhmen. Shumë gjëra do ndryshojnë në të ardhmen. Por një gjë është e sigurt: koha do filtrojë modat, por jo shqipen e kulluar. Ajo është pasaporta jonë, gjaku i jetës shqiptarëve në shekuj… Për atë gjuhë duhet të luftojmë të gjithë.