Roland Gjoza: Lasgush Poradeci, poeti i shenjtë

Unë kam qenë me fat. Më kanë mjaftuar tri elementë për të qenë me fat, makina e urgjencës, Pogradeci, liqeni me mjellma dhe dëborë. Në ato vite, shenjtëria, gjer në njëfarë mase, lidhej me qiellin, me perënditë, me idealizmin hegelian. Pra, për këtë arsye qielli ishte çensuruar. Ai rronte lart. Ai, poeti i shenjtë. Të gjithë të harruarit e mëdhenj ecnin lart në qiell. Ishin vitet e rinisë sime, vitet 70-80, kur mua më shkrepi të njoh jetën si Juxhin Uitlla, një personazh i madh i Drajzerit. Babai nuk ma prishi. Ai ishte infermier i urgjencës dhe punonte turni i tretë. Sa herë vinte në shtëpi e priste një legen me ujë të ngrohtë dhe një filxhan me çaj mali. Ime më gjunjëzohej para tij dhe i lante këmbët në ujin e nxehtë. Babai rrëqethej nga kënaqësia, gjerbte çajin që kundërmonte dhe fillonte të rrëfente historitë që kishin ndodhur gjatë natës.

Gjithçka më dukej sikur e kisha lexuar në romanet klasike; po ato vrasje nga xhelozia, pedofili, tradhti bashkëshortore, mbytje nga gazi, fëlligështi, lindje jashtë martese, dështim në moshë puberteti, vetëvrasje, që më trondisnin, të cilat nuk publikoheshin, se i përkisnin jetës së fshehtë.

Pra, kishte një jetë të errët, vetëm me natë dhe një jetë konkrete të përditshme vetëm me diell. Unë bëja jetën me diell. Po më tërhiqte më fort jeta e romaneve klasikë, që kishte ndodhur dikur, po që s’ndodhte më. Të paktën kishim Tolstoin, Pushkinin, Shekspirin, Danten, Balzakun, Dikensin, Cvajgun, që s’na linin të humbnim orientimin. Nuk ishte e lehtë të mbaje shumë të fshehta. Im atë ia rrëfente nënës me kënaqësi po ajo i pëshpëriste: kujdes se na dëgjon djali. Po ai s’e çante kokën. Unë shkruaja, zografisja, siç shprehej ai me mërzi dhe kjo për të ishte disi e pakapshme, diçka e pakuptueshme dhe e lartë, po njëkohësisht dhe një pesë me hiç.

Pikërisht ai ishte që më thoshte herë pas here, pse nuk bën më tepër vargje që të marrësh më shumë lekë. Për të kishte më tepër rëndësi menyja e drekës, që i vinte pas midesë, një biftek skare me salcë e erëza të buta, se sa një roman i Remarkut. Ai nuk lexonte, po krijuesin që shkruante dhe bëhej i njohur, e adhuronte si popujt paganë zotat e tyre, me një ndjenjë nënshtrimi dhe frike. Edhe mua që shkruaja, ai më shikonte të veshur si me një aureolë të shenjtë, po nga ana tjetër më thoshte të hiqja dore, se nuk ishte zanat. U zgjata pak me babanë se ai më çoi te poeti i shenjtë.

Një ditë më mori në makinën e urgjencës. Ishte natë, ora dhjetë. Ai u shtri pranë telefonit dhe dremiti. Unë ndjeja emocion të madh dhe frikë banale nga era e papërcaktuar e ilaçeve që kundërmojnë mbytur në një ambulancë. Ishte pastër, po unë ndieja ndot. Shiringat zienin me bubutimë mbi një furnelë elektrike. Do të udhëtoja në errësirë me një bluzë të bardhë për të vjedhur momente diskrete të natës. Isha një hajdut ëndrrash i jetës së fshehtë. Kjo mbresë e vjedhjes së diçkaje të mistershme që ndodhte, po mbahej e mbyllur, nuk lejohej të shpallej, si ata filmat me dashuri që ndalohej t’i shikonin fëmijët nën moshën 16 vjeç, nuk ishte aq e rrezikshme dhe e turpshme, por përkundrazi, tejet emocionuese, se bëhej për hir të artit.

Ra telefoni. Fshat, tha babai dhe u nisëm. Rast lindjeje në Kllojkë. Po ajo grua që nuk ndjehej fare lindi brenda në makinë kur po ktheheshim. Nuk ishte aq e këndshme urgjenca, madje mjaft e vështirë. Dhe unë truthari pas librave doja të njihja jetën si Juxhin Uitlla. Në mesnatë ra ai telefoni që, tani kur e kujtoj, më duket sikur vinte nga qielli. Poeti, tha babai, këto kohët e fundit s’ka qenë mirë. Krizë personaliteti, ose një depresion i thellë nga puna e madhe mendore. Ose revoltë. Babai qeshi. Më duket se e gjeta. Poeti është revoltuar. Po pse është revoltuar? e pyeta unë me kureshtje. Ai thotë dua të dal nga muzeu. Unë nuk e kuptoj. Ndoshta e kupton ti. Baba, për cilin poet bëhet fjalë? Lasgushin.

Shkuam nëpër errësirë, vetëm parrullat ndriçoheshin fort. Ishte koha e parrullës së madhe që ishte vendosur mbi Pallatin e Kulturës; Atdheu është atje ku ka më tepër nevojë. Qarkullonin kuadro nga kryeqyteti drejt humbëtirave, pa ditur se kur do të ktheheshin. Në mes  të një fshati të ngecur në brinjë të një mali në fund të botës, mbinte në mëngjes një profesor i shkencave biologjike, si një alien i zbritur nga një planet i panjohur.

Merrej me mend se në ç’krizë personaliteti katandisej profesori i gjorë duke patur kujdes të mos harronte maskën e asaj buzëqeshjes optimiste që e vinin të gjithë. Ishin zhdukur dacibaot, fletë- rrufetë e famshme, ishte koha e parrullës ‘Me forcat tona’. Në dimër Tirana kundërmonte nga çaji i malit dhe buka e thekur, ndërsa në verë nga specat e skuqur dhe fërgesa me domate. Të çante hundët djegësira e vajit të kikirikut. Në këto kushte jetonte dhe poeti më i madh, po i harruar. Vetëm se ai qarkullimin e bënte vullnetar, pa e detyruar njeri, shkonte te liqeni bashkë Tucin, qenin e tij të dashur, me të cilin qante hallet. Atje nisej çdo fillim pranvere, kur çelte vjollca e vogël, te liqeri më i bukur në botë dhe jo në ndonjë vend tjetër, se ai ishte poet i shenjtë dhe rronte me efemeren.

Mbërritëm te shtëpia e poetit. Kopshti i natës, yje, mali i Dajtit blu, porta prej druri që gërviu, qeni, Tuci i shqetësuar, po nuk i ndjemë ato kundërmime të bukës e të çajit, vetëm kalbësirën e lagësht të dimrit dhe një amë prej deti të harruar. Hymë brenda. Ai po qante. I mbledhur kruspull mbi minder. Ai, poeti më i madh, që s’përmendej më. Çfarë ka? i pëshpërita babait. Asgjë. Kjo ishte e tmerrshme. Të mos kesh asgjë dhe të vuash. Nuk i dhëmb asgjë? e pyeta sërish. Nuk i dhëmb asgjë, më tha. Sa pa babanë, poeti filloi të ulërijë me të madhe. Ai bëri gati shiringën dhe më tha ta ndihmoja. Babai nuk pyeste se kishte të bënte me poetin më të madh të gjallë. Ai nuk i vlerësonte shumë poetët. Sipas tij ata e hanin bukën kot, për sadaka, kështu shprehej rëndom për ta me njëfarë pezmi. Nuk kishin fund ulërimat dhe ankimet e poetit. Po ai nuk fliste shqip.

Vajzat i rrinin te koka. E shikonin babanë me përgjërim. Dukej, që edhe ato kishin vuajtur bashkë me të. Babai e mbërtheu me duart e tij si darë, po nuk ia doli. Më ndihmo, të thashë, m’u hakërrua, kape nga këmbët. Ashtu bëra. Me duar të dridhura. Mbërtheje mirë, unë dua ta qetësoj, më kupton, teveqel, thirri babai. Ato nuk ishin këmbë, po bishti i një shpendi. O zot. Po nuk i thashë gjë babait. Poeti e shau babanë. Kur e pa që s’kishte nga ia mbante, i tha: Goricar i qelbur, leckapan i ndyrë.

Babai mbeti për një çast, u hutua, në sytë e tij u duk ajo shprehja e adhurimit dhe e frikës së popujve paganë ndaj zotave të tyre. Ai  e ndjente se diçka po ndodhte, diçka përtej reales, kodeve të kuptueshëm të saj. “Sadoviqar i poshtër, zorzop e derbeder, sadoviqar makut…”. O, po ku e di ky i qorrofjepsur se unë jam nga Sadovica dhe kam patur shtëpi ne Goricë? u çudit babai. Kjo është për të lënë mendt e kokës.

Poeti nuk u qetësua, ulërinte, recitonte poezi gjermanisht, anglisht, frengjisht, italisht, me një tërbim që sa vinte e rritej. Sytë e tij të kaltër ishin bërë të errët, fytyra e tretur me mollëza të kërcyera qe mprehur e zvogëluar, goja iu çaplye, hunda e vogël iu hollua e iu bë si sqep, ai nuk mbahej më, zhurmëronte me brofëtimë të beftë, përpëlitej e shtrembërohej me dhimbje përplot pohe e bujë, sikur donte të shpëtonte nga rrobat e shumta, rrobat e vjetra me mballoma.

Nuk po qetësohet, tha babai, më ndihmo ta çojmë në makinë. E ngritëm me zor  sikur të ngrinim një shpend të madh të egër, që të ngul çaponjtë dhe të godet me sqep. Ai ulërinte që ta linim të fluturonte në qiell, ndërsa ne përpiqeshim ta mbanim në tokë. Nuk është mirë, tha e bija, na u lut ta linim të shkonte. Ne i thamë është akoma dimër. Vijnë mjellmat, nga Ohri, na tha poeti. Do të vijnë prap, i thamë. Po unë dua t’i shikoj në dëborë. Ftohesh, i thamë, ftohesh nga mushkëritë. Dua t’i shikoj mjelmat e Ohrit në liqerin me dëborë. U vesh me rrobat e sëndukut, ato të Vjenës, vuri borsalinon, mori bastunin dhe u bë gati të dilte. Ne s’e lamë, si ta linim? Nuk është vërtet mirë, do ta çojmë në spital, tha babai. Mund të vimë edhe ne, thanë vajzat. Nuk është nevoja.

E futëm në makinë me mundim, po nuk e qetësuam dot. Ai e quante babanë Judë Iskariot dhe i fliste hebraisht. Pastaj i foli në gjuhën e vjetër aramaishte, i përmendi madje dhe Maaloulen, qytezën në afërsi te Damaskut, ku flitej ende kjo gjuhë. O Shën Mëri, ai i dinte të gjitha gjuhët. Vajzat qanin. Iu dhimbsej pa masë babai, një baba ca i vështirë, ndryshe nga etërit e tjerë që zgjoheshin me natë dhe mbanin radhë te mishi dhe zarzavatet. Ai donte të shikonte mjellmat në dëborë.

U nisëm. Ku po më shpini, o romakë. Kirenar, ti je përgjegjës. Babai tha: Po flet përçart. Jo, i thashë, ai po përmend diçka nga Bibla. E dini me kë keni të bëni, ju katilë të Herodit? Me një mik të Gëtes, të Shilerit, me një poet të madh, a e di ti shijues i gjizës, se unë të vë prangat? Dhe qeshte poeti me pamjen e egër prej shpendi të stuhive. Të vë prangat, ulërinte.

Unë iu afrova dhe i pëshpërita: Edhe unë jam poet, një nxënësi yt i përulur. S’ka poet, tha ai. Asnjë s’është poet. Urdhëroj me fuqinë e fjalës divine që kjo makinë të më çojë te liqeri të shoh mjellmat e Ohrit në dëborë. Urdhëroj me fuqinë që më jep skeptri dhe kurora.

Lëre të llapi, tha babai. Tani po bëhet më mirë. Ja, ç’jeni ju poetët. Prandaj të them, lëri vargjet e gjatë dhe mëso një zanat.

Ku po shkojmë? pyeti poeti. Në spital, i thashë. Jeni në vete? Ndalni, dua të zbres. Është ora që shëtis Tucin. Baba, ndal, do të zbresë, iu luta babait. Pse, atë do të dëgjoj unë? Ai u bë mirë. Lëre të zbresë. Ai nuk është si të gjithë të tjerët, baba, ai është poet. Babai më tha me pezm: Pse, si janë poetët? Teveqelë si ty? Unë bëj punën, biri im, ai është pacient që duhet shtruar në spital. Eshtë në gjendje të rëndë mendore. Ti po e dëgjon ç’flet? Ti s’e kupton, baba, ai nuk ka nevojë për ilaçe, po për liqerin e Pogradecit. Bëje për mua, iu luta. Pse e torturon me spitalin, atje pjesa më e madhe janë si ty, nuk i kuptojnë poetët. Bëje për mua, iu luta përsëri. Ai e ndali makinën. Shko poet, i tha, çudi si e gjete që jam nga Sadovica. Çudi e shkuar çudisë. E di, poet, që edhe ky djali im shkruan vjersha?

Lasgushi qeshi. Nuk foli. Zbriti vetë, nuk donte ta mbaja unë dhe kur i thashë nëse mund t’i bëja një vizitë në shtëpi, ai më tha, se nuk ishte borizan. Në shtëpinë time s’mësojnë për borizan, djalosh dhe më përmendi emrin e nje poeti të dëgjuar. Vuri duart në gojë dhe  lëshoi një zë si bori. Pastaj pëshpëriti: Në ara, kantjere, fabrika… Kështu këndohet sot, djalosh…Unë këndoj ndryshe, djalosh.. s’ke ç’mëson nga unë. Me këtë baba që ke ti, më mirë bëhu çertexhi.

Iku. Babai tha: Ku e dinte ai i fantaksur, që unë kam qënë vërtet çertexhi?

Baba, poetët janë të shenjtë./Gazeta Liberale