Hyqmet B. Hasko: Rifat Ismaili, poeti, eseisti dhe prozatori që përcjell vlerat e një arti shkrimor elitar  

Ardhur dhe vlerësuar në hapësirën gjithëkombëtare të letrave shqipe pas viteve 1990, si poet, eseist, prozator dhe përkthyes, Rifat Ismaili ka arritur pjekuri të lartë mendimi dhe stili, gjuhë të pastër e të pasur, stilema estetike me ngarkesë teksti e nënteksti, me një emocion të fortë, duke krijuar kësisoj një letërsi të tijën, me frymën dhe lëkurën e tij, që komunikon me lexuesin panshqiptar dhe përcjell mesazhe për sot e për nesër.

Lindur dhe rritur në qytetin e vogël por piktoresk të Shijakut, në një shtëpi në periferi, mbi kodrën e jeshiltë, prej nga ku shihej gjithë qyteti, e pamja shtrihej gjer tek vinçat e konturet e portit të Durrësit, fëmijëria duket se ka qenë shtrati i kujtesës dhe emocionit, ku është pikturuar me kohë dëshira dhe pasioni i tij për letrat, teksa kujtimet nga jeta e tij dilnin nga sinoret e një kujtese të zakonshme dhe ktheheshin në sprova rrëfimtare, që do të komunikonin me lexuesin.

Poezinë e ndoqi me intuitë dhe pasion që në fëmijërinë e hershme e të njomë, ku krahas jetës së mbushur me lodra dhe lojëra, me gëzim naiv dhe kuriozitet, ai nisi të kuptonte diçka ndryshe vërsnikëve të tij nga shoqëria ku bënte pjesë dhe integrohej në të, duke e parë gjithçka nën filtrin e një percepsioni të thellë estetik. Aty ku të tjerët shikonin të zakonshmen, të rëndomtën, ai shikonte një botë të projektuar mbi një utopi të bukur, që e shtynte me një gravitet të fortë drejt procedimit estetik, si një nga procedimet më të holla dhe më intuitive për të vështruar vetveten, njerëzit dhe botën.

“E them me bindjen më të plotë, thotë Rifat Ismiali, se frymëzuesja ime e parë, ka qenë nëna ime. I kam të paharrueshme çastet kur na mblidhte pranë, mua dhe motrat e mia të vogla dhe na rrëfente përralla e ndodhi dhe unë nga një çunak i prapë që s’i lija dy gurë bashkë, mblidhesha kruspull në divanin e bërë nga duart e tim eti dhe e dëgjoja i magjepsur. Në shtëpinë tonë kishte shumë libra, sepse prinderit e mi lexonin. Edhe unë që herët kam lexuar romane për të mëdhenj nga shkrimtarët më të rëndësishëm të kohës. Njerin prej tyre “Martin Iden” të Xhek Londonit, ende sot e kujtoj me dashuri. Ia dedikoj nënës sime, me atë botën e saj aq të pasur, fatin tim të mëvonshshëm prej shkrimtari. Rrëfimet e para të saj qenë për mua busulla që po më drejtonte drejt ishujsh të panjohur imagjinarë, për t’u veshur me petkun e heroit dhe ëndërrimtarit”.

Nëse poezia u bë eldorada e tij shkëlqimtare, mbushur me gëzim e dhimbje, vuajtje e ngazëllime, ëndrra dhe trazime, eseja, si një mënyrë më filozofike dhe më e thellë në rrafshin e një mendimi elitar po ngrente krye nga vetëdija e tij estetike, duke u bërë mbase shtylla më e fortë e talentit të tij të spikatur krijues.

Në librin me ese në proces botimi “Mallkimi i shkrimit dhe shkrimtari i mallkuar”, do të mjaftonin vetëm titujt e disa prej eseve të veprave të tij paraardhëse, për të krijuar përshtypjen e gjerësisë së dialogut që Rifat Ismaili ka

ndërtuar me njerëz realë, personazhe, vende dhe kultura, për t’i sjellë ata në rapotet e transfiguruara estetike të bashkëkohësisë, me mesazhe të forta, me një tekst dhe kontekst të ngjeshur etik dhe filozofik, me jetësim të nënteksteve që komunikojnë ndjesi dhe emocion të veçantë te lexuesi. Ai zbulon makthin e mosvëmendjes ndaj asaj që shkruhet, hulumton domethëniet e “mallkimit” të një “profesioni” si ai i shkrimtarit, duke ofruar veten dhe përvojën, duke e ditur  se të qënit “i mallkuar” për shkak të letërsisë është një realitet, pasi letërsia kërcënohet nga mosleximi, nga komercializmi dhe nga imperializmi kulturor i gjuhëve të mëdha, që u lënë fare pak hapësirë gjuhëve dhe kulturave të vogla të hapësirave trevore ballkanike.

Por si çdo shkrimtar, edhe Rifat Ismaili nuk mund të bëjë pa iluzionin dhe utopinë, ndaj për ta tejkaluar dhimbjen e këtij “shterimi” ai fton në dialog lexuesin imagjinar, autorët e tij të dashur dhe temat më të përshtatshme për atë vetë.

Gjashtëmbëdhjetë esetë e përmbledhura në këtë përmbledhje të Rifat Ismailit trajtojnë tematikën e letërsisë dhe të qenit shkrimtar me çështjet e shkrimtarit në ekzil, të shkruarit letërsi nga larg, mungesës së gjuhës amtare si mjet i thellë komunikimi dhe shpikja e realitetit nga imagjinata, kur realiteti i vendlindjes mungon dhe zbulon klithjet e shpirtit në vetmi.

Poezia është pika e tij e fortë, ajo që i drejtohet herës pas here, si klithje e shpirtit, nevojë për harmoni e qetësi, për të shpërthyer konturet e të zakonshmes dhe për të ecur në rrugë të eterta.

“Të pres aty ku mbyllen shtigjet

Atje ku shqota tremb shqiponjat

Atje ku zemra si qiri digjet

O mike, varg poetik orësh të vona”.

Poezia e tij e rikrijon çdo çast të ekzistencës së saj unin, e modelon ëndrrën sipas projeksioneve të një pavetëdije të thellë poetike, duke e orientuar poetin drejt hoveve më tallazitëse të shpirtit, drejt brigjeve të vetmisë dhe iluzionit pa cak.

Qasja drejt poezisë është gjithmonë suprizuese dhe mbresëlënëse, pasi në çdo rast ka të bëjë me kujtesën si emocion dhe emocioni gjithëherë e shkund gjendjen e rëndomtë të unit dhe e bën atë të vrulloj tok me vargjet, rimat dhe ritmet. Poeti asnjëherë nuk shkruan për teprinë, por për mungesën, asnjëherë nuk grafullon nga kënaqësia e çastit, por proteston dhe përsiatja e kërkimit të një modeli eterik të shoqëron kur lexon poezinë e këtij poeti, një poezi e dritëhijes dhe protestës së unit, në kërkim të modeleve të përmbushjes dhe plotërimit.

Poeti rend pas së bukurës dhe së vërtetës, ashtu vrulltazi, i ngarkuar me bagazhet e kujtesës së grimcuar, ku vjen e ikën malli, përmallimi, pamundësia e përkimit të kordinatave të ëndrrës, në boshtin e klithmave të unit, që tenton të çlirohet nga klishetë dhe rëndomësirat e përditshmërisë.

Rendja drejt të bukurës, si revoltë dhe protestë ndaj ekzistencës mediokre të qenies humane, kushtëzuar nga modelet dhe arkitipet socialë, është një prirje e shkrimtarëve dhe poetëve të shquar, që kanë bërë epokë në kohën e tyre.

Poeti e ndërton figurën poetike me anë të projeksioneve të thyera fotografike, duke e risjellë realitetin jetësor me nuanca dhe ngjyra të përndezura, por larg shtampave deklarative dhe prolikse, me të cilët, në fakt, është mbushur dëng një pjesë e konsiderueshme e librave të botuar me poezi, sidomos gjatë këtyre viteve të fundit, ku lehtësia e të shkruarit dhe identifikimi i artit poetik me një soj zeje artizanale, e ka dëmtuar rëndë peizazhin poetik të botës shqiptare.

Ai priret të zbulojë anët e panjohura të vetvetes dhe të atyre që e rrethojnë, duke i rivlerësuar kujtesat, përjetimet dhe impresionet e çastit, me anë të një rimodelimi, që është, në thelb, imazhi i asaj çfarë poeti e konturon si kredo të botës së tij të brendshme. Polivalenca e figurës që ai ndërton, komunikimi i ngrohtë lirik, përzier me mesazhe bashkëkohore dhe universale për nga gama e rrokjes së këndvështrimeve, e bëjnë poezinë e tij të komunikojë emocion të fortë dhe ndjesinë e një zbulimi të beftë.

Origjinaliteti i kësaj poezie është i dukshëm, aq sa një lexues i kujdesshëm e dallon menjëherë atë nga poezitë e poetëve të tjerë, veçori kjo e autorëve të rrallë, që gjejnë korda të përbashkëta me lexuesin e tyre.

Në vargjet e poetit ka trill, magji, dritë hije të një botë të thyer simbolike, mbushur me trishtim e dhimbje, pezm e dashuri, trill e vetmi, të cilat shpërfaqen me një thellësi tronditëse, e cila vjen e na zgjon nga gjumi e na mundëson shpalimin e një bote shprese e harmonie asimetrike, me anë të një simbolike shumëdimensionale.

Po kush është Rifat Ismaili? Poeti, prozatori dhe eseisti Rifat Ismaili ka lindur me 24 mars 1968 dhe ka nisur të shkruajë dhe të botojë në gazetat dhe revistat e kohës prej vitit 1986, duke u marrë njëkohësisht dhe me përkthime.

Nga viti 1991 e deri më sot jeton në Itali, ku hapësirat e reja të lirisë dhe integrimit, prekja nga afër e njërës prej kulturave më përfaqësuese të kontinetit të vjetër, me shkëlqimin lëbyrtës të një poezie të madhe, ia ka pasuruar dukshëm spektrin e këndvështrimit dhe fuqinë e mendimit.

Rifat Ismaili eshtë autor i këtyre librave: “Tregime” Dea 1997; “S’jam gjithmonë Kolomb”,poezi,ese perkthime, Dea 1998; “Një vend burrash” roman ” Amfioni e Zeti 2002;  “Dilemat e lirisë njerëzore”,  ese e shkrime DDS 2011; “Kështu të dua poezi” Adonis 2019; “Asgjë s’ ta prish bukurinë”, poezi ” Adonis 2019.

Nga përkthimet e këtij autori përmendim: “Asnjë këngē dashurie” tregime nga Carls Bukovski; Naim Frashëri 2002; “Postieri i Nerudës”, roman nga Antonio Skarmeta, Ideart 2003 si dhe perkthime te shumta nga poetë italianë të shekullit XX. Siç e thamë, është në proces për botim libri me ese ” Mallkimi i shkrimit dhe shkrimtari i mallkuar”…

Arti shkrimor i Ismailit një art ndjesi të holla dhe emocione të forta, me kumte universale që nisin e ravijëzohen nga gjendje mjaft konkrete, e ku gjallon aromë lirie, aromë ndjeshmërie, mall dhe kujtesë, ëndërrim dhe klithje, trazim dhe etje. Është një art shkrimor që lexohet me një frymë dhe përjetohet po me një frymë si një zbulim, si një risi që sjell një estetikë e re shqipe, kudo që shkruhet dhe lexohet, në lumin e madh të letrave mbarëshqiptare.