Poliglotët në kohën e sotme
Janë të etur për gjuhë të huaja, ashtu sikurse për kontakte dhe lidhje. Nëse nuk flet je jashtë, dhe nuk ka përkthim në Google që mund të të ndihmojë. Që nga hiperpoliglotët që janë në gjendje të flasin edhe 18 gjuhë të ndryshme, tek minipoliglotët që njohin në mënyrë të përsosur dy gjuhë të huaja, bota e të rinjve dhe shumë të rinjve, por edhe e migrantëve, punëtorëve dhe atyre që bredhin globin, është duke rishkruajtur rregullat e komunikimit botëror. Eshtë, si të thuash, e kundërta e Kullës së Babelit, ku gjuhët kryqëzohen, krijohen, por në fund rezultati është që kuptohen gjithnjë e më shumë. Ka qenë BBC që lançoi temën e kryqëzimit linguistik, duke nisur nga libri i Michael Erard, “Babel no more”, ku studiuesi amerikan rrëfen historitë e disa politglotëve autodidaktë të jashtëzakonshëm, në gjendje të flasin dhe kuptojnë nga 15 deri 18 gjuhë të huaja.
Duke lënë mënjanë përjashtimet, multilinguizmi duket se është bërë një nevojë parësore e brezave të rinj: 67 % e polakëve dhe 64% e francezëve, kundrejt 48% të gjermanëve dhe 43% të italianëve pranojnë se flasin mirë dy gjuhë të tjera, përveç gjuhës së tyre. Dhe këtu spikasin në Itali, ashtu si gjetkë, ata që quhen “2G”, apo imigrantët e brezit të dytë, që kanë lindur në Itali apo që kanë shkuar atje që të vegjël, por gjithmonë të ekspozuar ndaj dy apo tre gjuhëve.
Një përzierje që sot regjistron 7 mijë idioma të ndryshme por që është e destinuar të hollohet në gjysmëshekullin e ardhshëm, nëse është e vërtetë që 90 përqind e gjuhëve flitet “vetëm” nga grupe më pak se 100 mijë vetë dhe 2500 janë në rrezik zhdukjeje. Por ekzistojnë karakteristika kulturore, mjedisore, fizike dhe neurologjike që i lejojnë disa të arrijnë nivele të jashtëzakonshëm, ndërkohë që të tjerë e kalojnë gjithë jetën duke u përpjekur të arrijnë thjeshtë një “anglishte skolastike”?
Në librin e tij, Michael Erard flet shprehimisht për një “hardware” neurologjik të veçantë, të cilin e kanë poliglotët që ai ka intervistuar, me një fjalë një “dhunti natyrore” bashkë me një jetë vagabonde dhe me zanate që i kanë detyruar të mësojnë gjithmonë gjuhë të reja. Andrea Moro, profesor i linguistikës së përgjithshme në Shkollën e Lartë Universitare Issur në Pavia, e zgjeron temën dhe pohon që “mund të shpjegojmë me kërkime të saktë shkencorë se sa gjuhë mund të mësojë truri i njeriut, cilat janë ato që i metabolizon vërtetë dhe ato që kapen në mënyrë të thjeshtë në kujtesën tonë”. Një tezë e hedhur në librin e tij “Kufijtë e Babelit” në të cilën nuk hamendëson aspak për një fund të “kullës” së idiomave siç e përshkruan Gjeneza, por i gjen kufijtë. Duke saktësuar se gjithçka nis në fëmijërinë e hershme dhe përfundon në kohën e pubertetit, një tregues ky që nuk lë aspak dyshime se sa duhet investuar në nivel skolastik për studimin e gjuhëve.
Ndërkohë, siç nënvizon Linda Rossi Holden, docente e didaktikës në gjuhën angleze në Universitetin e Modenës, “sot në Itali, pavarësisht nevojës për njohje të gjuhëve të huaja, niveli i mësimit mbetet i ulët dhe gjuhët arrijnë t’i mësojnë vetëm të rinjtë që mbështeten ekonomikisht nga familjet”.
Dhe duhet mësuar të deshifrohen siglat e niveleve linguistikë europianë për të kuptuar se sa i madh është problemi, për shembull i të rinjve italianë, që në 44% të rasteve paraqiten në Universitet apo më keq akoma, në botën e punës me një anglishte të thjeshtë skolastike.
Andrea Moro shpjegon: “Deri në pubertet, gjuhët mësohen në mënyrë spontane, kur kalohet kjo periudhë truri e humbet atë plasticitet të jashtëzakonshëm dhe duhen përdorur instrumenta të tjerë, për shembull kujtesa. Kjo nuk do të thotë që kur kalohet mosha e rinisë nuk mund të mësohen më gjuhë, por proceset neurologjikë bëhen më pak automatikë e të lehtë. Dhe një prej arsyeve përse italianët nuk i flasin mirë gjuhët e huaja është se këto nuk mësohen që në fëmijëri”. Por Moro shkon edhe më tej: “Në librin Kufijtë e Babelit ai që unë rrëfej është një eksperiment i kryer për të kuptuar se si truri i mëson gjuhët. Kemi vënë re, përmes rezonancës magnetike, se cilat zona aktivizoheshin në bazë të stimujve gjuhësorë. Dhe kemi parë që ndërkohë që me fjalë dhe fraza të ndërtuara në mënyrë tradicionale, përmes sintaksës, truri përgjigjej duke magazinuar dhe metabolizuar përmbajtjen, ndërsa nëse ofronim një gjuhë të sajuar, absurde, reagimi ishte i ndryshëm, sikur këto fjalë nuk pranoheshin. Kjo për të thënë se truri ynë nuk mund të magazinojë një numër të pafundëm gjuhësh, por ka një kufi”.
Në fakt edhe vetë Erard, nëpërmjet intervistave me superpoliglotë të hedhura në librin e tij, flet për një limit, 10-11 gjuhë që mund të mësohen në mënyrë të përsosur, ndërkohë që gjithë pjesa tjetër është pjesë e të ashtuquajturave “bashkëbisedime të mbijetesës”. Por, duke kaluar nga eksperimentet në jetën e përditshme, kupton që për të manpovruar në Babelin modern duhet të dish dy apo më shumë gjuhë, dhe nuk ka shpëtim, mbi të gjitha anglishten. Kështu ak menduar në fakt Letizia Quaranta, një nënë e re poliglote, e cila është rikthyer në Itali pas disa udhëtimesh jashtë dhe ka vendosur që jo vetëm të rrisë me më shumë se dy gjuhë të birin, por edhe ta ndajë këtë eksperiment me këdo që është i interesuar t’u mësojë fëmijëve gjuhë të huaja që në djep. Fëmijë që do të jenë qytetarë të botës. Ka lindur një blog dhe një faqe interneti e suksesshme, Bilingue per gioco, ku përmes një kursi të quajtur posacërisht “Learn ëith mummy”, u mësohet të vegjëlve anglishtja që në djep.
Nëse njeh një gjuhë jeton një jetë të vetme, nëse njeh shumë gjuhë jeton shumë jetë. E dinë mirë të rinjtë e Erasmus, të cilët prej dy dekadash bredhin botën për të studiuar të paktën një vit në një universitet të huaj e që kthehen në shtëpi të vetëdijësuar që, sapo të marrin diplomën duhet të largohen. “Në vitet e fundit – pranon jo pa mërzi Linda Rossi Holden – shkurtimet e mësuesve dhe të orëve kanë varfëruar edhe më shumë mësimin e gjuhëve të huaja në shkolla. Poir në fakt është e gjithë shoqëria italiane refraktare për t’u hapur ndaj shumëgjuhësisë: nuk ekzistojnë programe me titra, emisione në gjuhën mëmë. Kujtoni shqiptarët kur erdhën në Itali: shumë prej tyre e flisnin tashmë shumë mirë italishten, për arsye se prej vitesh kishin ndjekur televizionet tanë”.