Ilir Lluri: Si lindi tek unë dashuria ndaj monumenteve

Lagja “Pazar i Vjetër” ku u linda unë kishte dy sheshe, sheshin e Kishës dhe atë të kalasë. Në sheshin e kishës lojrat qenë të paqta, jo luftarake, ndryshe nga kalaja ku duart dhe këmbët shpesh na bëheshin plagë në luftimin me shpata e shigjeta në mbrojtje të saj.

Në vesh më vijnë fjalët e gjyshes:

– do biesh nga ndonjë mur të keqen nëna.

Ky mbetet kontakti im i parë me dy nga monumentet e rralla të trashëgimisë sonë kulturore në Gjirokastër. Njohja me to erdhi përmes dashurisë, dhimbjes dhe sakrificës.

Pas mbarimit të shkollës së lartë u emërova në qytetin e Beratit, një tjetër qytet me kala. Pak kush e di se gjatë tre viteve të punës aty, ju ruajta tundimit të një vizite në kalanë e tij. Kisha frikë mos magjia e fëminisë, ajo e ndërtuar brenda ambienteve të kalasë së lagjes sonë, do të më shkatërrohej.

Pas viteve 1990 për një periudhë 8 vjeçare punova në qytetin e Antigonesë si specialist i turizmit. Por nëntokën e saj e kisha njohur më herët, përmes arkeologut të parë të qytetit, Vladimir Qirjaqi i cili më tregonte herë pas here, gjetjet në këtë sit arkeologjik. Rastësi e çuditëshme që arkeologu i parë i qytetit, doli nga lagja e parë e saj, “Pazar i vjetër” që dikur thirrej, plaka.

Tashmë raportet me trashëgiminë janë në rafshin profesional.

Ne vazhdën e përpjekjeve të realizimit të aktiviteteve nën përcaktimin: “Kjo ndodh për herë të parë”, me znj. Loena Bakuli zhvilluam një vit më parë aktivitetet; “Edhe 1.000 shtëpia Kikino” dhe “Trokitje në gur”, dedikuar mjeshtrit Muhedin Makriu.

29 shtatori i sivjetëm është i veçantë. Gjirokastra feston 60 vjetorin e shpalljes qytet muze, ndërkohë që Këshilli Bashkiak i qytetit e ka shpallur vitin 2021 “Viti Kadare” në nder të 85 vjetorit të lindjes së shkrimtarit. Kjo është arsyeja që u ideua dhe realizua, një klip mbështetur në shprehjen, Tymi e mban gjallë shtëpinë, shkëputur nga krijimtaria e tij.

Dita e sotme sjell si risi rruajtjen në kujtesë dhe krijimin për herë të parë të arkivit filmik e fotografik të proceseve restauruese në banesën gjirokastrite. E gjitha kjo, falë bashkëpunimit të Drejtorisë së Turizmit dhe trashëgimisë së Bashkisë Gjirokastër dhe Drejtorisë Rajonale të Trashëgimisë Kulturore nën drejtimin e znj Pezana Rexha.

Falënderoj ish drejtuesin Bledi Kaçi dhe drejtuesen aktuale Loena Bakuli për gjithë angazhimin e tyre.

Falënderoj menaxherët e banesës Zekate dhe hotel “Praga”; poetin dhe gazetarin Petrit Beqiri për tekstin brilant.

Falënderoj artistët e mrekullueshëm të grupit të Cfakës, në veçanti Ermelinda dhe Artan Bixhakun.

Respekt e mirënjohje për punën tuaj

Vilson Kuçi, Dash Hide, Biant Çami. Respekt për mjeshtrin e oxhakëve, Agron Haska dhe aktorët, Sotiraq Dame dhe vogëlushen simpatike Kiana Kodra.

Si lindi Dita Kombëtare e Trashëgimisë ?

Akti i parë heroik në mbrojtje të vlerave të trashëgimisë sonë kulturore ka ndodhur 105 vjet më parë. Në 29 shtator të 1916 ushtarakët: Kamber Bënja, Bexhet

Manastirliu dhe Abaz Taushani

dhanë jetën në luftë për të ndaluar vjedhjen e objekteve arkeologjike të parkut të Apollonisë.

Në shënimet e mia nga Berati, gjeta këtë poezi të intelektualit dhe poetit të njohur Simon Vrusho kushtuar kësaj ngjarjeje, e cila u bë shkas për shpalljen e 29 shtatorit; Dita Kombëtare e Trashëgimisë Kulturore.

APOLLONI 1916

Në Apolloni më 1916

Austriakët grabitën një grua mermeri

Kur i panë tre shqiptarë

Ndjenë se atyre, u grabitej nderi

A s’ishte ajo, portret i nënave të tyre

Të thinjura nga koha, nga vitet

Siç qenë, në vrull të zemërimit

U hodhën ndaj grabitësve

U hodhën dhe ranë

Mbi rrënojat antike përmbysur

Ranë atje, ku dymijë e ca vjet më parë

Gruaja e lashtë, në mermer ishte ngrysur

Në Apolloni, më 1916

Katër banorë më pak kishte Shqipëria

Tre ishin të shekullit të njezetë

I katërti…, ishte nga lashtësia.

Besoj se është e tepërt të theksoj se ç’do defekt sado rastësor në monumentet e trashëgimisë sonë kulturore, “ngjall” tek unë shijen e dhimbjes që niste pas goditjeve të mara në lojdrat me shpata të fëmijërisë. Bashkë me atë dhimbje të bekuar ndjej njëkohësisht edhe këshillën “ndryshe” të gjyshes sime të mirë;

– Ki mëndjen të keqen, mos bjerë ndonjë mur i kalasë !