Miho Gjini: BUZËQESHJA E ÇEHOVIT BRENDA E JASHTË NJË KËSHTJELLE…

Në natën e parafundit të një festivali vjetor, që organizon në të 23-shin edicion, regjisori Adonis Filipi, me trupa teatrore nga disa vende të botës, me aq fonde mikroskopike, sa nuk i mbulon dot “jorgani as këmbët e veta”, pati një ndritje spektakulare nga trupa e Teatrit “Aleksander Moisiu” të Durrësit. Nëpërmjet interpretimit të Çehovit, reformatorit që e uli dramaturgjinë në stadin e natyrshmërisë e normalitetit, kur jeta përmban edhe dramat më tronditëse në jetën e njeriut. Si edhe komedinë, në shtratin e zakonshëm të realitetit shoqëror, sa të zhveshur nga bëmat e psikologjia e rënduar, aq edhe të freskët në atë ndjesi njerëzore që përcjellin lirikën e dashurisë njerëzore, poezinë, të natyrës përreth e të jetës reale… Dhe, nëse Nokollaj Gogoli mbështetej në satirën e hidhur, duke fshikulluar “plagët e shoqërisë”, Anton Çehovi e preku jetën e njerëzve me “buzëqeshjen” e tij, si edhe me atë flladitje erosi e lirizmi të pashoq, që vjen e hyn në shpirtin e njeriut,si pa u kuptuar. Me të gjitha pasojat e ëmbëla e të hidhura të saj, me humor dhe pa e humbur kurrë buzëqeshjen e tij të artë!

Mirëpo si Gogoli, si Çehovi, kërkojnë regjisorin e tyre që t’i kuptojë, t’i ndjejë e t’i ngrejë në skenë, me po ato vlera që ata sjellin dhe në atë stil brilant, që e kanë në brendësitë e veprave të tyre skenike, që e ngritën standardin e dramaturgjisë në nivele adekuate, me shoqërinë që ecën parreshtur e zhvillohet. Dhe, do ta quaja një “shans artistik”, që të dy kollosët rus, u “ndeshën” këto vitet e fundit në duart, shpirtin e fantazinë e regjisores nga Durrësi, Doktoren e Shkencave Driada Dervishi, që kuptoi e shprehu, jo vetëm brendinë e falsitetin e asaj kohe, stilin e të shkruarit e të konceptuarit të kohës së tyre, me po atë atmosferë, me flladitjen e mështeknave, të pëmëve elegante përbri liqeneve e gjireve të detit, si edhe në ato stepa të pafundme, nga ku nuk mungojne tingujt e balalajkave dhe “kakarisjet” e djevushkave e të babushkave ruse… Duke i afruar këto imazhe të atmosferës, me natyrën tonë më pranë njeriut tonë! Ca më tepër edhe me kohën që jetojmë, me hallet e problemet që kemi ne, pa “dëmtuar” as kolizionet që kanë përbrenda veprat e tyre, po edhe me stilin qi i dallon e shquan natyrën e tyre nga të tjerë dramaturgë e komediografë…

Edhe mbrëmë, në mjediset e brendshme të kalasë së Elbasnit, ajo diti ta vendos veprën e Çehovit, në një atmosferë të jashtëzakonshme, ku mungonin si personazhe vetëm “rojet sipër bedenave” që do të shkuleshin së qeshuri edhe ata, prej gazit shpërthyes të një dasme të sajuar, nga ato që “provokonte” shkrimtari rus dhe regjisoria e Durrësit, që e rikrijoi atmosferën e dasmave ruse dhe e mbushi me jetë të vërtetë, me lotë gazi, rrengje, batuta pa “doganë”, thirrje entuziaste dasme e me ovacione duartrokitjesh shpërthyese! BRAVO! Duke harmonizuar prozën elegante të mjeshtrit rus “Tragjikë pa dashka”, me komeditë një aktëshe “Ariu”, “Propozimi” e “Martesa”, në një njësi të vetme, unike e organike… Regjisoria Dervishi krijon kështu spektaklin e saj, në një përshtatje të rrallë, me vellon e stërgjatë që e mbajnë personazhet dhe e sjellin para publikut që nga hyrja e kështjellës. Në simolikën e vetë, ku jo vetëm nuk preket e nuk humbet asgjë prej autorit rus, pa ai evidentohet e afrohet me realitetin aktual shqiptar, përmes një atmosfere të shkëlqyer, ku shpërfaqet edhe gëzimi i jetës, si edhe erotika e lirika e njerëzve të thjeshte, si në një tablo të vetme piktorike, të gjallë, që evidenton bukur edhe psikologjinë e pronarëve të vegjël të tokave, të tipit Çubukov e Llomov, po edhe të atyre grave tipike të ngrehura, si edhe të dasmorëve, truri i të cilëve qëndron tek shishja e shampanjës, po edhe në majën e shpatës e të kobures. Në shoqëri të disa vejushave e lëneshave të përvëluara për një dorë burri e të tjera si këto, qe jeta i ka e i servirë me bollëkun e vetë të pandërprerë. Pamë,- mandej, një spektakël muzikal e danci, me koreografinë festive të Elton Çefës, me ngjarje jetësore të shpalosura nga personazhet, me një mori detajesh, me mizanskena fluturuese e gazndjellëse, ku krijohet natyrshëm ansambli i artistëve që dinë edhe të flasin në skenë, pa iu marrur goja, po edhe të kërcejnë, si edhe ta lindin e transmentojnë të qeshurën, deri në shkallaret e larta e rrethuese të kështjellës. Me një skenografi tepër të thjeshtë, ideuar nga vetë regjisoria Dervishi, që nuk është gjë tjetër, veçse një podium, i cili shëndrrohet në mjedis dasme, kërcimesh e duelesh me kobure… Dhe me nj kostumografi plotë finesë, ideuar e realizuar po nga D. Dervishi e A. Muça. Po me atë ritmikë lëvizjesh të hareshme që ka vetë jeta, ndër këto ngjarje e rrethana, ku njeriu e “mbërthen” shpesh vetveten, në po ato vogëlsi, kontradikta e marrëdhënie të përflakta. Brendësia e kështjelles së lashtë “Skampa”, e mbushur me aktorë e spektatorë të shumtë , me maska e pa maska në fytyrë, u ndodhën mbrëmë, të mbështjellë nga entuziazmi artistik teatror, si rrallë ndonjëherë, duke harruar fare se ka pandemira, kolerë e tërmete…

Po, asnjëherë nuk do mundej të realizohej një shfaqje si kjo, pa aktorët që i duhen komedisë. Po ja, tek pershtaten aq këndshëm e me vërtetësi aktorët, me personazhet e tyre që nuk i mban dot më mizankena, as veprimi, po as edhe fjala e autorit gjenial-e cila parimisht nuk duhej të prekej, po ja që, çdo fjalë e shtuar për “gudulisje ” të mëtejshme nga aktorët e autoria e regjisë dhe e adoptimit, bëhen të pranueshme, organikisht. Aktorë brilantë, mandejë, si Adelina Muça e Amos Zaharia që e mbyllën spektaklin me kulminacionin e komedisë “Propozimi” për martesën e tyre, nëpërmjet përpëlitjeve të tyre të pafundme , me zënka e debate kacafytëse, me oshilacione ndijesish e keqkuptimesh,me dëshira të afërta e të kundërta, po edhe me një sensualitet njerëzor që vibronte po aty e flakërinte. Me mjeshtëri aktrimi e komicitet spontan, me plastikën e ngrehur të figurave të tyre, si edhe me një mori detajesh, u shfaqën gjithashtu aktorët Andia Xhunga e Gentian Zenelaj që intepretuan “Martesën”e tyre të mëvetshme, ku spontaniteti e dyanshmëria në pasigurinë e kësaj lidhjeje, do të kishte vibracionet më të habitshme, nga ku humori gjithmonë rrjedh e nuk përmbahet. Dhe nuk do të bjerë ritmika e “rrëfimeve” Çehoviane as me “Ariun” e Xhejni Famës që vjen këtu të “pushtoje territorin e nje gruaje”, qe posa i ka vdekur i shoqi, përmes një borxhi të lënur pa e paguar, ndërkohë që e veja mbetet me kornizën e të shoqit të vdekur ndër duar, kur as që duket fare ndonjë shenjë e egzistencës së tij,- interpretuar me finesën e një kortezie false prej Mimi Marjanakut. Të gatshëm të improvizojnë edhe duelin fals, para se të binin në krahët e njëri-tjetrit e të puthen, kur hija e të ndjerit është “avulluar”, qysh para vdekjes së tij! Në rrëfenjën lidhëse “Tragjikë pa dashje” do të interpretonin bukur e lirshem, gjithashtu Alesja Xhemalaj, tepër fine, bashkë me Jaho Gumën e këndshëm. Në këtë paraqitje suzhetesh Çehoviane, bie në sy, pa asnjë dyshim, eleganca interpretuese e aktores Suela Bako, në rolin e Martinovës, e cila edhe kur është prezente në pauzat ndërmjetëse të veprimeve, vegjeton me detajet e impulset e saj të reagimeve, që nuk rreshtin, si edhe paraqitja e figurshme, emblematike e Gjergj Doçit, i cili jo vetem që interpeton bindshëm figurën e pronarit Çubukov, po ishte këtu i kudondodhur, i saktë, elastik, me reagimet e tij plot vërtetësi.

Sa nevojë që kemi per vepra të tilla skenike, sidomos për komedi, për të na sjellur në shpirt gazin e natyrshëm që na ka humbur goxha, në këto vite e dekada të tranzicionit të pambaruar , me sherre të “pa shuara” të politikbërësve, me tërmete e pandemira të shpifura…