Poeti persian që edhe pas 814 vitesh vijon të shesë miliona kopje

Lindi 814 vjet më parë, ndërsa ka ndjekës në mbarë botën. Vargjet mahnitëse të Jalal ad-Din Muhammad Rumit – poetit persian dhe mjeshtrit sufist që lindi më 1207 – janë shitur në miliona kopje në vitet e fundit, duke e bërë atë poetin më të njohur në ShBA. Në nivel global, adhuruesit e tij janë një ushtri më vete, shkruan Jane Ciabattari.

“Ai është figurë bindëse, në të gjitha kulturat”, thotë Brad Gooch, autor i një biografie të Rumit, që po ka shkruar dy biografi të vlerësuara nga kritika – atë për poetin Frank O’Hara dhe për shkrimtaren Flannery O’Connor. “Harta e jetës së Rumit mbulon 2.5 mijë milje”, shton Gooch, i cili ka udhëtuar nga vendlindja e Rumit në Vakhsh, një fshat ky i vogël në atë që tani njihet si Taxhikistan, pastaj në Samarkand të Uzbekistanit, në Iran dhe në Siri – ku Rumi studioi në Damask dhe në Alepo në të njëzetat e tij. Ndalesa e tij e fundit ishte Konia në Turqinë e sotme, ku Rumi i kaloi 50 vjetët e fundit të jetës. Në kohët e sotme varri i Rumit tërheq ndjekës dhe burrështetas për çdo vit, në një ceremoni të dervishëve rrotullues që mbahet më 17 dhjetor (që është data e vdekjes së tij).

Momenti vendimtar në jetën e Rumit ndodhi më 1244, kur e takoi një mistik endacak të njohur si Shamsi i Tabrizit. “Rumi ishte 37 vjeç, një predikues dhe studiues tradicional mysliman, siç kanë qenë babai dhe gjyshi i tij”, thotë Gooch. “Të dy ata e kishin një miqësi të çuditshme, për tre vjet me radhë – dashnor e i dashur ose dishepull e sheik, kjo kurrë nuk është e qartë”. Rumi u bë mistik. Pas tre vjetësh Shamsi u zhduk – “ndoshta u vra nga një djalë xheloz i Rumit, ndoshta për t’ia dhënë Rumit një mësim të rëndësishëm për ndarjen”. Rumi e përballoi këtë duke shkruar poezi. “Pjesa më e madhe e poezisë që kemi sot vjen nga mosha 37 deri në atë 67 vjeçare. Ai ia dedikoi Shamsit tre mijë këngë dashurie, profetit Muhamed dhe Zotit. I shkroi dy mijë rubajate, me strofa me katër rreshta. Me strofa me dy rreshta e shkroi epikën shpirtërore në gjashtë vëllime, ‘Masnavi’”.

Gjatë këtyre viteve, Rumi e përfshiu poezinë, muzikën dhe vallëzimin në praktikën fetare. “Rumi rrotullohej teksa meditonte e kompozonte poezi të cilën ai i diktonte”, shton Gooch. “Kjo u kodifikua pas vdekjes së tij në vallëzimin elegant meditues”. Ose, siç shkroi Rumi në gazalin 2,351 (poezi persiane që shpreh dhembjen e ndarjes dhe bukurinë e dashurisë – v.j.): “Recitoja lutje. Tani recitoj vjersha, poema dhe këngë”. Shumë shekuj pas vdekjes së tij, vepra e Rumit recitohet, këndohet, vendoset në muzikë dhe përdoret si frymëzim për romane, poezi, muzikë, filma, video në YouTube dhe “cicërima” (Gooch poston në Twitter përkthimet e tij).

Pse reziston puna e Rumit?

“Është poet i gëzimit dhe i dashurisë”, thotë Gooch. “Puna e tij vjen prej trajtimit të ndarjes nga Shamsi, nga dashuria e burimi i krijimit, si dhe nga përballja me vdekjen. Mesazhi i Rumit depërton dhe komunikon. Një herë e pash një afishe në veturë, me vargje të Rumit: ‘Përtej ideve të keqbërjes dhe mirëbërjes është një fushë. Do të të takoj atje”.

“Rumi është poet dhe figurë shumë misterioze dhe shumë provokuese për kohën tonë, teksa po mbërthehemi me të kuptuarit e traditës sufiste dhe kuptimin e natyrës së ekstazës dhe të devocionit, si dhe me fuqinë e poezisë”, thotë poetja Anne Waldman, bashkëthemeluese – me Allen Ginsbergun dhe Jack Kerouacun – e Shkollës të Poetikës së Patrupëzuar në Universitetin Naropa, ku ajo është profesoreshë e poetikës. “Dhe, gjithashtu, të traditës homoerotike, e konsumuar ose jo ajo. Ai është në traditën e gjatë të parashikuesve ekstazikë – që nga Safoja e deri te Walt Whitmani”

“Përgjatë kohës, vendit e kulturës, poezitë e Rumi artikulojnë atë që ndihet të jesh gjallë”, thotë Lee Briccetti, drejtoreshë ekzekutive e Shtëpisë së Poetëve, bashkësponsore e një serie bibliotekash kombëtare në ShBA që përmbajnë Rumin. “Dhe, ato na ndihmojnë të kuptojmë kërkimin tonë për dashurinë dhe ekstazën në spiralen e jetës së përditshme”. Ajo e krahason veprën e Rumit me atë të Shekspirit, për nga “rezonanca dhe bukuria” e saj.

Përkthyesi Coleman Barks, puna e të cilit e ndezi rilindjen amerikane të Rumit dhe që e bëri Rumin poetin më të shitur në ShBA, tregon arsyet se pse Rumi i reziston kohës: “Freskia e tij befasuese imagjinative. Përkatësia e thellë që ne ndjejmë se po e kalojmë. Sensi i tij i humorit. Gjithmonë ka një lojë argëtuese [të përzier] me urtësinë”.

Në vitin 1976, poeti Robert Bly ia dha Barksit një kopje të përkthyer nga pedagogu i Kembrixhit, AJ Arberry, dhe tha: “Këto poezi duhet të dalin nga kafazet”. Barksi i shndërroi ato nga një gjuhë e ashpër akademike në vargje të lira të stilit amerikan. Që atëherë, përkthimet e Barksit janë përmbledhur në 22 vëllime, përfshirë “Rumin esencial”, “Një vit me Rumin”, “Libri i përmbytur”, që të gjitha të botuara nga HarperOne. Ato janë shitur në miliona kopje në mbarë botën dhe janë përkthyer në 23 gjuhë.

“Sikur thëniet e Jezusit (Ungjilli i Thomait), ato janë fshehur për shekuj të tërë”, shton Barks, “jo në një urnë të kuqe të varrosur në Egjipt, por në komunitetet dervishe dhe në bibliotekat e Turqisë e të Iranit. Vitet e fundit, studiuesit kanë filluar t’i organizojnë dhe t’i përkthejnë ato në anglisht”.

“Pikërisht tani”, shprehet Barks, “ndjej se ka një lëvizje të fortë globale, një impuls që dëshiron të shpërbëjë kufijtë që kanë vendosur fetë, për t’i dhënë fund dhunës sektare. Thuhet se njerëzit e të gjitha feve shkuan në varrimin e Rumit, në vitin 1273. Sepse, siç thanë ata, ai na e thellon besimin, kushdo që jemi je. Ky është element i fuqishëm sot”. /Telegrafi