Astrit Lulushi: Psikika

Shtatorja e Afërditës.

Por shumë më lart,
me shkëlqimin e ndritur,
Shqiponja qiellore mbante
Sykën e ëmbël të përhumbur
pas punës së saj endacake,
derisa perënditë të miratonin
Zbritjen në mbretërinë e saj.

Një herë e një kohë, në gadishullin në perëndimit, jetonin një mbret dhe një mbretëreshë që kishin tre vajza të bukura. Dy më të mëdhatë ishin vërtet kaq të bukura, saqë kur u rritën dhe u shfaqën së bashku në gjyq – sepse ishin në moshë – asnjë nuk mund të krahasohej me to dhe të gjithë ata që i panë thanë se ato ishin vajzat më të bukura në botë.
Por kur princesha e tretë dhe më e re, emri i së cilës ishte Syçke, pesëmbëdhjetë vjeç, u soll në gjyq, ajo i tejkaloi motrat e saj për nga bukuria dhe madhështia, aq sa hëna ia kalon yjeve. Dhe dy motrat u mbushën me xhelozi, sepse nuk u lavdëruan më; askush nuk kishte sy për to kur ‘Psyche’ ishte pranë; dhe fama e bukurisë u përhap në qytet dhe në mbarë vendin. Qindra njerëz, qytetarë dhe të huaj, u dyndën në pallatin e babait të saj për të parë këtë mrekulli; dhe kur e panë, u pushtuan nga frika dhe habia, saqë u përkulën dhe e adhuruan, duke bërtitur se vetë Ve(ne)ra kishte ardhur mes tyre. Së shpejti thashethemet u përhapën në vendet fqinje dhe prej andej në një pjesë të madhe të botës, se Çupa e lavdishme sa Vera dhe e pakrahasueshme nuk ishte e vdekshme, dhe as tjetër veç perëndeshës së dashurisë dhe bukurisë, e lindur nga shkuma e detit, e cila quhej Afërdita, kombet e tjera e quajnë Venus. Dhe udhëtarë të panumërt nga vende të largëta erdhën nga deti dhe toka për të mësuar të vërtetën, të cilët, pasi panë Psikën, shkuan në shtëpi dhe deklaruan se ajo ishte me siguri Venusi, ose përndryshe një perëndeshë e re dhe më e adhurueshme ishte shfaqur në tokë. Dhe kështu adhurimi i Venusit të vërtetë ra në përbuzje dhe u neglizhua; tempujt e saj të famshëm ishin të shkretë, shëmbëlltyrat e saj u lanë pa kurora dhe altarët e saj nuk tymoseshin më me flijime të djegura. Sepse të gjitha nderimet e saj tani i ishin për Psykën, e cila u detyrua kundër vullnetit të saj t’i merrte ato nga populli; çdo mëngjes, turmat e adhuruesve mblidheshin përpara pallatit dhe, kur ajo shfaqej, ata digjnin temjan të ëmbël dhe i ofronin me përulësi lule dhe kurora myrte. Tani, kur Afërdita (Venusi) e vërtetë i pa të gjitha këto, u tërbua shumë kundër Psikës së gjorë. “Çfarë”, tha Afërdita me vete. “Mos më dha çmimin si më e bukura nga perëndeshat e pavdekshme, bariu Pa (më vonë Paris), të cilin Jove e konsideroi të denjë ta gjykonte? A duhet të jem e përbuzur nga perënditë dhe njerëzit, sepse një e vdekshme e mjerë guxon të tregojë veten si më e shkëlqyer për nga bukuria? Jo, kjo vajzë, cilado qoftë, që më rrëmben nderet, do të pendohet ashpër, ose unë nuk jam perëndeshë e vërtetë”.
Me këtë, Afërdita  thirri pranë saj djalin e saj Kupidin dhe iu lut me pasion, nëse kishte ndonjë dashuri për nënën, të hakmerrej për dëmtimin e rëndë që i ishte bërë nga një e lig dhe e pabesë. Dhe pasi i tregoi të gjithë historinë dhe vendin ku jetonte Psika, e urdhëroi të fluturonte menjëherë për ta ndëshkuar siç e meritonte. “Me gjithë zemër, nënë e ëmbël”, u përgjigj Kupidi. “Më thuaj vetëm se çfarë duhet të bëj. Sepse ti e di se unë nuk kam rrufe, si Jove, dhe shigjetat e mia nuk vrasin, si ato të Apollonit”, “Jo”, tha Afërdita, “nuk dua ta vras. Vdekja ështe shumë e shkurtër dhe dënim i lehtë për të – do ta bëja që ajo të vuante sa do të dëshironte të vdiste. Pra, me një nga shigjetat tuaja magjike djegëse shpoja zemrën dhe bëje të dashurohet me njeriun më të varfër, më të shëmtuar dhe më të poshtër në mbretërinë e babait të saj”. Kupidi premtoi të bindej; dhe kur Afërdita e armatosi me harkun e artë dhe kurorën e kristaltë, fluturoi në perëndim.
Ndërkohë, Psikika, me gjithë bukurinë dhe famën e saj, kishte vetëm një jetë të trishtuar. Dy motrat, që ishin krijesat më krenare dhe më vanitoze në jetë, e kishin zili dhe e urrenin fëmijën e gjorë për nderin dhe adhurimin që i bënin njerëzit; por ajo pak kënaqej me to, sepse ishte me natyrë të butë, shumë e dashur, dhe e ndrojtur. Lavdërimi dhe admirimi që iu bë bukurisë së saj e hutuan, dhe sinqerisht mendonte se motrat e saj ishin shumë më të bukura se ajo; për sa i përket adhurimit nën emrin e Afërditës u tremb aq shumë sa asgjë tjetër, veç bindjes ndaj prindërve e bëri të duronte. Por ata, me krenarinë e marrë të zemrave të tyre, vazhduan t’i bënin një shfaqje, e zbukuruan dhe e kurorëzuan me lulet e Venusit dhe e detyruan të luante perëndeshën sa më mirë. Megjithatë, nuk kaloi shumë dhe këta prindër filluan të pendoheshin për marrëzinë e tyre. Shumë kërkues erdhën për dy vajzat e tyre të mëdha, të cilat shpejt u martuan me dy zotër të mëdhenj; por asnjë burrë, i lartë apo i ulët, nuk kërkoi të martohej me Psikën. Mbretit, babait të saj, kjo i dukej e jashtëzakonshme, dhe dyshoi se perënditë e kishin zili lavdinë e vajzës së tij. Kështu, vendosi të merrte këshillën e një orakulli. Tani ishte në ato ditë një orakull i famshëm i Apollonit.  Mbreti shkoi atje; dhe pasi u lut dhe ofroi flijim, pyeti orakullin se çfarë duhet të bënte për të marrë një burrë për vajzën e tij. Dhe Apolloni i dha këtë përgjigje me gojën e priftëreshës së tij:
“Le të vishet Psika e bukur me vello të zezë dhe të qëndrojë në shkëmbin më të lartë të gjejë bashkëshortin e saj, sepse ajo nuk duhet të martohet me asnjë lloj race njerëzore, por me një gjarpër të rënë; që lundron në qiejt me yje duke nënshtruar të gjitha gjërat në fluturimin e tij; vetë zotat, kërkuesi dhe i mençuri, i nënshtrohen fuqisë së tij. Lumenjtë zihen, edhe Kaosi”.
Mbreti u kthye përsëri në shtëpi në pikëllim të madh dhe i tregoi gruas së tij fatin e tmerrshëm që ishte caktuar për vajzën e tyre, dhe ata qanë dhe vajtuan së bashku shumë ditë. Pastaj, duke mos guxuar të mos i binden orakullit, filluan të përgatiteshin për martesën e Psikës me gjarpërin, ose më mirë, siç dukej shumë qartë, për fundin e saj të mjerueshëm. Pallati dhe i gjithë qyteti kumbuan nga tërbimet dhe vajtimet; në vend të himneve të martesës; u ndezën pishtarë të zinj; vetë nusja ishte e mbuluar dhe e veshur me të zeza, dhe gjithë vargu i nusërisë ishin veshur si vajtore. Lotët dhe përgjërimet e të gjithë popullit e detyruan mbretin ta shtyjë për pak ditën fatale; por më në fund nuk vonoi më, që të mos zemëroheshin perënditë.
Pranë qytetit ishte një mal i thepisur dhe i lartë, i cili kurorëzohej nga një shkëmb i madh në formë altari; këtu ata sollën Psikën e pafat në procesion të zi; pranë saj ecnin babai dhe nëna, të ndjekur nga familja dhe miqtë e tyre dhe një turmë e madhe e njerëzve të thjeshtë, të gjithë duke qarë dhe duke vajtuar me hidhërim. Kur arritën në majë të kodrës, mbreti dhe mbretëresha filluan të largoheshin nga fëmija i tyre; duke qarë, ata rrihnin gjoksin dhe shkulnin flokët në një furi hidhërimi. Por Psikika u tha: “Oh, prindërit e mi të dashur dhe të nderuar, pse ma thyeni zemrën me pamjen e fytyrave tuaja të qara dhe me shkuljen e flokëve tuaj të thinjur? Mjerisht, tani është tepër vonë për lot. Kur njerëzit më bënë perëndeshë dhe më quajtën Afërdita e Re, atëherë ishte koha që duhet të kishit qarë për mua, duke e ditur se bukuria së shpejti do të bëhej rrënimi im. Tani ju mund ta shihni, se zemërimi i Venusit të ofenduar e ka sjellë fëmijën tuaj në këtë fund të mjerueshëm. Por meqenëse nuk ka zgjidhje, ju lutem që të më lini në fatin tim. Unë jam gati… jo, kam dëshirë të takoj dhëndrin – sepse mendoj se emri i tij i vërtetë është Vdekja”.
U largua Psikika e gjorë dhe u ngjit në mal, megjithëse më tepër me qëllim për të vrarë veten. Dhe kur arriti në majë, e dinte se ajo detyrë ishte e pashpresë. Sepse pa një shkëmb të madh, nga i cili doli një katarakt që hidhej poshtë në një luginë shumë më poshtë. Dhe në të dyja anët e përroit ajo pa dragonj të mëdhenj—rojtarët pa gjumë të burimit – dhe vetë uji i zhurmshëm dukej se nxirrte një zë të ngjirur:
“Larg, larg, çfarë do të bësh?
Fluturo, përndryshe do të vritesh”!
Por Psika nuk mund të lëvizte, as të mendonte, as të derdhte lot, ishte aq e mpirë nga tmerri; aty qëndronte, sikur të ishte kthyer në gur. Dhe tani me të vërtetë dukej se ajo do të vdiste në atë mal të shkretë, larg nga çdo ndihme. Por zogu hyjnor i Jupiterit të madh, Shqiponja, e pa nga shtëpia qiellore dhe zbriti drejt saj me krahët e fuqishëm. Ishte një pamje madhështore teksa u ul në një shkëmb pranë saj, me pendën kafe që shkëlqenin në diell; megjithëse dukej mjaft e egër, Psika nuk kishte frikë, por u ngushëllua kur pa se Shqipja ishte mes saj dhe dragonjve.
“Oh, më e thjeshta dhe më e paditura e vajzave”, tha, duke folur ashpër, siç është mënyra e Shqiponjave:
“Ulu në shpinë time, më vendos krahun në qafë dhe unë do të të zbres nga mali. Eja, nuk duhet të kesh frikë; Do t’ju mbaj të sigurt si dikur Ganymedin – por guxoj të them se nuk keni dëgjuar kurrë për të, sepse ju duket se nuk dini asgjë fare”.
Atëherë Psikika (siç njihet sot) u bind me kënaqësi. Në një çast, siç iu duk, ajo u hodh butësisht në tokë; hyri mes njerëzve, mendjeve të tyre – Shqiponja u ngjit lart në retë larg syve të saj – dhe vendi u quajt Fole e Shqipes.