Frano Kulli: KUR FAIK KONICA VIZITONTE GJEÇOVIN NË GOMSIQE

“A i vemi mysafirë At Gjeçovit ndonjë ditë të kësaj jave?”- më pyeti një herë At Fishta, me të cilin piqesha çdo ditë në Shkodër.

Faik Konica, për së pari gjëndet në Shkodër në vitin 1883. Ka qenë 8 vjeç atëhere, kur prindërit e kishin shoqëruar te e motra Xheva, e cila, asokohe, banonte me familjen e vet në Shkodër. Mbasi kishte marrë mësimet e para në Konicë, hyn në Seminarin Papnuer, shkolla e Jezuitëve dhe bën aty dy klasë (1883-1885). Përjetimet e qëndrimit në Shkodër, lanë gjurmë të shënuara në formimin e adoleshentit Konica: “Më 1883 më rastisi që vajta në Shkodër me prindërit, të cilët më çuan në shkollën e Jezuitëve. Mjegulla e kohës s’ma ka hequr ende larg kujtesës atë rrugë të ngushtë e të shtremtë që, duke filluar tek ajo udhë e gjerë që shkon te Kopështi i Kombit (Milet Bahçe), mbaron në shkollë të Jezuitëve. Shkollë e gjerë dhe e ajrosur tej e tej, me oborre të mëdha e me lodra, ku rinia shqiptare mëson të jetojë një jetë më të butë, më të urtë e më vëllazërore. Mësimet, italisht, latinisht, frëngjisht e gjermanisht, jipen prej Etërve Jezuitë, me atë dije, që as armiqve të tyre s’ua mohojnë.

Artet e bukura, si muzika e piktura, si dhe fesat e shpeshta, e lehtësojnë trishtimin e mësimeve të rënda. Javë për javë, djemtë dalin e shëtisin në fusha, e janë jashtë mbi blerime: zakoni i mirë që ua bën mendjen të gëzuar e të shëndoshë për të filluar mësimet e javës. Me këto dhe me të tjera, kjo shkollë mbahet në një shkallë të lartë, e gjithë ata që kanë parë shkollat e Francës e të Europës, munden të dëshmojnë se ajo e Shkodrës është e zonja për shumë punë të barazohet me to”.

Këto shënime janë shkruar mjaft më vonë, mbas ardhjes së herës tjetër në Shkodër, në vitin 1913, në kohën e luftës ballkanike tashmë si njeri i kompletuar me dije e njohje të mëdha e i thirrur nga vetëdija e tij për të shërbyer kauzën e kombit. Kurse me mendjet e ndritura të shqiptarisë aty në Shkodër , me “françeskanët e mëdhaj”ai krijoi miqësinë e fortë intelektuale e të pandame asnjëherë. Në “Albania” e tij në Bruksel , Fishta boton poezinë e tij të parë me 1899, dom Ndoc Nikaj, me ndërmjetësinë e tij shtyp “Histori e Shqypnis’”…

“CA KUJTIME MBI AT GJEÇOVIN”, Faik Konica e botoi për herë të parë në gazetën “Dielli” të Bostonit, më 1930. Kurse , në “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, që botohet më 1933, botuesi-provinca françeskane i riboton me shënimin: E perdorem ket artikull me të cillin Ekselenca e Tij Ministri Shqypnis në Washington Z. Faik Konitza na e paraqet aq gjall Françeskanin Shqyptar A. Shtjefnin Gjeçov e me nji stil aq të rrjedhshëm, sa, tuj na u dukë ky artikull si nji kunorë e çmueshme letratyre, qi z. Konitza desht të véte mbi buca të njoma të vorrit të të përvajtueshmit A. Shtjefen, na u duk si detyrë t’a biejshim edhe në ket kryevepren e tij.

At Gjeçovin e pata njohur me anë letrash dissa vjet përpara Luftës Ballkanike. Më 1913 shkova në Shkodër dhe atje, në Kuvent të Franciskanëve, nji ditë u njohmë me sy e me fjalë të gjalla. Mendimet nderimi, që kisha patur për At Gjeçovin për së largu, m’u shtuan ca më tepër që kur u poqmë. I mesmë nga gjatësia e trupit, pak si i thatë, me një palë sy të zez ku çkëlqente mendja dhe zemërmirësia, At Gjeçovi fitonte menjëherë besimin dhe dashurinë. Fjalët i kish të pakta po kurdoherë në vend. Vetëm kur në të kuvënduar e sipër takohej ndonjë pikë mbi të cilën kish dituri të veçantë , si për shembëll Kanuni i Lek Dukagjinit ose vjetëritë greko-romane , At Gjeçovi çelej ca më gjatë dhe atëhere ish gëzim ta dëgjonte njeriu.

Aso kohe, At Gjeçovi ish “famulltar”, domethënë prift i ngarkuar me shërbimin e një fshati ose rrethi, dhe rronte në Gomsiqe, i pari katunt i Mirditës në udhë nga Shkodra në Orosh. “A i vemi mysafirë At Gjeçovit ndonjë ditë të kësaj jave?”- më pyeti një herë At Fishta, me të cilin piqesha çdo ditë në Shkodër. Mendimi i një vizite At Gjeçovit më pëlqeu pa masë. Ashtu, pa humbur kohë, u nismë. Një gjë për të vënë re dhe që mbushte me habi dhe trishtim, është se nga Shkodra gjer në Gomsiqe, një udhëtim shtat’ a tet’ orësh me kalë, nuk gjetmë as katunt, as shtëpi, veç një hani të varfër, ku qëndruam për të pirë kafe, s’pamë gjëkundi ndonjë shënjë gjallësie: një vend i zbrazur e i shkretë, si i harruar nga Perëndia dhe nga njerëzit. Po mërzia e udhëtimit na u çpërblye përtej shpresës, posa arritëm në Gomsiqe, ose, që të flasim më drejt, në famulli të Gomsiqes, – katundi vetë i shpërndarë tutje-tëhu, një shtëpi këtu, një shtëpi nj’a dy milje më tej, as që dukej.

Famullia – një biná prej guri, e ndritur dhe e pastër, gjysm’ e zbrazur nga plaçka po e mbushur dhe e zbukuruar nga zemra e madhe dhe nga buzëqeshja e të zotit të shtëpisë – qëndronte, mirë-pritëse dhe e qetë, anës një lumi. Këtu rronte At Gjeçovi. Këtu e shkonte jetën, në mes të lutjes e mësimeve, një nga njerëzit më të lartë që ka patur Shqipëria: një lartësi e përulur, në mund t’ afroj e të lidh dy fjalë aqë të përkundërta; një lartësi shpirti dhe mendjeje e panjohur nga njeriu vetë, i cili, bir i vërtetë i të Varfërit të Assisit, në pastëri e në vobësi të zemrës së tij e dinte veten të vogël. Famullia, shkollë dhe vend këshillash të mira, u jipte fëmijëve themelet e stërvitjes, u përndante fjalët e urta dhe ngushëllimet njerëzve në nevojë. Kohën që i tepronte, At Gjeçovi ia kushtonte studimit.

Merrej ahere me institutat e vjetra të Shqipërisë, nga të cilat një që arriu gjer në ditët tona është Kanuni i Lekë Dukagjinit. Askush nuk mund t’i afrohej At Gjeçovit në diturin e këtij Kanuni. Na tregoi një dorëshkrim nj’a dymijë faqesh, studim i palodhur e i hollë ku kish mbledhur, radhitur e ndritur të gjitha sa kanë mbetur nga mendimet juridike të Shqipërisë në Kohën e Mesme, mendime të cilat ngjan t’i kenë rrënjët shumë përtej Kohës së Mesme.

Në kat të sipërm të famullisë, përmbi një tryezë të madhe, ishin shtruar një tok vjetërirash greko-romane, të zbuluara e të mbledhura një nga një, me një fatbardhësi të rrallë dhe me një shie të mbaruar, nga dora vetë e At Gjeçovit. Mbaj mend, veçan, një enë të vogël, të qojtur “lacrumatorium” lotore, asosh që të vjetërit, në besim se të vdekurit qajnë të shkuarit e jetës së tyre, i mbulojnë në varr bashkë me të vdekurin, që ky të kish se ku t’i mblidhte lotët. Nuk më shkonte ahere kurrë ndër mend se pas ca vjet secilit prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë që në gjallësi për nga një lotore, ku të mbledhim lottë t’ona për At Gjeçovin…

Bir i përulët i Shën Franciskut, i ditur me një dituri pa tingëllim, po dhe shqipëtar i kthiellët, At Gjeçovit, që i përkiste çdo mirësi, nuk i mungoi asnjë hidhërim, asnjë çpifje, më e çuditshmia e të cilave ndoshta është të mohuarit se ai ish shqipëtar. Sepse ish lindur në një kufi gjuhërash, në një kufi ku sot mbaron shqipia dhe nis një gjuhë tjatër. Ca mendje të klasës së katërt, të pazonjat të kupëtojnë se folësit e shqipes në vijën më të përparuar janë stërnipërit e atyre, që me qëndrimin e tyre në Kohën e Mesme dhe pastaj ndaluan të mprapsurit e vijës më tëhu, ca mendje të klasës së katërt e përmbysin të vërtetën dhe e kthejnë në të sharë atë që është një lavdi.

Po At Gjeçovi është përmi çdo sharje. Emëri i këtij njeriu të rrallë do të vejë duke u rritur dhe një ditë famullia e Gomsiqes do të jetë një nga gurët e shëntëruar të Shqipëtarësisë.