Astrit Lulushi: Libri egjiptian i të vdekurve

Libri i të Vdekurve doli nga një traditë e gjatë e teksteve funerale, shembujt e parë të të cilave njihen si Tekstet e Piramidës, sepse ato u shkruan në muret e dhomave të varrimit në piramidat e faraonëve të Mbretërisë së Vjetër – më të hershmet. Shembulli i njohur u zbulua në Piramidën e Mbretit Unas në Saqqara dhe daton rreth vitit 2345 p.e.s.. Qëllimi i Teksteve Piramidale ishte të ndihmonin faraonin e vdekur të zinte vendin e tij midis perëndive, dhe për këtë qëllim ata përfshinin himne, lutje dhe magji për të shmangur rreziqet që haseshin në jetën e përtejme. Fillimisht ato ishin ekskluzivisht për përdorim mbretëror, por në vitet në rënie të Mbretërisë së Vjetër, e drejta për t’i përdorur ato u mor nga guvernatorët rajonalë dhe zyrtarë të tjerë të rangut të lartë, sepse edhe ata donin të identifikoheshin me Osirisin, i cili jetoi si sundimtar i Botës së Holandës (Hyjnore). Një korpus i ri tekstesh funerale u shfaq gjatë Mbretërisë së Mesme – Tekstet e arkivolit të cilat, siç nënkupton edhe emri i tyre, u shkruan në sipërfaqet e brendshme të arkivoleve prej druri. Këto tekste përfshinin magji të nxjerra nga Tekstet e Piramidës plus shumë kompozime të reja. Disa prej tyre përfshinin edhe ilustrime. Kur arkivolet ndryshuan nga kuti druri drejtkëndëshe në një formë që ndiqte konturet e trupit të mumifikuar, tekstet u shkruan në një papirus, i cili u mbështoll dhe u vendos në arkivolin me të ndjerin. Shumë mijëra prej këtyre papiruseve u prodhuan gjatë Mbretërisë së Re, kohë në të cilën Libri i të Vdekurve kishte kaluar në përdorim të gjerë. Titulli ‘Libri i të Vdekurve’ u krijua për herë të parë në 1842 nga Richard Lepsius, egjiptologu gjerman, por është sugjeruar që një titull më i përshtatshëm do të ishte ‘Magjitë për të ardhur përpara ditës’, pasi qëllimi i tij ishte t’i mundësonte të ndjerit. për të dalë i sigurt nga varri në një formë të përsosur, të frymëzuar. Në ditët e sotme termi “Libri i të Vdekurve” zakonisht i referohet të gjithë korpusit prej gati 200 kapitujsh ose magjish, nga të cilat u bë një përzgjedhje për t’u përfshirë në papirus individualë. Ndonëse formati i paraqitjes së kapitujve të përzgjedhur pak a shumë u standardizua, rendi në të cilin ishin renditur ndryshonte nga njëri papirus në tjetrin.

Për ta vendosur Librin Egjiptian të të Vdekurve në kontekstin e tij më të gjerë, duhet të kujtojmë se qytetërimi i Egjiptit të lashtë – Egjipti i faraonëve – zgjati për më shumë se 3000 vjet para se të përfundonte me aneksimin e tij nga Roma rreth vitit 30 pes. . Periudhat e mosmarrëveshjeve dhe trazirave politike u balancuan me kohë paqeje dhe prosperiteti, më të rëndësishmet prej të cilave përkojnë me periudhat e njohura si Mbretëria e Vjetër (2650–2152 pes), Mbretëria e Mesme (1986–1759 pes) dhe Mbretëria e Re ( 1539–1069 pes). Ishte gjatë Mbretërisë së Re që u shfaq Libri i të Vdekurve siç e njohim tani, por idetë dhe besimet e shprehura në të kishin evoluar gradualisht gjatë 2000 viteve ose më gjatë, të formuara nga një kombinim i përvojës së egjiptianëve të jetës së përditshme, peizazhi në të cilin jetuan dhe ngjarjet historike. Përmbytja vjetore e Nilit, nga e cila varej pjelloria e tokës në kufi me lumin e madh, dhe lëvizja orbitale e diellit, hënës dhe yjeve, çuan në besimin se jeta ndoqi një model të përsëritur, ciklik. Për më tepër, universi dukej se udhëhiqej nga një rend i përjetshëm kozmik (ma’at) brenda të cilit çdo gjë kishte vendin e duhur. Edhe jeta njerëzore, fazat kryesore; lindja, rinia, prindërimi, pleqëria dhe vdekja u ngjeshën në një jetëgjatësi prej rreth tridhjetë e pesë vjetësh, ishte një pjesë integrale e këtij rendi kozmik. Ashtu si qytetërimet e tjera të lashta, egjiptianët shprehën besimet e tyre përmes miteve në të cilat bëmat e perëndive personifikonin si fenomene të dukshme ashtu edhe forcat e padukshme që drejtonin modelet ciklike që drejtonin universin. Mitet dhe feja që ata frymëzuan iu nënshtruan një evolucioni të konsiderueshëm në mijëvjeçarët para shfaqjes së Librit të të Vdekurve, të ndikuar pjesërisht nga ndryshimet në fuqinë rajonale dhe pjesërisht nga priftërinjtë që shkonin në tempujt dhe qendrat e kultit në qytete lart e poshtë. Nili. Megjithatë, dy elemente mbetën konstante: rëndësia e perëndive të ndryshme të lidhura me diellin (Ra, Horus dhe Aten) dhe roli qendror i mbretit ose faraonit. Ky i fundit u bëri oferta perëndive në emër të nënshtetasve të tij, dhe perënditë iu kundërpërgjigjën duke i dhënë jetë faraonit dhe popullit të tij. Sipas Librit të të Vdekurve, një marrëveshje e ngjashme reciproke besohej se do të mbante jetën e të ndjerit pas varrimit të tij/saj. Nga shumë mite të lënë pas nga egjiptianët e lashtë, ekziston një që është veçanërisht i rëndësishëm për Librin e të Vdekurve – miti i Osirisit. Miti i plotë është mjaft i gjatë, por elementët kryesorë të tij janë si më poshtë. Perëndesha e qiellit Nut dhe perëndia e tokës Geb kishin katër fëmijë: dy djem, Osiris dhe Set, dhe dy vajza, Isis dhe Nephthys. Vëllezërit u martuan me motrat e tyre – Osiris u martua me Isis, dhe Set u martua me Nefthisin – dhe Osiris, si djali i parëlindur, pasoi të atin në fronin e Egjiptit. Ai i sundoi egjiptianët primitivë me dashamirësi dhe i edukoi ata, duke hedhur kështu themelet e qytetërimit të madh që do të bëheshin. Seti u bë xheloz për Osirisin dhe e vrau, copëtoi trupin e vëllait të tij, i shpërndau copat nëpër Egjipt dhe u ul në fron. Isis, me ndihmën e motrës së saj Nephthys dhe perëndive Anubis dhe Thoth, gjeti copat e burrit të saj, i mblodhi ato së bashku dhe e mumifikuan trupin e tij, duke e rikthyer atë në jetë. Në vend që të ktheheni në tokë, megjithatë, Osiris u bë sundimtari i përjetshëm i sferës së botës së përtejme, Botës së Ulët ose Duat. Ndërkohë Horus, djali i Osiris dhe Isis, u hakmor ndaj babait të tij duke mundur Setin dhe duke u bërë mbret në vend të babait të tij. Që atëherë, faraoni i gjallë i Egjiptit mishëroi shpirtin e Horusit, ndërsa babai i tij i vdekur u bë një Osiris i ri.