Tri ese nga Astrit Lulushi

Pabarazi

“Lërini të hanë tortë”, thuhet se është fraza e famshme e Marie Antoinette, mbretëresha e fundit fatkeqe e Francës para Revolucionit Francez. Mretëresha mbahet mend për stilin e saj mbretëror ekstravagant, në kontrast të plotë me jetën e nënshtetasve, të cilët vuanin nga një depresion ekonomik gjatë mbretërimit të saj të shekullit të 18-të. Është një reputacion që është përforcuar vetëm nga ritregimet moderne të jetës së saj – filmi kult i regjisores Sofia Coppola i vitit 2006, Marie Antoinette, për shembull, e përshkruan mbretëreshën e re me zbukurime e të rrethuar nga luksi. Pra do të kishte kuptim, që fjalët më të famshme të cituara të monarkes do të kishin të bënin me një ëmbëlsirë të mirë: Me sa duket, kur u tha se nënshtetasit e saj po vdisnin nga mungesa e bukës, Marie Antoinette u përgjigj: “Atëherë, lërini të hanë tortë”.

Kjo shaka e pashpirt është bërë pothuajse sinonim i emrit të Marie Antoinette. Por a ka ndodhur në të vërtetë ky dialog?

E vërteta është se nuk ka burime të drejtpërdrejta që mund ta lidhin këtë frazë me mbretëreshën. Në vend të kësaj, ka të ngjarë që një lojë historike e telefonit, me disa politika të përziera, të ketë rezultuar në një nga gabimet më të famshme të të gjitha kohërave.

E dhëna më e fortë për origjinën e citatit qëndron në shkrimet e Jean-Jacques Rousseau, filozof që ishte i dobishëm për politikën revolucionare franceze. Në librin autobiografik të Rousseau, Confessions, ai kujton një “princeshë, i cila, kur i thanë se fshatarët nuk kishin bukë, u përgjigj: “Atëherë, le të hanë briosh”. (Ndërsa përkthimi është ndryshe, ndjenja mbetet, briosha është më luksoze se buka e zakonshme).

Megjithatë, në kohën e shkrimit të Rousseau (rreth vitit 1765), Marie Antoinette ishte vetëm 10 vjeç dhe nuk ishte ende mbretëreshë e Francës. Disa biografë në mënyrë alternative ia atribuojnë citimin mbretëreshës Maria Teresa, gruas së Louis XIV, një shekull para – por ka pak prova për të mbështetur këtë pretendim.

Një teori tjetër është se citati i keqpërdorur ka lindur nga komoditeti politik. Meqenëse shumë revolucionarë donin të shfuqizonin monarkinë, do t’u përshtatej nevojave të tyre që ta përshkruanin mbretëreshën si injorante ose zemërftohtë.

Për vite përpara revolucionit, shtypi francez e akuzoi atë për tradhti bashkëshortore, prishje të financave të vendit dhe pashpirtshmëri ndaj nënshtetasve të saj.

Shumë e panë atë si shumë të re për të qenë në fron, një hedoniste naive që shpenzonte paratë e taksave të nënshtetasve të saj për gjëra të pavlera ndërsa ata vdisnin nga uria. Ndjenja përfundimisht çoi në ekzekutimin e saj me gijotinë në moshën 37-vjeçare në 1793, menjëherë pas ekzekutimit të burrit të saj, mbretit Louis XVI.

Marie Antoinette ishte vetëm 14 vjeç kur u martua me Louis-Auguste dhe u bë mbretëreshë e Francës vetëm katër vjet më vonë në moshën 18 vjeçare. Ajo ishte padyshim ekstravagante. E megjithatë, që ajo të deklarojë mizorisht se subjektet e saj të uritur duhet të “hanë tortë” nuk përshtatet fare me aspektet e tjera të kohës së saj.

Jeta e Marie Antoinette nuk ishte vetëm torta dhe festa. Gjatë mbretërimit të saj, ajo krijoi një shtëpi për nënat e pamartuara dhe patronoi një shoqatë bamirësie për të moshuarit, të verbrit dhe të vejat. Ajo adoptoi shumë fëmijë, kujdesej personalisht për fshatarët e lënduar dhe vizitonte shpesh familjet në nevojë për të shpërndarë ushqime dhe furnizime.

Gjatë zisë së bukës në Francë të vitit 1787, ajo madje shiti sendet e brendshme të familjes mbretërore për të blerë grurë për familjet më të varfra. Ajo gjithashtu u përfshi në politikën franceze gjatë mbretërimit të saj, duke marrë pjesë në mbledhjet e financave dhe të luftës dhe duke bindur mbretin që të vaksinohej kundër lisë, gjë që e bëri vaksinën më të pranuar. Asnjë nga këto nuk sugjeron një mbretëreshë që ishte injorante për problemet e nënshtetasve të saj ose që do t’i tallte për vdekjen e urisë.

Pavarësisht nëse Marie Antoinette me të vërtetë kishte hequr dorë nga nevoja për bukë, nuk është çudi që populli francez do të ishte zemëruar nga një vërejtje e tillë. Punëtori mesatar i shekullit të 18-të shpenzonte gjysmën e pages së tij vetëm për bukë. Dhe sipas “Observatoire du Pain” (Observatori i Bukës) të Francës, buka mbetet një element kryesor i dietës franceze sot. Në fakt, kryesisht për shkak të mungesave që ndodhën gjatë mbretërimit të Marie Antoinette, çmimi i bukës në Francë ka qenë ose i fiksuar ose i rregulluar për shekuj.

Historia është një çështje perspektive, kështu që është e lehtë që ngjarjet dhe fjalët të shtrembërohen me kalimin e viteve. Ne mund të mos e dimë kurrë se kush e shpalli “Lërini të hanë tortë” ose nëse fraza është thjesht një mit. Megjithatë, citati ka qëndruar për atë që përfaqëson: Mbetet një symbol se sa shumë gjëra të mira mund të na largojnë nga realiteti.

Dhe kjo na inkurajon, edhe tani, të vëmë në dyshim sistemet që krijojnë pabarazi kaq të thella në radhë të parë.

 

Pareidolia

Ka njerëz që shohin fytyra pothuajse në gjithçka. Dallimi i fytyrave në objekte të rastësishme dhe të pajetë quhet pareidolia. Piktorët, disa, përdorin pareidolia për krijimin e figurave origjinale; të tjerë thonë se pareidolia është arti i parë i inteligjencës artificiale. Nëse po, atëherë njeriu është krijesë e programuar?!

A keni parë ndonjëherë një fytyrë në filxhanin tuaj të kafesë?

Mbi 4, 300 fotografi dhe imazhe pa pagesë të Pareidolia mund të shihen në internet.

Një shembull i pareidolisë: një copë trungu peme që duket si fytyrë njeriu.

Par·ei·do·lia, është tendenca për të perceptuar një imazh specifik, shpesh kuptimplotë në një model vizual të rastësishëm ose të paqartë. Është një formë apofenie, term më i përgjithshëm për tendencën njerëzore për të kërkuar modele në informacione të rastësishme.

Arsyeja është se truri interpreton fytyrat iluzore duke përdorur të njëjtat procese njohëse që identifikon fytyrat e vërteta.

Nëse prireni të vëreni fytyra në objektet e pajetë përreth, nuk jeni vetëm’ – është një gjendje shumë njerëzore që lidhet me mënyrën se si truri është i lidhur.

Testi i njollosjes së bojës Rorschach i përdorur nga psikologë është një shembull i pareidolisë së drejtuar. Në test, një mjek mban një njollë të rastësishme boje dhe e pyet pacientin se si i duket imazhi. Vetë testi nënkupton se mund të jetë krejt normale të shihet specifika në të paqartë.

Një shembull i njohur është Fytyra në Mars, formacion shkëmbor në Mars që i ngjante një fytyre njeriu në disa foto satelitore. Ky fenomen njihet si pareidolia; që vjen nga “para” ose “pranë”, dhe “eidolon”, “e dallon”. Duke i dhënë të njëjtin kuptim, shkenca e shpjegon me greqishten e lashtë. Mos do të thotë se greqishtja e lashtë dhe shqipja ishin e njëjta gjuhë?!

Dikur konsiderohej ekskluzivisht një simptomë e psikozës, pareidolia tani njihet si pjesë e përvojës normale njerëzore.

 

Pasiguri

Shumë njerëz janë më të interesuar për atë që nuk dinë sesa për atë që bëjnë. Nga përvoja, e panjohura duket e madhe: në algjebër, x përfaqëson të panjohurën, ndërsa në biznes, “të panjohurat” janë ngjarje ose rrethana që nuk mund të parashikohen. Pra, pasiguria është e vështirë për t’u përballur, ose “më i forti mbijeton”, thotë Darvini.

Studimet tregojnë se një intolerancë ndaj pasigurisë është shenjë dalluese e ankthit dhe panikut. Stresi i shkaktuar nga e panjohura ose pasiguria mund të ndikojë edhe në shëndet.

Por çfarë ndodh kur shqyrtojmë sferën e mjegullt të pasigurisë dhe fillojmë të rimendojmë se si t’i qasemi?

Po sikur t’i shihnim ato frikëra të pafundme si mundësi të pafundme? Një studim i vitit 2015 synoi të reduktonte të menduarit deluzional tek pacientët, duke i mësuar ata të merrnin në konsideratë një numër më të madh të rezultateve të mundshme për një situatë të panjohur.

“Mendimi i mundësisë”, sot term gjithnjë e më i popullarizuar në shkollat e biznesit dhe të jetës, i referohet procesit të ndërtimit të një mendësie më të gjerë që mund t’I ndihmojë njerëzit të zbatojnë aftësi konkrete për një qëllim të caktuar.

Përtej përmirësimit të fleksibilitetit të trurit, edhe të mësuarit për t’iu qasur të panjohurës me kërshëri dhe jo me frikë mund të ndihmojë gjithashtu të ndihemi më mirë. Mund të kapemi pas frikës dhe të ngurtësojmë veten për çdo numër rezultatesh negative, ose mund të presim me durim dhe të kërkojmë shtigje të reja përpara, duke lejuar shpresën të na nxitë gjatë rrugës.

Na tërheq vetëm ajo që është misterioze, e pazbuluar dhe e mbuluar. Vetëm ajo që është e fshehur rrezaton magji që premton mundësi të patreguara.

Larg nga të qenit mallkim, pasiguria mund të jetë një burim shprese. Kjo do të thotë që gjërat që presim me padurim mund të mos jenë aq të mira sa duam të jenë, por gjithashtu do të thotë që gjërat nga të cilat kemi frikë mund të mos jenë aq të tmerrshme sa i imagjinojmë.

E gjithë jeta është se nuk mund të jesh i sigurt se çfarë do të ndodhë më pas. Ndonjëherë ajo që ndodh është e mirë, ndonjëherë jo, por gjithmonë ka surpriza.

E kundërta e sigurisë nuk është pasiguria, por kurioziteti dhe gatishmëria për të përqafuar të befasishmen, të papriturën, paradoksin, si të thuash.

“Synim do të bëhet më i qartë, do të shfaqet ngadalë por me siguri, aq sa drafti i përafërt kthehet në një skicë”, thoshte Vincent van Gogh.

Të mos dish do të thotë të mësosh, të ndryshosh, të marrësh momentin dhe të bësh më të mirën prej tij, pa e ditur se çfarë do të ndodhë më pas.

Hero është dikush që ecën vullnetarisht në të panjohurën, thotë një moto e njerëzve të sukseshëm. Në fakt, është etikë mjaft e mirë për jetën. Nuk dihet se çfarë qëndron pas kthesës, por beso se më e mira është.