Albspirit

Media/News/Publishing

Anila Hanxhari: Hedh në short lirinë

Anila Hanxhari ka lindur në Durrës dhe aktualisht jeton në Milano. Është poete, piktore, tregimtare, përkthyese dhe presidente e shoqatës kulturore “Italfida”, me të cilën ka konceptuar dhe ka kuruar festivale të ndryshme kulturore dhe konferenca ndërkombëtare. Ajo është krijuesja e formatit “Poezi dhe ndërmarrje”, kuruar për Ascom Abruzzo. Ka botuar përmbledhjet poetike ‘Io tu e l’Anima’ (Ianieri 1997), ‘Assopita erba dell’est’ (Noubs 2002), ‘Cicatrici d’acqua’ (Noubs 2007, me një parathënie nga Giuseppe Conte), ‘Brindisi degli angeli’ (La Vita Felice 2012, me parathënie nga Maurizio Cucchi), ‘Tiro a sorte la libertà’ (Tabula Fati 2016, me një hyrje nga Davide Rondoni), ‘Amore emana’ (Meta Edizioni 2017). Prismanima Terra d’ulivi 2023 me parathënie nga Massimo Morasso dhe një pasthënie nga Davide Rondoni). Ajo është e pranishme, ndër të tjera, në antologjitë Nuovissima poesia italiana (Oscar Mondadori 2004, edituar nga Antonio Riccardi dhe Maurizio Cucchi), La parola che ricostruisce, Poetë italianë për L’Aquila (Tracce 2009) dhe poezi të tjera të saj janë botuar në ‘Specchio’ të “La Stampa” dhe shumë revista të tjera. Ajo ka fituar çmime të ndryshme, duke përfshirë Çmimin Camaiore-Proposta 2002, Çmimin Clemente di Leo, Çmimin Matacotta për veprën e parë 2003, Çmimin Valle Senio, Çmimin e Poezisë në Jetë 2011, Çmimin Bogdani Prishtinë (Kosovë 2017), Çmimin Adriatik 2019 dhe shumë të tjerë.

Davide Rondoni: Poezia e Anila Hanxharit

Anila Hanxhari është një poete që të hyn në palcë, ecën si Marianne Moore me hap shqiptar në gjuhën tingëlluese italiane. Nuk ka asgjë të parapërgatitur dhe asgjë letrare në të, fuqia frymëzuese që gjallëron e bën të nxjerrë flutura dhe shpata nga goja e nga zemra duhet të ndodhet në një zonë të imagjinatës në të cilën nuk arrin as të imagjinosh.

Pjesa e kohës në të cilën krijohen e zhduken imazhe, metafora, nderthime pamjesh, tregon që përpunimi i kësaj lënde e të tillë kombinimesh mahnitëse ndodhin një hap përpara vetëdijes letrare.

Flitet për zonën e jetës që është e lidhur me të ardhmen, me rritjen e saj. Ç’është poezia në të vërtetë përveçse dalja në sipërfaqe e një vepre që na paraprin, që i kërkon vetëdijes tonë të zgjerështë dhe të mos ndalojë një të atillë dalje në sipërfaqe?

Anila Hanxhari nuk është poeteshë e vështirë. Kush mendon që ajo është e pakuptueshme (e paqartë, e errët) nuk kupton asgjë nga poezia. Është profetike. Shpirti i saj si thoshte Rimbaud (e si e dinte, njihte mire Giovanni della Croce), është bërë i paarritshëm – i paarritshëm përkundrejt shpirtërave të qetë, të bukur dhe të përfunduara të borgjezëve.

Parandjenjësi është si një qënie detare në poezinë bashkëkohore. Preferohet shpesh ironiku, skalitësi i rrethanave, rektori i vogël i emocioneve. Për të qenë parashikues, duhet të kesh liri dhe vrull që janë cilësi të rralla tek poetët e sotëm. Dhe jo rastësisht, zbriti si një meteor i çuditshëm pak kohë përpara në një përmbledhje Mondadori.

Përgjithësisht preferohen punues të thjeshtë tekstesh, ndërsa në këtë kontekst, në poetë te këtij lloji jemi të pranishëm në vërshimin një force të nëndheshme, gati si një shpërthim vullkani e që vërteton që puna poetike, e mirëfilltë ndodhet në thellësi, shumë përpara fjalëve.

Të rrallë poetët si Anila që më kanë transmetuar ekzistencën dhe zellin e diçkaje që Ungaretti quante ‘sekret’ së cilës poeti i bashkëngjit -gati me gëzim-shprehjen e tij të prezantuar si një dëgjim por që në të vërtetë shndërrohet në recitim.

Nuk kemi të bëjmë me një trajtë mekanike. Asnjë poezi nuk është e shkruajtur mekanikisht. Këtu edhe përsëritja e here pas hershme e figurave si lulet, dhe pasuria e të tjerave-fëmijët, fundi vala-dëftojnë një virtuozizëm krijues që nuk vjen nga një strukturë automatike (mekanike), por nga një ushtrim i gjatë i mendimit e i rikthimit në mend. E jep dhunti të lira shoqërimi

“Kam vendndodhje në përmallim

jam prapavijë gjethesh”

Poetesha është krijesë e mallëngjimit. Ajo interpreton këtë fjalë shpesh herë të përzier me një lloj mallëngjimi të ngrohtë, të shkurtër, kalimtar. Për Anilën, në të vërtetë, mallëngjimi, spostimi i të vërtetës është esenca e gjithësisë. Është natyra, qenia e saj, në të cilën poetesha gjen vende, vorbulla, lakime. Gjuha e saj, e pasuruar nga një largim i lehtë prej italishtes, gjen mënyrë për të na dhënë esencën e të vërtetës. Mbas daljes së saj në poezinë italiane, u vendosën mbi të si perëndi mbrojtëse Campana, Carnevali e të tjerë. Dikush ka shkruar që mënyra e thurjes së vargjeve të Anila Hanxharit tregon në artistin bashkëkohor mungesën e identitetit të harmonisë. Çështja prek probleme që shkojnë përtej sferës së letërsisë, duke qenë çështja e identitetit dhe e njësisë së Unit një prej fushave te pafundme të kërkimit dhe të diskutimit në ditët e sotme (nga hulumtimet neurologjike deri tek filozofitë e vetëvendosjes së individit e teoritë e njësive të individit. Pikërisht, ishte Giacomo Leopardi që vetëpyetej dhe pyeste hënën gati 200 vjet përpara: “Kush jam une”? Unë mendoj krejt të kundërtën.Gjendet në poezinë e Anilës një forcë ngulitëse shenjë energjie bashkuese dhe e jashtëzakonshme. Lë të kuptojë që burimi, forca nga rrjedh shpeshherë me rrëmbim zëri i poezisë së Anilës është i një gruaje, i një personi që kurrë nuk ka ndërmend të fshehë fytyrën e saj dhe as ta bëjë atë të përgjithshëm. Në fund të fundit, ka karakterin e saj, një karakter që i paraprin karaktereve me të cilët është e thurur poezia dhe nga ai karakter ajo nuk heq dorë kurrë. Nuk vijnë nga një rrjedhë këto fjalë, nga një Un i përhapur o i ngatërruar në një ndjesi paniku me natyrën dhe as më tepër nga ndjenja shoqërore të një zëri gruaje.Këtu ndodhet një grua,kjo grua ka karakterin e saj që jo vetëm nuk zhduket por ushqen dëgjimin e stilin. Mënyra me të cilën poezia shndërrohet në thirrje të njëzëshme (përsëri Ungaretti) nuk është pezullimi i të qënit “jetë njeriu” por huazimi nga niveli më i thellë e i lirë i asaj jete të veçantë. Kjo mrekulli e veçantë bën që të bashkëjetojë karakteri i veçantë me imagjinatën e mahnitshme dhe është një nga motivet që e bën këtë poezi të veçantë e të çmuar.

Kur gjyshi im përpara bibliotekës hiqte qeleshen në shenjë respekti, më mësonte mirënjohjen. Është mirënjohja mjeshtra e virtyve, ku çdo virty tjetër mëson të thotë faleminderit.

“aty është mendimi ynë i pa përdorur, thoshte”…

1.

Të flas për mbytjen kjo më është dhënë për fat

e kam parë vdekjen deri tek marramendja e vajzës sime

nga mushkëritë kanë kapërcyer kuajt

gllënka më ka tharë prehrin

kripa më ka zbardhur kariet e pupilave

kam fatin të dashuroj por jo të më duan pemët

më vdesin në det në linjën e brinjëve

sepse zoti do që të dua vetëm atë

dhe ai të kuroj pemët, detin dhe unë dashurinë për duart e tij

– Unë të ngelem në stomak, po ta them, jam ujë me klor

agjërim që ushqen jam, mikpritja o zot

nëse ekuilibri më është derë mungese

bëm vallë deti!

-Ti je digë, më thua

barrikadë valëpritës

pengesë, barrierë drite

e vërtetë si kanceri kur të ndaj nga deti

– Bëjmë një pakt, ta firmosim tashmë këtu

jepmë forcë të jem dashuri për të gjithë

për pemën, detin, për një drithërimë kufome

për një popull nën torturën e tregtarëve

unë kam qenë në varrimin e shokëve

vdekja më është dora e majtë

do të të kursehet fati i stinëve, mbas shpine

unë do të kujdesem për ty, pemët, gjakun, detin

dhe ti ushqemë me ty e dashur, me kohën që të mbetet

2.

Përpara se të vdiste gjyshi më tha:

fjalën jipe si grushti që nuk ka forcën e vdekjes, por forcën e jetës!

Një herë e një kohë edhe milingonat spiunonin

pragun me gurë

tashmë janë zhdukur pragjet

si gjyshërit që fusnin shkopin në plasaritje

dhe kangjellat e mbuluara me çarçafë

që ndanin kufijtë e tokave

kokë më kokë fati

gjoksi i pjekur nga qumështi pluhur

asnjë ulje çmimi për pushimet

mirëse erdhe mes fishkëllimave të plumbave

do të ikim me borën

që i bën inventarin zhgënjimeve

historinë do të na e tregojnë rrobaqepësit

që do fusin në gjëlpërë kokën tonë më të mirë

tërhiqeni karrigen nga këmbët

dhe lerni që qafa të këputet nga populli.

3.

Nuk është liria që e bën të lirë njeriun

vetëm njeriu i mençur e çliron lirinë

Liri

e jona është një shkëmbim letrash të përjetshme

sysh, negociatat, pritash

një zemër udhëheqëse e fituar

në revoltën e engjëllit

nën forcën e remave

gjendemi duke lundruar

linjën e zjarrit armik

një mendje të bindur nga plugu

Liri, a keni qenë ndonjëherë në bukurinë

të emëruar nga lisi

poezi e përjetshme dhe e gjelbër

që hyn në mish

në majë të mrekullisë eterike

ndërsa ndryshon dritë, zemër, zhurmë

a e ke kaluar në këmbë, në kalë

zvarritur nga flokët

duke lënë gjurmë velloje nusesh

dhe këmbën e një fëmije

të prerë nga lufta

a keni shtruar tavolinën

në poezinë e të vdekurve

me bërthama, lule gjykimi,

një zemër të përparuar

ke ndërtuar tabela hekuri

në mendje

me ndriçim të dobët

me mbishkrimin “qitje në shënjestër”

ke fjetur në një tavolinë

si ushtar

arratisur nga Edeni

keni bredhur nëpër jetën tuaj

duke e lënë mbas peisazhit

ose mbas gjakut

megjithatë, ju jeni ndeshur me bukurinë

ndërsa të mbante dorën

ju jeni kthyer në lis

si i huaji i fundit i paqes

4.

Poezia është të analizosh kufomën

të ujitësh mollët

dhe të gjesh gardhin

kur punohet me bletët

fjalët janë vezë të rrahura

fije që lidh gjuhë të huaja

ç’mund të them për vjelësit e mjegullave

edhe drita ndërhyn në grindjen

e flokëve të zbardhura nga tabaku

dhimbje lindjeje në rrobdishan

fjalët toke të hapura, gjokse

bubullimë bombash kundër njeriut

njerëz të papjekur

do të ndërtojmë një familje në auditorin e pasqyrave

mes fishkëllimave të gjakut dhe zgjimeve

mes drurëve në kokë

dhe supës së mirë të rrepeve

do të zbuloj kohën e dritës

filloni të numëroni 15 hapa

poezia është fjala e mbajtur, besa

ka një llogjikë në ndjenjë

është xham zmadhimi dhe shtrëngimi i duarve

mes vetvetes ndërsa të bëj mat shahu

5.

Një ditë ti mbylle derën

dhe unë isha dhimbje drite që mbante frymën

sepsa frika është i mbijetuari

kush mund të nxehet me të mbijetuarit

drita dha dorëheqje nga shtëpia nga trupi

mori rrugën për në pemë

pastaj më lartë për në flatra

për të shndritur kur të tjerët do të lakmojnë degët

duke qëlluar

Çfarë pengon zjarrndesësve të shpirtit për të fluturuar?

kanë qendrën të përqendruar tek mungesa

mbaji syt pa i hequr, fiksoji mbi diçka, mbi pemët

në magjinë e përrallave

dhe puno me gjethet kur të mungon trungu

6.

Ti, dhimbje, pengohesh ndër mua vetëm nëse të thërras

dhe shfrytëzon familjen

për të kuptuar që lindja është

trari që shihet nga pragu

derdhja e çimentos

një mendje e zbrazur nga ajri

dizineskuar nga fëmija

dhe kur bëhesh turbinë

do të thotë që ke nevojë për mua për të mbijetuar

si për vorbullën dhe mallin

ne presim kërthizën që na lidh

unë bëhem brazdë me spirale, por ti nuk je më njerëzore

je forma e debulesës që më merr forcën

do të vij të na gjej lumi si roje trupi

ti arrin majën time më të lartë dhe bëhesh rrebesh

unë arrij majën tënde më të lartë dhe bëhem

mjeti që mat ngritjen e spirancës

7.

Për shkak të zjarrit zemërgjerësia është në rekuperim

riciklon jehonën e të burgosurve

nga frika ime për tokën

marr varkën çdo ditë

gjykata tërhiqet për vendim!

Të ngrihem në këmbë është teknikë prej boksieri

ushtrohem me këmbët e ngulur në ujë

të ecësh mbi ujë është prerogativë e të mbyturit

e ke parë detin?

doni provat e ngjitjes

regjistrimin e gojës

përkuljen e dallgës ndërsa pajton

pastaj loja e gjakut

përdor borën, qiellin, bëj një sferë kristali

për të parë lartësinë e orës

notimin deri tek zhurma

Bëmë esëll o zot

nuk duroj që fantazmat të kalojnë dhe të mos i kap!

8.

Mendja është popull, më thoshte gjyshi

gjyshi im është barrikadë

ka zhvilluar përardhjen e heshtjes në kallo

përtyp flalën poshtë mustaqeve me shegë

lashë kohën në shtëpinë e mamit

fjala e gjyshit tashmë është orendì

sposton birilat ku është atdheu

dhe luan drita më parë se të shkojë nuse

unë veç jam loja e preferuar e pragut

e karrocës dhe e sporteleve

e lejes të qëndrimit elektronik

arrestimi ynë shtëpiak

luan me ne sa herë vdesin gjyshërit

ne në pritje për rinovim

ja madje dhe me babin ndodh ndërsa vdes i ati

mendja është stomak thoshte gjyshi

than me rërë sytë, enjtjet

kërkon përmallimin e ujit

si zoti kufijtë me kthetra

mallkuar qofsh leje qëndrimi

na kaloi jeta mes shenjave të gishtave

mamit ia marrin çdo muaj

i ka gishtat pa gjurma

në shpresë që t’i kthehen

i ka qëndisur tek ëngjëjt

në rrugicat e kokës dhe të luleve

që skicojnë nga rrënjët

deri në fillim të gropës

më ka lindur vajza në lejen e qëndrimit

ka shtuar kukullën

shenjat e gishtave

dhe tokën e gdhendur në stomak

ajo është italiane për të drejtë stomaku

ka sindromën e udhëtarit

shkruani në lejen e qëndrimit

shenja të veçanta të vajzës:

gastrointerite dhe kome në tokën e nënës

përsëritet si deti dhe i mbyturi

ndonjëherë thyhet si dallga

duke bërë hesapin e përrallave të Andersenit

gjashtëmbëdhjetëvjeçare vajza merr lejen e saj të qëndrimit

fëmijët e të huajve piqen më parë

kuratore e shenjave të ujit e thërrasin

përpara se të kuptoj që uji i shënon duart

kur goja i ndizet nga përplasja e gurëve

dhe drita, ndërsa ndalon të shoh

një grusht dheu në plagë

(nga komuna më telefonojnë: vajza ka 18 vjeç

complimenti është me ligj qytetare italiane

nga zyra e emigracionit pas një viti në pritje:

nëse nuk ndërron adresën zonë në lejen e qëndrimit

vajza e juaj rrezikon të kthehet!

– Vajza ime është qytetare italiane!)

edhe vëllai im është bërë qytetar italian

mami lufton akoma me rinovimin e lejes të qëndrimit

me mungesën e shenjave të gishtave

do të jenë ndryshimet e shtëpisë, telat me gjemba, pemët

dhe ajo që fluturon e kërrusur më afër plagës

9.

Ne jemi uji që flet brenda gjetheve

ku milingonat shuajnë fytyrat

mes dy rrënjëve

qytet brenda ujit

hija me harqe

ti thua do të shihemi shpejtë

jemi pjesë e kangjellit

uji do të hapë parcelat e mishit

do të nxjerrë fjalën si nëna në tokë

versioni i lulëzimit

asnjë mungesë është dora nëse uji

shpartallon sytë për të të parë

sa hije bën drita jote në cep të gojës

një rrugice

nga hijet i njoh ato sy bore

kur rrëzohen për të të bërë vend

sa rrugë për të hyrë në duart e tua

ja pra pse ato janë kryqëzim pa rrugicë

dhe unë lëmsh guri

10.

Si drita mësoj të vrapoj pa orar

ti brenda meje shpatë, borë, gojë

për të ngatërruar garën

sapo mësoj të eci mbrapshtë

ti më bën trup

sapo përshkoj trupin tënd ti më kthen

me këmbët në tokë

për atë kohë që fluturova

më pak se një sekondë

veshja ime ishin sythat e dritave

në sitën e gojës tënde

do të vesh në zjarr dritat, ngushticat, pritjen

fytyrën time

do të shtosh një turrë drush zjarrit

për të zvogëluar shtëpinë

dashurinë, përjetësinë

dhe kur të jem kryer

të lutem ktheje kokën!

11.

Sot nuk dua të tërheq në valle dashurinë

jam pajtuar me pyetjet

dhe sonambulen

i kam vënë lidhëse plagës

kam hedhur greminën në ujë

kam shkulur fundin e ujit

kam rregulluar dritën në rafte

vellon e bardhë ia dhurova kalimtarit

me mallin ndërtova akrepat e orës

kohën ia lashë lumtumirave

por po ju pyes ku përfundojnë sytë që kanë parë?

12.

Mos më thuaj që i kam ëndrrat me fat

kërcasin ndër këmbë si degë të thata,

por nuk vdesin

nuk është parashikuar vdekja, por vetëm takimi

si është e mundur që më mungon

si zbritja në maskë

si është e mundur që koka ime po shpërthen

si fishekzjarre

në çfarë magjije ose lumtumire

kam zbritur nga kërcelli

me ç’gdhendje koincidoj

në ç’pagjumësi do të tregoj dritëprerën

do të duhej një goditje e fortë

për të hyrë të ndarë nën urdhër

me vellot e tepërta në stomak

do t’i jepemi gazetave me kostum dielli të ngrirë,

por asnjë plagë mes nesh, mos më keqkupto

nuk është parashikuar vdekja, vetëm takimi.

13.

Kur mungojnë pasqyrat

më jep një tjetër version të pasqyrës

një shpatull

kur më mungojnë mendimet

dhe bëj llogaritë e mendjes

marr hua nga vagabondët, nga dështimet

nga vdekja, nga pikturat bashkëfajtore

me grushtet përtej borës

turpi hahet me zë të ulët

si ëmbëlsirat

pasqyrat nuk i përulen syve tona

pasqyrat tradhtojnë, gënjejnë

për këtë pasqyrohem në të gjitha pasqyrat e shtëpisë

njëra ma tregon zemrën prej llamarine prerëse qosheve

tjetra nuk i përulet shantazhit

ta kam premtuar, të bëra të besosh

që do të rri përgjithmonë,

por mos më kërko që të vdes

kur orët rrjedhin në pasqyra

14.

Të dashurova ty më përpara se pemët të lindnin

më përpara se të të shihja

më përpara se të lindte zemra- bardhëetja

më përpara se fjala

më përpara se të gjitha përrallat të kishin formë

përpara gjinkallave dhe strofullave të këngës

dashurova ty më përpara se të trashej kujtesa

dhe ti ishe për të drejtë lindeje ditëlindja e kryer

nga vullneti im

pastaj dashurova veten dhe pata në dhuratë sytë

për të dëshmuar të ggitha gjërat që pashë duke të të dashur:

gjakun në fyt.

Please follow and like us: