Çlirim Hoxha: Bardhosh Gaçe, eksplorator i etnokulturës së viseve shqiptare

Jeta bënë të sajën dhe brezat ndrrohen gradualisht e pa kuptuar. Mbi flokët e njeriut në moshën që sfidon, bie borë dhe kjo e dallon malin e lartë ku bora gjenë strehëzën e saj. Kjo ndodh dhe do të ndodhi përderisa të ketë njerëz mbi tokë në këtë planet. Dekadat rendin dhe njeriu moshohet, por ka disa njerëz që nuk do të donim të moshoheshin. Ata nuk e pranojnë moshën që kanë, paçka se ajo dallohet që larg. Vuajtjet, hallet, sakrificat, sëmundjet janë udhëtare të jetës, por kur njeriu merrë mbi vete ngarkesa të mëdha, lufta për jetën është e përbindshme. Bardhosh Gaçe, për të cilin po shkruaj këto rradhë, në 5 mars mbush 70 vjet nga disa që ka lindur.

Jeta e tij nuk ka qenë aspak e lehtë, po ta nisim udhëtimin që nga foshnjëria e të kalojmë e kapërxejmë etapat e zhvillimit deri në ditët e sotme. Emri i Bardhosh Gaçes është i njohur kombëtarisht, si një promotor i zhvillimit kulturor, si një eksplorator i etnokulturës, jo vetëm të krahinës së Labërisë, por me një shtrirje të gjerë në të gjitha trojet ku banojnë shqiptarët. Bardhosh Gaçe hyri në letërsinë shqiptare nga porta e letërsisë për fëmijë dhe qëndroi për një kohë të gjatë në odën e madhe të kësaj letërsie, ku vigjëlonin emra të ndritur si, Adelina Mamaqi, Agim Deva, Astrit Bishqemi, Bedri Dedja, Gaqo Bushaka, Isuf Nelaj, Odhise Grillo, Pandeli Koçi, Petraq Zoto, Rifat Kukaj, Skënder Hasko, Sokol Jakova, Shkëlzen Zalli, Tasim Gjokutaj, Vangjush Saro, Vehbi Kikaj, Viktor Canosinaj, Xhahid Bushati, Xhevat Beqaraj, Ymer Elshani, Ferhat Çakërri, etj. Bardhosh Gaçe e lëvroi këtë letërsi për aq kohë sa duhej dhe kapërxeu në thellësi të studimeve mbi letërsinë me ndikime të rëndësishme botërore. Bardhosh Gaçe do të zbriste nga Gjimnazi i Kuksit për të ardhur në Vlorë, pasi kishte eksploruar gurë më gurë thesaret e malosorëve të atyre trevave, të etnokulturës së tyre kuksiane, të pasurisë së trashëguar ndër breza. Këtej e priste një punë akoma më e madhe, sepse autorët vlonjat ishin vënë në rreshte dhe prisnin redaktimin e veprave të tyre nga një dorë që kishte redaktuar dhe korigjuar me qindra hartime e provime të nxënësve të tij.
 
Nuk ka libër të botuar sot në Vlorë e rreth saj që të mos ketë dorën e ngrohtë të Bardhosh Gaçes, këshillat e tij, nxitjen e tij, ndërhyrjen e tij pranë botuesve për të lehtësuar edhe financiarisht botimin e tyre. E të gjitha këto krejtë në mënyrë humanirate. Bardhosh Gaçe nuk ia tha asnjë krijuesi në Vlorë që puna e tij si redaktor bënë kaq apo aq, pavarësisht mundimit. Për Bardhosh Gaçen nuk ka vlerë paraja kur bëhet fjalë për lindjen e një libri të ri. Ai ndihet i kënaqur kur në dorën e autorit ndodhet libri që ai ka redaktuar, sepse letërsia shqiptare nuk duhet të vdes. Ajo duhet të trashëgohet brez pas brezi dhe kjo ka qenë  shumë e rëndësishme për Bardhosh Gaçen. I pa përkultur ndaj shëndetit personal dhe familjar, Bardhosh Gaçe nuk ka munguar asnjëherë për të qenë korrekt me studentët e tij të departamentit të Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë të Universitetit “Ismail Qemali”. Roli i tij si drejtues i Qendrës së Studimeve Albanologjike, pranë këtij Universiteti, është shumë e çmuar, çka ka bërë që të nxiten dhe botohen studime të mirëfillta që hedhin dritë mbi historinë dhe etnokulturën e Labërisë dhe atë shqiptare në tërsi. Në vargun e botimeve të Bardhosh Gaçes, tashmë përfshihen disa vepra, që kanë zenë vend të merituar në historinë shqiptare. Meritë e studiuesit është se ai e kuptojë kohën dhe për ti ngjallur shekujt historik të Vlorës dhe Himarës, të Kurveleshit dhe viseve të tjera si Lunxheria, Zagoria, Nikaj Mërturi e Kukësi, Tetova e Gjakova, ku ka kryer mjaftë ekspedita, duke i dhënë një pamje të re jetës dhe botës shqiptare, duke nxjerrë në dritë pasuri të mëdha të zhvillimeve historiko-kulturore. Më kujtohet organizimi i konferencës shkencore, “Vlora në rrjedhën e shekujve”, i cili u mbajt në vitin 2002, apo; “Vlora dhe zhvillimi bashkëkohor turistik”, i cili u mbajt në vitin 2004, të organizuara nga Universiteti “Ismail Qemali”, që ngjallën një interes të veçantë për intelektualët dhe publikun, pasi aty morën pjesë edhe studiues nga Europa. Por puna studimore e Bardhosh Gaçes nuk ndalej këtu. Një punë tjetër me vlera të rralla shkencore është dhe vepra, “Himara në shekuj”, që u botua nga Akademia e Shkencës, ku në krye të kësaj pune ishin Shaban Demiraj, Bardhosh Gaçe, Afërdita Onuzi. Kur u botua libri, “Himara në shekuj”, Akademiku Shaban Demiraj do të shprehej: “Pa ndihmën e Bardhosh Gaçes, kjo vepër monumentale nuk mund të dilte nga Akademia e Shkencave”. Kjo vepër pati një ndikim të madh për kohën kur u botua pasi ishte edhe koha ku reminishencat nacionaliste të fqinjëve jugor mbi Himarën, kishin shpërthyer si një stuhi tropikale mbi akrokeraune. Vepra, “Himara në shekuj” i bëri të heshtnin të gjithë ata që llomotitnin lartë e poshtë edhe mediatikisht mbi origjinën shqiptare të himariotëve. Bardhosh Gaçe u tregua një shqiptar i vendosur mbi rrënjët pellazgo-ilire të Himarës, Labërisë dhe Epirit në përgjithësi. Në Librari “Toena” të qytetit tonë vazhdimisht vinë intelektualë dhe studiues, emigrantë dhe turistë që kërkojnë librin, “Ata që shpallën pavarësinë kombëtare” të Bardhosh Gaçes, e cila është botuar pesë herë, si dhe Guidën për Vlorën. Po ndalem për pak çaste te libri studimor, “Ata që shpallën pavarësinë kombëtare” të Bardhosh Gaçes. Ishte një domosdoshmëri e kohës që nxiti dhe thirri në skenë studiuesin Bardhosh Gaçe për të marrë përsipër nxjerrjen nga errësira e kohës të atyre patriotëve që vunë gurin e themelit mbi shtetin e ri shqiptar që po lindte mes shumë sfidave dhe vështirësive. Një pjesë e tyre ishin fashitur nga regjimi i kaluar, duke ndryshuar historinë e asaj ngjarje epokale. Ky ishte meraku më i madh i Bardhosh Gaçes, i cili iu vu punës kërkimore-shkencore për të nxjerrë nga pluhuri dhe vitalizuar të gjithë ata burra që u gjendën atë pasdite në odën  e madhe përkrah burrit të shtetit, diplomatit të talentuar dhe atdhetarit të madh Ismail Qemal Vlorës. Parimi i Bardhosh Gaçes ishte që, historia duhet shkruar ashtu si ka ndodhur, pa i hequr asnjë presje dhe pa i shtuar asnjë pikë. Vërtetësia e atij studimi solli nevojën që autori ta botonte e ribotonte pesë herë atë vepër, që ndihmoi shumë studiues dhe autor të tjerë ti referoheshin. Shpirti atdhetar i Bardhosh Gaçes bëri që në fillim të viteve ’90 të themelonte në Vlorës Shoqatën Kulturore Atdhetare “Ismail Qemali” me të cilët ka organizuar e zhvilluar një numër veprimtarisht kushtuar Ismail Qemalit, Shpalljës së Pavarësisë. Por Bardhosh Gaçe është një makineri studimore, një kompjuter memoristik absolut, ose më mirë një inteligjencë natyrale e kahershme, që mund të konkuroi sot inteligjencën artificial për sa i përketë njohurive të dijeve që përmban në trurin e tij. Ky është një aspekt sepse puna kërkimore shkencore e këtij mjeshtri është e mbushur plotë me monografi. Vazhdojnë edhe sot të kërkohen  monografitë e  Osman Haxhiut, të Memo Mete Bratit, të Ali Asllanit, të Fatos Arapit, të Arbëreshëve të Italisë, të Ibrahim Abdullaut, Sali Hallkokondit etj. Kërkesa të mëdha ka për Enciklopedinë e Vlorës, Vëll. I, e cila nuk gjendet më. Kjo enciklopedi i hëngri Bardhosh Gaçes 35 vjet nga jeta e tij, sepse ishte fillikat i vetëm në këtë ndërmarrje, kur të tjerët bënin bisht dhe e shihnin me dyshim. Puna që kishte nisur duhej çuar deri në fund, pavarësisht mosbesimit të disave. Kjo vepër voluminoze është për lavdinë e Vlorës dhe të brezave të saj, të luftrave për liri e pavarësi, të heronjve dhe dëshmoreve të të gjitha epokave, për fshatrat e Labërisë, Himarës dhe Myzeqesë së vogël, të Topalltisë gjithashtu. Puna e Bardhosh Gaçes nuk ndalet. Ai ka në dorë vëllimin e dytë të kësaj enciklopedie sepse Bardhosh Gaçe nuk ndihet mirë nëse ka harruar dikë me kontribute pa e përfshirë në Enciklopedinë e Vlorës. Nuk i thonë pak të botosh dhjetra monografi. Në këtë korpus të 32 monografive përfshihen edhe studimet etnokulturore me libra të veçantë, për Selim Hasanin, Mato Hasanin, Xhemil Dukën, Xhebro Gjikën, Lefter Çipën, Neço Mukon, Këngët popullore të lumit të Vlorës, Reshat Osmani dhe kënga qytetare e Vlorës, Lëvizja kombërare në Vlorë, 1878-1912, Ali Asllani vidi-vidi pëllumbeshë, Flamuri dhe Ismail Qemali në këngë e rrëfime popullore, nga Epistolari i Ibrahim Shytit në Vlorë, Kalorësi i ultimatumit, por edhe Studimet Albanologjike dhe Etnokulturore, të cilat përfshinë 63 konferenca shkencore në Shqipëri dhe Europë.

Çfarë ka të reja në këto libra?

1. Gjurmimet në terren me 52 ekspedita në Labëri, Zagori, Myzeqe, Tetovë, Gostivar, Devoll, Fushë Kosovë, Nikaj Mërturë, Kelment, Malësi e Madhe, Ulqin, Plavë e Guci, Zarë, si dhe 29 fshatra arbëresh në jug të Italisë.
2. Po kështu, Universiteti i Shën Peterburgut ka përshëndetur punën e këtij studiuesi edhe te shqiptarët e Bullgarisë, të Ukrainës dhe arvanitët e Greqisë.
3. Me të drejtë studiuesit Alfred Uçi, Shaban Demiraj, Qemal Haxhihasani, Muhin Çami, Beniamin Kruta, Luan Zelka, Jorgo Bulo, Afërdita Onuzi, Faik Shkodra, Sabri Fetiu, Dhimitër Shuteriqi etj, e kanë quajtur këtë studiues një eksplorator të kulturës kombëtare shqiptare, që ka lenë gjurmë në studimet bashkëkohore shqiptare.
4. Bardhosh Gaçe prezanton sot në një nga sallat e Pallatit të Kulturës “Labëria” librin e tij të ri, “Letërsia bashkëkohore shqiptare – poezia”.

Kjo është vetëm një pjesë e portretit të këtij studiuesi që e lindi dhe e rriti Vlora.

Bardhosh Gaçe mban titullin Doktor Profesor dhe atë të Mjeshtrit të Madh dhe Kalorës të Urdhërit të Skënderbeut.

I urojmë Bardhosh Gaçes 70-vjetorin e lindjes së tij, gjithashtu urime edhe për titullin e ri, Profesor Emeritus, që mori kohët e fundit.

https://telegraf.al/speciale/clirim-hoxha-bardhosh-gace-ose-bleta-punetore