Aurel Plasari: Burlesk akademik

 Jo vetëm akademia e themeluar nga akademiku i akademikëve, shoku Enver Hoxha, me 40 akademikët e parë të miratuar me vendimin e Komiteti Qendror të PPSh, ata të cilët do të riprodhoheshin duke promovuar pjellat e gjirit të vet. As më e famshmja akademi që qytetërimi ynë njeh, ajo franceze, nuk është dalluar vetëm për histori zulme dhe vetëm për kurora dafine. Mjafton të qëmtosh disa të bëra e të pabëra nga Akademia Franceze, me gjurmët e saj të para qysh prej shek. XVI, që t’i vështrosh punët “akademike” me sy realisti.
* * *
Quhej Baïf, emër sot i humbur dhe i njohur vetëm si mik i poetit Ronsard, ai të cilit në shek. XVI i shkrepi të mblidhte “mendjet e bukura” të kohës dhe ta quante atë mbledhje “akademi”: nga emri i një kopshti në Athinë kushtuar heroit Akademos, aty Platoni i jepte mësim elitës së rinisë athinjote. Kësaj akademie fillestare ia dha “tapitë e aluizmit” mbreti Charles IX. Pastaj erdhi kardinali Richelieu. Meqë Hirësia e Tij nuk kishte si t’i linte jashtë kontrollit “mendjet e bukura” të kohës e shndërroi akademinë në një institucion zyrtar. Seanca e parë e një institucioni të tillë u mbajt më 13 mars 1634 dhe një javë më vonë institucioni u pagëzua me emërtesën historike “Académie française”. Kardinali Richelieu u bë protektori zyrtar i saj: “tapitë e aluzimit” Akademisë Franceze, qysh prej 2 janarit 1635, rezultojnë t’ia ketë dhënë Hirësia e Tij. Ai dhe i mikloi ata duke u ofruar emblemën e pavdekësisë: “À l’Imortalité”.
I pari vetë kardinali dha shembullin e zilisë “akademike”. Xheloz për suksesin e tragjedisë “Sidi” të Corneille-it, vuri në punë akademinë për t’ia dënuar veprën. Mirëpo publiku francez as donte t’ia dinte për profkat e “akademikëve” të Richelieu-së. Në një strofë të famshme satiriku Boileau e përqeshi kështu orvatjen e kardinalit për të dënuar, nëpërmjet “akademisë”, një kryevepër:
“Më kot të madhin Sid duan ta telendisin,
Himena, si Rodrigun, magjepsi gjithë Parisin;
Censurë akademia të vërë sa të dojë,
Publiku s’do t’ia dijë dhe vijon ta admirojë”.
Dramaturgut Pierre Corneille iu refuzua dy herë anëtarësia në atë Akademi dhe u pranua vetëm mbas dhjetë vjetësh, kur qe ndërruar gati një brez i saj.
* * *
I njohur për konsideratën e lartë që kishte për veten, Luigji XIV i vuri Akademisë Franceze detyrë kryesore t’i thurte lavde atij vetë. “Ju zotërinj, – tha Luigji XIV në një fjalim para akademikëve, – mund ta kuptoni se sa nderim kam për ju përderisa ju kam besuar gjënë më të shtrenjtë në botë, lavdinë time!” Me një platformë të tillë mund të përfytyrohet se me ç’kritere pranoheshin atëherë anëtarët e Akademisë. Si dhe të kuptohet shkaku se përse akademia në fjalë u quajt nga Guy Breto “manifakturë lajkash”: “manufacture de flatteries”.
* * *
Numri simbolik 40 i anëtarësisë, që respektohet edhe sot e gjithë ditën madje edhe në Shqipëri, u caktua më 1639, si me thënë: 40 “mendje të bukura” ka Franca, plot 40 të tilla ka edhe Shqipëria. Edhe caktimi i një numri të tillë nuk mund të mos shoqërohej me qesëndi e përqeshje. Satiriku Piron u dëftua më i hidhuri: “Katërdhjetë vetë me mendje sa për katër”. U qa atëherë shkrimtari Fontenelle, vetë anëtar i asaj Akademie:
“Po qemë tridhjetenëntë, vetëm na qajnë hallin,
Kur bëhemi dyzet, na tallin e përtallin”.
Me ironinë e tij Alexis Piron-i ua shpagoi “akademikëve” edhe mbas vdekjes duke lënë për veten epigrafin e rimuar: “Ci-gît Piron qui ne fut rien, / Pas même académicien”. Shqip: “Këtu prehet Piron-i që s’qe asgjë, / Madje as dhe akademik”
* * *
Ata që kishin qenë akademikë të mbretit qenë bënë automatikisht akademikë të perandorit. Bonaparti u pati dhënë edhe të drejtën e mbajtjes së një shpate në brez, që akademikët frëngj nuk e heqin nga brezi as sot kur janë akademikë të Republikës. Perandori dha madje urdhër që ata të kishin një uniformë të veçantë, ndryshe nga vdekatarët e rëndomtë. Në fillim i bëri vetë skicat e uniformës së tyre, sikundër po bën sot kryeministri i Shqipërisë, i ulur në tryezë, me lapsa ngjyrash dhe letër për t’u prerë akademikëve të shkencave uniformën pas shtatit. Në skicat e para perandori pati dashur t’i vishte akademikët e tij me të verdha, por ata i shpëtoi ndërhyrja e piktorit David, ai ia korrigjoi idenë shefit. Në ditët e Republikës, që të mos bëhen qesharakë, akademikët frëngj kanë pranuar t’ia ndryshojnë ndonjë send uniformës. Për shembull nuk dalin më në publik me qillotat në trajtë benevrekësh, por i kanë zbathur ato dhe kanë sakrifikuar duke mbathur pantallona si gjithë bota.
Me tregun e sotëm të euros nuk di ta them, por kur jetoja e punoja në Francë miqtë më tregonin në tryezat e humorit që një uniformë e tillë “akademike” kushtonte më shumë se 50.000 franga, pa llogaritur kapelën dybrirëshe prej pelushi e mëndafshi, si dhe donte më shumë se gjashtë muaj për t’u konfeksionuar.
* * *
Atij që e kanë krahasuar me një “Panteon” të kulturës franceze i është dashur të ballafaqohet me një listë të gjatë emrash të spikatur të po asaj kulture që në atë Akademi nuk bënë pjesë kurrë. Ja alfabetikisht vetëm disa prej mungestarëve të mëdhenj që, së paku, edhe lexuesve shqiptarë u thonë diçka: Balzak (4 herë i refuzuar), Baudelaire, Benjamin Constant, Alphonse Daudet, Descartes, Diderot, Alexandre Dumas, Gustave Flaubert, André Gide (kandidaturë e refuzuar për “imoralitet”), Stéphane Mallarmé, Maupassant, Molière, Pascal, Marcel Proust, Jean-Jeacques Rousseau, Saint-Simon, Stendhal, Verlaine (1 herë i refuzuar), Emile Zola (24 herë i refuzuar).
* * *
Që Akademia Franceze bënte edhe reforma, kjo nuk i mohohet. Një nga reformat e saj me më shumë jehonë ishte hapja për të pranuar edhe femra. Mbas vitesh e vitesh refuzimi të kandidaturave femërore, më në fund më 1980 në Akademinë Franceze u bënë votat për të pranuar shkrimtaren erudite Margueritë Yourcenar. Kjo reformë u pasqyrua drejtpërsëdrejti në logjistikën e ndërtesës madhështore. Në të fill mbas këtij pranimi WC-të e Akademisë u bënë me dy palë dyer: në njërën shkruhej “Messieurs”, në tjetrën “Marguerite Yourcenar”.
* * *
Janë prandaj të kuptueshëm humori dhe satira që e kanë shoqëruar Akademinë emërmadhe në historinë e saj. Ja disa batuta të përzgjedhura ndër ato pa lojëra fjalësh, pra që mund të përkthehen në shqip:
“Akademia? Shumësia e pavdekshmëve”. Jules Renard.
“Përse thonë që janë të pavdekshëm kur nuk e kalojnë dyzetën?” Alphonse Allais.
“Ç’janë anëtarët e Akademisë Franceze përveçse të fundmit të mbetur gjallë të një tribuje fort të lashtë të cilën shteti bamirës e lejon ende të gjezdisë brigjeve të Senës me pupla majë kokës”. Jean d’Ormesson.
“Kur të më kenë mbetur vetëm një palë bythë (qu’une paire de fesses) për të menduar, do të shkoj të ulem në Akademi”. Georges Bernanos.
“Akademitë janë shoqëri komike në të cilat ruhet serioziteti”. Madame de Linange.
Etj.
Ky, me sa shihet, është një nga sekretet e kulturës frënge: të kenë edhe akademi, edhe një barrë të tërë satire dhe humori akademik.
fb a.p. Ky shkrim është konceptuar enkas për Hashtag.al