Sadik Bejko: Kënga për Mbretëreshën Geraldinë

Manxhuré leshura tëndë,
Qysh e gjete vëndin tënë,
Kaluar apo në këmbë?
Kaluar se s’dija vëndë.
Manxhuré leshura tëndë,
Ke ikur ke lënë vëndë,
Fajin ta pati jot ëmë,
Të dha në oxhak të rëndë,
Ç’u trete qiri në këmbë
Kafe miqe tuke dhënë. …..

1. Misteret e kujtesës

Nganjëherë mund të mos i gjesh lehtë rrugët që të çojnë te zgjimi i kujtesës, te gjurmë që tëjanë fshehur, thuaj fshirë përgjithmonë.
Këngën e Manxhuresë e kisha harruar. Dasmat e sotme i “bëjnë” artistët, CD-të. Dikur fshatari e fshatarja shqiptare e “bënte” vetë dasmën, secili nga dasmorët, të ftuarit, po më shumë të afërmit e nuses a të dhëndrrit e kishin për detyrë që me zërin e tyre ta mbanin gjallë dasmën me këngë e valle të kënduara.
Shumë këngë të asaj kohe kanë dalë nga “moda”, flenë në kujtesën e të moshuarve, mbase për t’u harruar bashkë me ta.
Një nga këto është dhe Kënga e Manxhares. Unë e kujtova atë kur Mbretëresha Geraldinë u kthye nga mërgimi i gjatë në atdhe, në Shqipëri. U befasova dhe vetë se si më erdhi ndër mend.
Në fëmijërinë time nuk kishte dasmë në lagje, në fshat apo në krahinë që ajo këngë të mos këndohej nga burrat e nga gratë. Kur shkova në Elbasan, mbas moshës katërmbëdhjetë vjeç, e harrova këngën. Mbas katër-pesë vjetësh, i kthyer në vendlindje, si të takoja një të njohur të moshës sime, një të bukur e të freskët, një nga ato mikeshat e paharruara të adoleshencës, e dëgjova Këngën e Manxhares tek e këndonte një vajzë më e re nga unë. Një vajzë e shëndetshme që priste të bëhej nuse. Zëri i saj, i përcjellë nga zëra të tjerë, gjëmonte.
Nuk mund të ndodhte ndryshe
Kënga lidhet me ardhjen e nuses, një nga kulmet më sublime të dasmës. Çdo njeri del nga vetja në këto çaste. Të gjithë janë ngritur në një nivel shpirtëror më të lartë. Si të jesh në një tempull, a majë mali. Të merren sytë, të ndalin rrahjet e zemrës. Shtëpia me nuse të re është shndërruar në dritë e në shkëlqim. Këngët janë në delir. Trupat janë të elektrizuar. Idhulli i tempullit, nusja e re u bën magji të gjithëve.
Ika nga vendlindja. Koha bën të sajën. Nuset tashmë vinin me makina e bori. Dasmat si brezat ndërrojnë fytyrë. Kur as nuk e mendoja se e kisha ruajtur në skutat e kujtesës…. Ajo u kthye. Nuk ishte ajo nusja e bukur që “gjente vendin tënë”. Ishte një zonjë e moshuar tashmë, një gjyshe. Z onja Mëmë kishte hirin e mbretëreshave të përrallave, mbretëresha të cilat një demon monstër i ka rrëmbyer dhe hedhur diku në botën tjetër. Po ato u mbijetojnë kohrave dhe kthehen në Dheun e vjetër. Mbretëresha Gjeraldinë, e veja e Mbretit Zog, ishte kthyer.
Me kthimin e saj dhe Kënga për të tingëlloi me tërë forcën e bukurinë e shkuar në kujtesën time.
Menjëherë shkrova e botova esenë për këtë Këngë.
Edhe pas kaq vitesh ajo ese del në gazeta e portale, pa më pyetur mua.

2. “Të dha në oxhak të rëndë’.

Nuk mund të rri pa thënë se një varg a gjysmë vargu i kësaj kënge ka qenë profetik për fatet e personazheve që lidhen me të.
“Oxhak të rëndë…”. të tilla familje shpesh kanë dhe fat të rëndë. Gjithë oxhakësia, familjet e elitës shqiptare të viteve ’30, u përballën me fatin e rëndë. Me fat të zi, të pandrequr kurrë më, për ata dhe për pasardhësit.
Kjo këngë për Manxharen u strehua te bukuria dhe nusërimi i nuseve shqiptare. Dhe aty jetoi. Nën këtë vello fshehtësie ajo mbajti gjallë Nusen Mbretëreshë, të vetmen Mbretëreshë të Shqipërisë shtetërore.
Personazhja e Këngës iku me një fëmijë një ditësh, të sapolindur. Ajo po degdisej në ferrin e botëve të panjohura. Dhe burri i saj, Mbreti Zog, nuk do të kthehej më në Dheun e të parëve.
Krijuesi i këngës, ai që e ka improvizuar, ashtu siç bëjnë lebërit, pati një fat të trazuar, por jo tragjik. Ai, në fillim, hodhi që të tringëllinin fort në diskun prej argjendi monedhat e florinjta, siç e do zakoni, për më tepër kur kafen ta sjell një nuse Mbretëreshë, një Gjeraldinë Aponi, pastaj, brofi e hodhi valle me fjalët e këngës të frymëzuara nga solemniteti i çastit.
Ky dukatas, banor nga fshati Dukat i Vlorës, ka qenë pronar i njohur për pasurinë e tij, ka pasur disa kope dhensh e dhish. Në dasmën e Mbretit ka sjellë dhuratë deshët e tij të zbukuruar me mollë të kuqe te brirët.
Në vitet e socializmit kjo do t’i përmendej. Një operativ sigurimi i thotë se ti je njeri i mirë, veç ke bërë dy gabime që nuk të falen. Ke shkuar me një kope deshësh në dasmën e mbretit dhe, më pas, gjatë luftës ke shitur krejt pasurinë tënde dhe e ke prishur të gjithën rrugëve të Evropës.
Këto unë nuk i quaj të këqija, ia kthente labi. E para, sikur ty të të ftonte Enver Hoxha, (se mua nuk më fton), nuk do të vije ti? Do ta kishe për nder… Mua më ftoi Mbreti, të mos shkoja?
E dyta, shita gjithë bagëtitë e mia e bëra ç’desha me paratë e mia, të keqe e quan ti këtë? Po t’i kisha ruajtur, do të m’i kishit marrë ju që të gjitha.
Ai ishte dhe mbeti njeri me kurajo dhe me humor.
Ai nuk ishte marrë me politikë. Ai krijoi një këngë për një Mbretëreshë, sikur t’i këndonte një nuseje tradicionale shqiptare, dhe mbase nga kjo kënga i mbijetoi përndjekjes, politikës…