Deti, 10 sugjerime që të mos përsëriten gabimet e së kaluarës

Prof. Ksenofon Krisafi

Duke filluar nga pranvera e vitit 2009, në mediat shqiptare u shkrua dhe u fol shumë rreth Marrëveshjes shqiptaro-greke për ndarjen e kufijve detarë në Kanalin e Korfuzit dhe në detin Jon, firmosur në Tiranë, në prill 2009. Ajo u konsiderua si një akt që sanksiononte kalimin në favor të Greqisë të një hapësire territoriale shqiptare. Në vijim ndodhi diçka e pa precedent: u vunë përballë qeveria shqiptare, e cila mbronte interesat e Greqisë(?!) dhe një grup specialistësh, gazetarësh, analistësh dhe qytetarë të zakonshëm shqiptarë, të cilët mbronin interesat e Shqipërisë. Ky ballafaqim u mbyll pas gati një viti, me një vendim historik të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë, e cila, pas shqyrtimit të Marrëveshjes, u dha të drejtë atyre që mbronin Shqipërinë. Çështja vazhdon të jetë e hapur. Kufijtë detarë shqiptaro-grekë nuk janë fiksuar ende dhe të dy vendet, Shqipëria dhe Greqia, presin një stinë tjetër politike për t’iu rikthyer asaj në rrethana më të përshtatshme…

Diskutimi i këtij precedenti merr një rëndësi të veçantë, në mënyrë që ajo çka ndodhi në vitin 2009 të mos përsëritet më, që integriteti territorial i vendit të mos rrezikohet, që Kushtetuta, akti themeltar i shtetit dhe garanti i rendit juridik, të mos cenohet dhe të mos shkelet nga askush.

Ngjarja e mësipërme ngacmon memorien historike të shqiptarëve dhe sjell ndër mend ndodhi të njëjta ose të afërta që kanë ngjarë në kohë të ndryshme… Një shekull e ca më parë, patriotët shqiptarë, në krye të popullit të vet, bënë përpjekje për të mbrojtur trojet shqiptare nga lakmitë e fqinjëve. Por Konferenca e Ambasadorëve e Londrës, e viteve 1912-1913, pavarësisht përpjekjeve të Qeverisë së Vlorës për të siguruar integritetin territorial të vendit, shkëputi gati gjysmën e tyre. Pothuajse të gjitha qeveritë shqiptare që erdhën më pas, megjithëse u ndodhën para trysnive të shumta, nuk pranuan asnjë kompromis për të ceduar territore shqiptare në plotësim të pretendimeve të tjera të fqinjëve. Përkundrazi, bënë vazhdimisht përpjekje të sinqerta në Konferencën e Paqes në Versajë, 1919-1920, në Lidhjen e Kombeve, në Konferencën e Paqes në Paris, 1946, në OKB etj., për të siguruar rikthimin e territoreve të shkëputura padrejtësisht nga trungu amtar. Përjashtim bëhet vetëm në disa raste, kur trojet shqiptare iu dhanë vendeve fqinje me pëlqimin e vetë “shqiptarëve”… Më i fundit ishte ai që përbën objektin e këtij shkrimi, Marrëveshja ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Greqisë për delimitimin e zonave të tyre përkatëse të shelfit kontinental dhe zonave të tjera detare që u përkasin në bazë të së drejtës ndërkombëtare, nënshkruar në Tiranë, më 27 prill 2009. Ajo u prezantua si akt, përmes të cilit do të përcaktoheshin kufijtë shqiptaro-grekë në Kanalin e Korfuzit dhe në detin Jon; në fakt, ishte një marrëveshje cedimi territorial. Territori i lëshuar Greqisë përfshinte jo vetëm sipërfaqen, por edhe kolonën ujore, shtratin e detit, nëntokën e tij, si edhe hapësirën ajrore mbi sipërfaqen detare. Rëndësi të veçantë strategjike ka sidomos territori, në nëntokën e të cilit fshihen pasuri të çmuara hidrokarburesh dhe ku është projektuar të kalojnë tubacionet e gazsjellësve të rëndësishëm që do të transportojnë gazin Kaspik drejt kontinentit europian.

Reagimet për Marrëveshjen në Greqi dhe në Shqipëri

Nënshkrimin e kësaj marrëveshjeje politika greke e konsideroi një arritje strategjike të saj, duke e cilësuar si “ngjarjen më të rëndësishme në marrëdhëniet dypalëshe Shqipëri-Greqi, qysh nga nënshkrimi i Traktatit të Miqësisë dhe Bashkëpunimit”. Në Tiranë, autoritet zyrtare e njoftuan nënshkrimin e Marrëveshjes si diçka të rëndomtë, si një lajm standard, me pak radhë, ndërkohë që opinioni i gjerë publik shqiptar dhe mediat e përcollën me një shqetësim dhe jehonë të pazakontë. Ekspertë të fushës, të së drejtës ndërkombëtare dhe njohës të çështjes zbuluan një varg shkeljesh kushtetuese. Ndër të tjera, u vu në dukje se Konventa e Montego Bay Për të Drejtën e Detit, 1982, ratifikuar nga Republika e Shqipërisë me Ligjin Nr. 9055, dt. 24.04.2003, është zbatuar në dëm të interesave kombëtare të saj. Marrëveshja në fjalë e konsideronte tërësinë ishullore të Arkipelagut të Korfuzit dhe secilin prej ishujve si pika skajore për ndarjen dhe përcaktimin e kufijve detarë dhe të shelfit kontinental. Shqipëria ndodhet përballë Arkipelagut të Korfuzit, i cili ka 13 ishuj, shkëmbinj dhe cekina, të cilat, sipas Konventës së Montego Bay, nuk plotësojnë kushtin e raportit të ujit përfshirë brenda vijave bashkuese me tokën. Për rrjedhojë, përjashtohet përdorimi i vijave të drejta bazë që bashkojnë këta ishuj, duke marrë për bazë ishullin mëmë të Korfuzit (Myslim Pashaj, Deti që nuk falet. Tiranë: 2010). Qeveria u akuzua për mungesë kujdesi deri në tradhëti kombëtare në përcaktimin e koordinatave të delimitimit të hapësirës detare, duke mos shfrytëzuar siç duhet kriteret dhe parimet e Konventës së Kombeve të Bashkuara për të Drejtën e Detit. U denoncua ngutja e papërligjur nga ana e qeverisë për përfundimin e Marrëveshjes, për mosmarrjen në konsideratë të fakteve historike lidhur me kufirin shqiptaro-grek, refuzimin prej saj për të shfrytëzuar ekspertizën më të mirë të specialistëve shqiptarë dhe të huaj në negocimin dhe përgatitjen e Marrëveshjes, si edhe shpërfilljen e opinionit publik. Qeveria italiane i kishte shprehur gatishmërinë maksimale Ministrisë sonë të Jashtme për ta ndihmuar gratis Shqipërinë, jo vetëm me mjete, por edhe me ekspertë të saj gjatë këtij procesi. Përgjigjja ka qenë negative. Refuzimi i ekspertizës italiane mësohet se ka qenë plotësim i kushtit të vënë nga pala greke, që Shqipëria të mos ndihmohej në këtë proces nga një palë e tretë. ‘Preteksti’ i qeverisë shqiptare për refuzimin e ekspertizës falas italiane, sipas të njëjtave burime, ka qenë se ‘Shqipëria disponon mjetet dhe ekspertizën e duhur” (Tedi Blushi, “Kufiri, qeveria refuzoi ekspertizën italiane”, Gazeta Shqiptare, 2 maj 2009)…

Mendimet e ekspertëve shqiptarë konvergonin në idenë e cenimit të interesave kombëtare. Me këtë Marrëveshje, Shqipëria humbiste territor dhe, kësaj radhe, ndryshe nga herët e tjera, me pëlqimin e vetë qeverisë shqiptare.

Faktet që dolën në dritë përligjën shqetësimin e madh që u krijua në publikun shqiptar. Territori shqiptar po trajtohej sërish sikur të ishte pronë e disa politikanëve në pushtet, të cilët mund ta cedonin atë pa asnjë brerje ndërgjegjeje, për interesat e veta politike. Ndjeshmëria publike u rrit edhe për faktin se Greqia historikisht ka shprehur pretendime ndaj trevave shqiptare, pretendime të cilat vazhdojnë t’i ushqejnë ende segmente atavike të përfaqësuesve më tipikë të filozofisë politike ekspansioniste dhe të ideologjisë ekstremiste klerikale të Megali Idesë. Parë në këtë optikë, për palën greke Marrëveshja ishte pjesë e një strategjie, e cila përshkohet nga synime politike që bien ndesh me frymën e përgjithshme që karakterizon marrëdhëniet normale ndërmjet shteteve në kohën tonë.

Por, çuditërisht deklaratat euforike të palës greke, që e konsideroi atë një “sukses gjeostrategjik”, state of art apo “marrëveshje historike” si dhe sinjalet e fuqishme të alarmit që vinin nga ekspertët shqiptarë nuk ngjallën asnjë shqetësim tek autoritetet shqiptare. Përkundrazi, ndodhi ajo që nuk mund të besohej dhe që, në njëfarë kuptimi, përbën një rast unikal, pa precedent. Kreu i qeverisë shqiptare, anëtarë të kabinetit dhe funksionarë të tjerë të administratës shtetërore u vunë në mbrojtje të interesave greke. Ata nuk linin rast pa deklaruar se “asnjë metër nuk i është falur Greqisë”. Kushdo që e kundërshtonte Marrëveshjen e nënshkruar dhe, që me përgjegjësi atdhetare, me urtësi dhe etikë qytetare kërkonte rishikimin e saj, për të mbrojtur interesat dhe integritetin territorial të shtetit shqiptar, anatemohej si sharlatan apo injorant. Për një nga denoncuesit e kësaj marrëveshjeje, në një intervistë dhënë Zërit të Amerikës, më 29 dhjetor 2009, ish-kryeministri Sali Berisha thoshte: “Unë… shoh një sharlatan që kalon nga ekrani në ekran dhe çfarë thotë? Thotë se gjiri i Sarandës nuk është ai që ai vetë ka përcaktuar me dorën e vet dhe institutin që ka drejtuar, ka vizatuar dhe ua ka dhënë shqiptarëve në të gjitha tekstet dhe e ka përcaktuar në enciklopedinë e Shqipërisë, por gjiri i Sarandës është ai që ka përcaktuar legjenda… Pra absolutisht kemi të bëjmë, koncepti im më falni, me një sharlatan të mirëfilltë”. (Gazeta Shekulli, 31 dhjetor 2009).

Në këtë fushatë bënte përshtypje dhe nuk merrte përgjigje pyetja se, për ç’arsye ish-kryeministri dhe politikanë të tjerë shqiptarë, të cilët bartin përgjegjësi ligjore dhe kushtetuese përpara popullit të vet, nuk i kuptonin ose hiqeshin sikur nuk i kuptonin qëllimet politike të Athinës zyrtare ndaj Shqipërisë, e cila, me këtë Marrëveshje, synonte të aneksonte 354.4 km²nga territori shqiptar? Përse këta politikanë, në deklarimet e tyre publike e konsideronin marrëveshjen e arritur me palën greke të bazuar në procedura normale? Përse ata donin t’ua mbushnin mendjen shqiptarëve se në veprimet e palës greke nuk kishte asgjë të dëmshme dhe asnjë synim të keq? Përse merrnin rolin e avokatit të palës tjetër dhe nuk i kushtonin rëndësi shqetësimit të ligjshëm të popullit të tyre, për të vlerësuar me realizëm dhe me përgjegjësi gjendjen politike aktuale në marrëdhëniet me Greqinë? Kryeministri dhe anëtarët e kabinetit të tij qeveritar lipsej ta dinin se ata nuk kanë asnjë tagër për të nxjerrë në treg dhe për të ceduar trojet e vendit për interesat politike të tyre. Shqipëria nuk është pronë e asnjë qeverie dhe e asnjë politikani; ajo është atdheu i të gjithë shqiptarëve që jetojnë brenda apo jashtë kufijve të saj shtetërorë, jo vetëm shqiptarëve të djeshëm e të sotëm, por edhe i të gjithë brezave të shekujve të ardhshëm…

Negociata formale dhe konspirative

Pas bërjes publike të procedurave të ndjekura, rezultoi se për përgatitjen e marrëveshjes gjithçka duket se ishte vendosur në disa takime informale në zyrat e Ministrisë së Punëve të Jashtme (MPJ) nga funksionarë të saj apo në përfaqësinë diplomatike të Greqisë në Tiranë, nga diplomatë të ambasadës. Këtë e pohoi vetë ish-kryetari i delegacionit shqiptar. Një fakt i tillë u konfirmua edhe nga drejtoresha e Drejtorisë Juridike të MPJ-së në procesin e zhvilluar në Gjykatën Kushtetuese, e cila saktësoi se Sekretari i Përgjithshëm i MPJ-së ishte takuar me ambasadorin grek në Tiranë për këtë çështje në datat 3 shtator 2008, 19 dhjetor 2008, 28 janar 2009, 28 shkurt 2009 dhe 6 mars 2009. Më 11 dhjetor 2008, Ministria e Jashtme e Greqisë kërkoi mbledhjen e komisionit të përbashkët. Më 6 janar 2009 u zhvillua mbledhja e radhës e atij komisioni në mjediset e MPJ-së në Tiranë. Më 20 janar 2009 u kërkua informacion nga ministritë e linjës që të shpreheshin mbi draftin e Marrëveshjes, ndërsa më 18 dhe 19 mars 2009 filluan dhe përfunduan (!!!) negociatat midis palëve. Takimet e “delegacioneve” duket se kanë qenë thjesht për të plotësuar një rit formal, të kërkuar nga legjislacioni në fuqi, ose për të zyrtarizuar një porosi “nga lart”.

Negociatat midis shteteve për çështje të tilla, për shkak të karakterit kompleks dhe të ndërlikuar, zgjasin me vite. Kështu ka ndodhur, fjala vjen, me bisedimet e zhvilluara për përfundimin e marrëveshjes për ndarjen e shelfit kontinental midis Shqipërisë dhe Italisë, të cilat u zhvilluan në shumë raunde dhe zgjatën shumë vjet (2003-1992). E njëjta gjë mund të thuhet p.sh. edhe për negociatat midis Rumanisë dhe Ukrainës për ndarjen e kufijve të tyre detarë, të cilat u zhvilluan në 34 takime dhe zgjatën gjashtë vjet. (Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, Çështja Rumania vs. Ukrainës & 18, 2, citohet sipas Agron Alibali, “Marrëveshja detare dhe Gjykata Kushtetuese, në vend të një letre amicus curiae”, revista MAPO, 18 dhjetor 2009).

I pashpjegueshëm në çdo pikëpamje mbetet fakti i mësipërm, i mbylljes së negociatave vetëm me disa takime brenda një harku kohor rreth njëvjeçar. Po ashtu nuk shpjegohet dot se përse pala shqiptare nuk bëri pjesë të grupit të vet disa nga specialistët më të kualifikuar të vendit. Në delegacionin shqiptar nuk pati asnjë nga anëtarët e grupit që rreth 15 vjet më parë negocioi dhe përgatiti marrëveshjen me Italinë, me pothuajse të njëjtin objekt. Nuk u përfshi as edhe ndonjë prej anëtarëve të delegacionit shqiptar që përfaqësoi Shqipërinë në punimet e Konferencës së Tretë të OKB-së Për të drejtën e detit, në Nju Jork e Gjenevë (1973-1982), të cilat duke zgjatur kaq shumë, shërbyen si një mundësi e jashtëzakonshme për kualifikim në çështjet që ishin objekt i negociatave ndërmjet përfaqësuesve shqiptarë dhe grekë në vitet 2008-2009.

Negociatat shqiptaro-greke u zhvilluan në një atmosferë fshehtësie të papërligjur dhe në shkelje të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Të dyja palët u munduan që procedura e përgatitjes së Marrëveshjes të mbetej jashtë vëmendjes së opinionit publik dhe medias. Athina, me sa duket, i trembej reagimit të disa prej politikanëve të vet ekstremistë, të cilët nuk e kanë pranuar vijën e kufirit midis Shqipërisë dhe Greqisë dhe që marrëveshjen në fjalë mund ta shihnin si një njohje zyrtare të kufijve midis dy vendeve. Por ajo i trembej veçanërisht kundërshtimit që do të vinte nga opinioni publik shqiptar, i cili nuk mund të pajtohej kurrë me një cedim territorial të kësaj natyre. Sipas saj, publikimi i marrëveshjes para nënshkrimit të saj mund të çonte, sikurse edhe ndodhi në të vërtetë, në reagime të fuqishme në Shqipëri. Pala greke donte që hollësitë e Marrëveshjes të mos i mësonin as shqiptarët, as edhe partnerët e tyre amerikanë dhe europianë. Në kabllogramin e ambasadës amerikane në Tiranë (të koduar 08 TIRANA 745), të datës 9 tetor 2008, thuhet ndër të tjera se “zyrtari grek që drejton delegacionin grek…. paralajmëroi delegacionin shqiptar që të bien dakord me kërkesat e tjera të tyre dhe t’i mbajnë jashtë negociatave “Fuqitë e largëta”- që do të thotë ShBA-në. Një frazë identike është përdorur edhe në takimin e ambasadorit grek me ministrin e Jashtëm, Basha në Tiranë” (gazeta Panorama, 4 shtator 2011). Mirëpo, nëse kjo mund të justifikohet për palën greke, asgjë nuk mund ta motivonte dhe ta justifikonte qëndrimin konspirativ të qeverisë shqiptare.

Marrëveshja në Gjykatën Kushtetuese

Për një periudhë kohe, reagimet kundërshtuese të ekspertëve shqiptarë ndaj Marrëveshjes mbetën një zë në shkretëtirë jo vetëm për qeverinë, por edhe për opozitën shqiptare; kjo e fundit vetëm më vonë arriti ta kuptojë atë çka kishte ndodhur. Pas disa muajsh reflektimi, opozita mori nismën për ta kundërshtuar institucionalisht Marrëveshjen. Si rrugëzgjidhje legale e përshtatshme, u gjykua shqyrtimi i çështjes nga Gjykata Kushtetuese, si organi kompetent më i lartë. Më 14 tetor 2009, Partia Socialiste dhe pesë parti të tjera opozitare vendosën bashkërisht t’i kërkojnë Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë të shqyrtonte pajtueshmërinë kushtetuese të Marrëveshjes shqiptaro-greke për kufijtë detarë midis dy vendeve.

Synimi ishte korrigjimi i një padrejtësie kombëtare.

Më 8 dhjetor 2009, Gjykata Kushtetuese çeli seancën publike… Ajo dëgjoi palët dhe ekspertët e tyre, si edhe mblodhi e administroi provat përkatëse. Pas katër muajsh, më 15 prill 2010, shpalli vendimin. Në disa dhjetëra faqe arsyetoi qëndrimin e vet unanim për të hedhur poshtë Marrëveshjen. Gjykata e konsideroi të papajtueshme me Kushtetutën, lidhur me:

“a) mospajisjen e delegacionit shqiptar me plotfuqi të rregullt nga Presidenti i Republikës për zhvillimin e negociatave dhe lidhjen e marrëveshjes; b) mangësitë serioze në përmbajtjen e marrëveshjes; c) moszbatimin e parimeve bazë të së drejtës ndërkombëtare për ndarjen e hapësirave detare midis dy vendeve, me qëllim arritjen e një rezultati të drejtë dhe të ndershëm; ç) mosmarrjen parasysh të ishujve si rrethana të veçanta në delimitimin e hapësirave detare.”

Për arsyet e mësipërme… Gjykata Kushtetuese unanimisht vendosi: Deklarimin si të papajtueshme me nenet 3, 4, 7 dhe 92 të Kushtetutës të marrëveshjes së lidhur midis Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Greqisë…

Konsiderimi i Marrëveshjes nul dhe e paqenë, për shkak të shkeljes së Kushtetutës, çoi në ndërprerjen e procedurave të ratifikimit të saj nga Parlamenti i Shqipërisë. Për rrjedhojë, caktimi i kufirit ndarës midis Shqipërisë dhe Greqisë në shelfin kontinental dhe në zonën ekonomike ekskluzive në Kanalin e Korfuzit dhe në detin Jon duhet të bëhet objekt i negociatave të tjera, të cilat do të duhet ta rishqyrtojnë çështjen nga e para, duke e trajtuar atë sipas përcaktimeve të Kushtetutës dhe legjislacionit shqiptar, Konventës Për të Drejtën e Detit, si edhe në përputhje me praktikën gjyqësore ndërkombëtare.

Vendimi i GjK-së ishte një fitore e madhe. Ai i tregoi qeverisë shqiptare se nuk mund dhe nuk duhet të shkelte kushtetutën dhe të dhuronte territor shqiptar, i tregoi qeverisë greke se zot i Shqipërisë nuk ishte ekskluzivisht qeveria, por, në radhë të parë e mbi të gjitha populli i saj. Vendimi i GjK-së, sipas përllogaritjeve të bëra nga ekspertët kompetentë, i shpëtoi vendit 354.4 km² territor shtetëror.

Negociata formale dhe konspirative

Ksenofon Krisafi

Marrëveshja në Gjykatën Kushtetuese

Marrëveshja prekte kufirin shqiptaro-grek

Marrëveshja e hedhur poshtë nga Gjykata Kushtetuese ishte konceptuar gabim që në titullin e saj dhe mbështetej në parime të papranueshme. Ajo prekte vijën e kufirit shtetëror shqiptaro-grek, të përcaktuar nga Vendimi i Konferencës së Ambasadorëve (në Londër), i adoptuar më 11 gusht 1913, nga Protokolli i Firences i 17 dhjetorit 1913, si edhe nga Protokolli i Firences i 27 janarit 1925. Një analizë e kujdesshme e titullit të Marrëveshjes së shfuqizuar, nisur nga vetë përmbajtja, si edhe nga procedurat dhe procesi që çuan në përpunimin dhe miratimin e saj, bëri të mundur të kuptohej se formulimi nuk ishte as lajthitje, as diçka erastit. Titulli, i cili nuk rezulton të jetë përdorur ndonjëherë në praktikën e shtetit grek me fqinjët e vet për çështje të tilla apo në praktikën e shteteve të tjera, përfshinte dhe përziente caktimin e kufijve shtetërorë dhe kufijve të hapësirave detare. Ujërat e brendshme dhe ujërat territoriale janë pjesë e territorit shtetëror dhe kanë të njëjtin status sikurse edhe hapësira tokësore e një shteti. Nga ana tjetër, titulli përfshinte një diapazon të gjerë çështjesh, shqyrtimi i të cilave i tejkalonte kompetencat e delegacionit shqiptar, të përcaktuara në Urdhrin e kryeministrit nr. 135, datë 23.08.2007, “Për ngritjen e grupit ndërinstitucional të punës për përcaktimin e shelfit kontinental me vendet fqinje”. “Delegacioni” ishte i autorizuar të bisedonte vetëm për përcaktimin e shelfit kontinental me vendet fqinje, ndërkohë që ai mori përsipër të rregullonte dhe të ndante kufijtë e rajoneve dhe të hapësirave që kanë status të ndryshëm. Delegacioni në fjalë pranoi pa mandat që të rishikoheshin dhe të vendoseshin kufijtë e ujërave të brendshme, të ujërave territoriale, të zonës ekonomike ekskluzive. Ai duhej të negocionte vetëm për shelfin kontinental, i cili përcaktohet mbi bazën e parimeve, të kritereve dhe të metodave të ndryshme nga ato që përcaktojnë kufijtë e ujërave të brendshme detare dhe të ujërave territoriale. Nga hartat që iu paraqitën Gjykatës Kushtetuese, me rastin e shqyrtimit të çështjes, të paktën për sa i përket Republikës së Shqipërisë, rezultonte se rreth 77 deri në 90 për qind e hapësirave detare të ndara me Republikën e Greqisë me marrëveshjen e anuluar janë ujëra të brendshme dhe ujëra territoriale. Pra, Marrëveshja nuk ndante shelfin kontinental në kuptimin juridik, ashtu siç thuhet në urdhrin e kryeministrit, por kryesisht ujërat e brendshme dhe detin territorial. Hapësira ajrore mbi ujërat territoriale, shtrati i detit dhe nëntoka poshtë tyre janë pjesë integrale e territorit të shtetit shqiptar, në të cilin ky ushtron sovranitet të plotë territorial, pavarësisht përcaktimeve të Marrëveshjes së anuluar. Shteteve të tjera, përfshirë edhe Greqinë, u njihet vetëm e drejta e kalimit paqësor dhe asnjë e drejtë që ka të bëjë me ndërmarrjen e studimeve, të kërkimeve apo për shfrytëzimin e pasurive që ndodhen në to.

Nëse i referohemi Urdhrit të kryeministrit, të datës 23.08.2007, duhet vënë në dukje gjithashtu se ai nuk bënte fjalë për marrëveshjen me Greqinë, por për marrëveshjet për ndarjen e shelfit kontinental me vendet fqinje në përgjithësi. Urdhri në fjalë ishte gjenerik dhe nuk shoqërohej me projektin e marrëveshjes përkatëse të miratuar në parim. Nga pikëpamja juridike, ai urdhër nuk ishte i barasvlershëm me plotfuqinë, aktin e duhur juridik, përmes të cilit delegacioni do të duhej të autorizohej për të hyrë në negociata për përgatitjen e Marrëveshjes. Mbi të gjitha, lëshimi i plotfuqisë, në një rast si ky, është atribut i kryetarit të shtetit dhe jo i kryeministrit.

Një tjetër shkelje tepër e rëndë ishte fakti që, siç u zbulua më vonë, pala shqiptare hyri në bisedime pa pasur një projekt, kundërprojekt ose eventualisht vërejtje ndaj ndonjë projekti grek, të miratuar paraprakisht në parim nga organet e veta kompetente, por pranoi, pothuajse pa kundërshtim, gjithçka që iu kërkua nga pala greke.

Kufiri shqiptaro-grek ka qenë i përcaktuar

Kufiri shqiptaro-grek në zonën për të cilën bëhet fjalë është i përcaktuar posaçërisht nëpërmjet një akti juridiko-ndërkombëtar shumëpalësh. Aneksi III i Protokollit të Firences (27 janar 1925) e përcakton vijën e kufirit në një pjesë të zonës për të cilën flitet, si më poshtë:

“Në zgjatimin e vet detar në gjirin e Ftelias kufiri vazhdon (se dirige-drejtohet) nëpërmjet një vije normale (perpendikulare–shënim i autorit) me drejtimin e përgjithshëm të bregdetit deri në limitin e ujërave territoriale, duke ia lënë Shqipërisë ishullin e vogël të Tongos.” Në bazë të Procesverbalit të miratuar nga përfaqësuesit e Francës, të Britanisë së Madhe dhe të Italisë (në prani edhe të përfaqësuesve shqiptarë e grekë), procesverbal në të cilin përshkruhet piramida kufitare Nr. III/79, si edhe për zbatim të tij, Aneksi në fjalë stipulonte se,

“Duke filluar prej shenjës kufitare Nr. III/79, vija e kufirit drejtohet nga jug-jugperëndimi, zbret shkëmbinjtë shumë të pjerrët dhe, pas rreth 10 metrash, takohet me bregun e detit. Pastaj ajo vazhdon deri në kufirin e ujërave territoriale, duke ndjekur një vijë normale me drejtimin e përgjithshëm të bregut të detit. Ishulli i vogël i Tongos i mbetet Shqipërisë.”

Në këtë mënyrë është sanksionuar shtrirja e vijës së kufirit në zonën detare midis Shqipërisë dhe Greqisë në dokumentet më të hershme dhe më autoritare, të njohura dhe të pranuara si nga Shqipëria, ashtu edhe Greqia dhe nga Komisioni Ndërkombëtar i Kufijve në vitin 1925. Nuk mund të pretendohet që ky përcaktim kishte fiksuar sipas koncepteve aktuale të së drejtës ndërkombëtare vijën e kufirit në hapësirën detare të shelfit kontinental dhe të zonës ekonomike ekskluzive të të dy vendeve, sepse institutet e të drejtës ndërkombëtare për shtrirjen dhe regjimin e hapësirave detare, në kohën kur janë caktuar kufijtë shqiptaro-grekë, nuk kanë qenë ato që janë sot. Për shembull, në atë kohë gjerësia e ujërave territoriale nuk ishte e fiksuar në një përmasë unike. Gjerësia e tyre vazhdonte të përcaktohej sipas formulës latine të shprehur nga Cornelius van Bynkers’hoek (1673-1743), “Terrae potestas finitur ubi finitur armorum vis”, – pushteti i tokës mbaron ku mbaron pushteti i armëve. Nuk njiheshin nocionet e zonës ekonomike ekskluzive apo të shelfit kontinental. Për këto arsye, nuk mund të gjykohet duke i superpozuar mekanikisht parimet, mentalitetet, konceptet dhe qëndrimet e sotme në realitetin e një shekulli më parë. Sidoqoftë, perpendikularja mbi vijën e drejtimit të përgjithshëm të bregdetit të të dy vendeve që lageshin nga të njëjtat ujëra detare, që ishte kriteri përcaktues i ndarjes së kufirit në det, midis shteteve të ndodhura në krah të njeri-tjetrit, është përdorur jo vetëm për caktimin e kufijve detarë shqiptaro-grekë, por edhe për përcaktimin e kufirit detar midis Shqipërisë dhe ish-Jugosllavisë në derdhjen e lumit Buna dhe në detin Adriatik. Në Aneksin III të Protokollit të përcaktimit të kufirit shqiptaro-jugosllav, të 26 korrikut të vitit 1926, thuhet shprehimisht: “Vija e kufirit që fillon nga caku i ujërave territoriale në detin Adriatik, ndjek në fillim një vijë të drejtë normale (perpendikulare – shënim i autorit) me drejtimin e përgjithshëm të bregut dhe përfundon në derdhjen e krahut kryesor të Bunës, zakonisht e lundrueshme, që aktualisht është krahu juglindor.”

Përcaktimi i mësipërm i Aneksit III të Protokollit të Firences (1925) jepte vetëm drejtimin e përgjithshëm në parim. Mbi këtë bazë dhe në respekt të koncepteve, parimeve dhe normave juridiko-ndërkombëtare të kohës, pala shqiptare dhe ajo greke, nëpërmjet akteve të legjislacionit të tyre të brendshëm, kanë adoptuar dhe kanë bërë të njohur për njëra-tjetrën dhe për të tjerët vijën e kufirit shtetëror në zonën e ngushticës së Korfuzit dhe në detin Jon. Gjatë gjithë periudhës, prej miratimit të akteve të lartpërmendura, gati një shekull më parë, ky kufi është respektuar nga të dyja palët dhe nuk rezulton të ketë pasur kontestime zyrtare.

Disa informacione dhe një numër hartash që ndodhen në dokumentet e dosjes gjyqësore të “Çështjes së Incidentit të Kanalit të Korfuzit”, të shqyrtuara nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, në vitet 1947-1949, dëshmojnë se kufiri midis Shqipërisë dhe Greqisë edhe në atë kohë ishte i qartë. Në to, kufiri detar midis Shqipërisë dhe Greqisë është shënuar me vijë të ndërprerë, në distancë të baraslarguar nga vijat bazë të brigjeve respektive shqiptare dhe greke. Pala britanike i paraqiti ato në Gjykatë për të argumentuar pretendimet e saj kundrejt Shqipërisë. Njëra prej tyre është përdorur edhe nga delegacioni grek në Konferencën e Paqes në Paris, në vitin 1946, për të ilustruar kërkesat e tij për të ashtuquajturin Vorio-Epir.

Për ekzistencën dhe njohjen e kufirit shtetëror detar shqiptaro-grek, ka edhe një fakt tjetër veçanërisht domethënës. Shqipëria dhe Greqia rikonfirmuan zyrtarisht kufirin e tyre nëpërmjet dy protokolleve, të nënshkruar përkatësisht në Korfuz, më 8 shkurt 1958 dhe në Sarandë, më 2 gusht të po atij viti. Ato bëjnë fjalë për pastrimin e Kanalit të Korfuzit nga minat. Pjesë përbërëse e tyre ishin edhe dy shtojca që përmbanin koordinatat ku fiksoheshin kufijtë e ujërave territoriale, në të cilat secila palë do të kryente spastrimin e pjesës së vet.

Një trajtim sintetik i çështjes së kufijve shqiptaro-grekë, gjendet në dokumentin e departamentit Amerikan të shtetit, që titullohet “Studim i kufijve ndërkombëtarë: Kufiri Shqipëri-Greqi, nr. 113, 18 gusht 1971” (International Boundary Study. Albania-Greece Boundary, No. 113 – August 18, 1971). Është përgatitur nga Drejtoria e Gjeografisë, Byroja e Inteligjencës dhe Kërkimit Shkencor, të Departamentit të Shtetit, SHBA. Aty thuhet ndër të tjera se “Kufiri shqiptaro-grek, me gjatësi rreth 175 milje, është i demarkuar nga shtyllat/shenjat kufitare. I tërë kufiri përbëhet nga rreth 17 milje ujore dhe 158 milje tokësore. Duke nisur në Liqenin e Prespës në tripikëshin me Jugosllavinë, kufiri drejtohet në jugperëndim, kryesisht përgjatë kreshtës së maleve, derisa arrin Ngushticën e Korfuzit (Stenon Kerkiras), përballë qytetit Kerkira (Korfuz) në Nisos Kerkira (Ishulli Korfuz).”

Në numrin 16 të vitit 1990, të Bulletin du Droit de la Mer, botuar nga Zyra e Çështjeve Detare dhe të Drejtës së Detit, të OKB, në dhjetorin e atij viti, është publikuar ndër të tjera Ligji Nr. 7366, datë 24.03.1990, i cili ndryshoi Dekretin Nr. 4650, datë 09.03.1970 Për kufirin e Republikës Popullore të Shqipërisë. A/45/261. Annexe.)… Dekreti i ndryshuar ishte akt i legjislacionit të brendshëm shqiptar, i cili në një nga dispozitat e tij tregonte gjerësinë e ujërave territoriale të Shqipërisë në masën e 12 miljeve detare dhe fiksonte e përshkruante me hollësi vijën bazë të bregdetit të saj. Ajo që ka rëndësi të veçantë për çështjen objekt shqyrtimi, është se Dekreti, pasi e zvogëlonte gjerësinë e ujërave territoriale nga 15 në 12 milje detare, riprodhonte dispozitën e dekretit të vitit 1970, duke riafirmuar se vija e drejtë bazë shkonte nga Kepi i Rodonit (Muzhit), Kepi i Pallës, i Lagjit (Kalasë së Turrës), derdhja e Semanit, derdhja e Vjosës, bregu perëndimor i ishullit të Sazanit, Kepi i Gjuhëzës dhe i Gjiut të Gramës dhe mandej midis bregdetit shqiptar dhe ishujve të Republikës Greke deri përmes Kanalit të Korfuzit. Ujërat në brendësi të kësaj vije deri në pjesën tokësore të territorit shtetëror shqiptar përfshiheshin në ujërat e brendshme detare, kurse hapësira ujore përtej saj përbënte ujërat territoriale të Shqipërisë. E analizuar me kujdes dhe e interpretuar sipas kriterit gramatikor, dispozita e mësipërme do të thotë se ujërat prej mesit të Kanalit të Korfuzit deri në pjesën tokësore të Shqipërisë ishin ujëra të brendshme detare, që i nënshtroheshin sovranitetit të plotë e të pacenuar të shtetit shqiptar.

Në atë kohë Greqia nuk u shpreh as nuk mbajti qëndrim kontestues ndaj veprimit të shtetit shqiptar. Madje ajo nuk ishte shprehur as 14 vjet më parë, kur Shqipëria, me Dekretin Nr. 5384, datë 23.02.1976, e shtriu gjerësinë e ujërave territoriale nga 12 në 15 milje detare. Vetëm ShBA-ja, 13 vjet më vonë, në 13 qershor 1989, me telegramin Nr. 193134, nëpërmjet ambasadës franceze në Tiranë, i drejtoi qeverisë shqiptare një notë zyrtare, në të cilën protestonte mbi kufijtë detarë të Shqipërisë, të shpallur me Dekretin e mësipërm. Ndërkaq nuk kishte patur akte zyrtare nga ana e shteteve fqinjë – Greqia, ish Jugosllavia (Mali i Zi pas shpërbërjes së saj) dhe Italia, që të kontestonte shtrirjen e vijës bazë të bregdetit shqiptar. Ajo ishte njohur dhe respektuar prej tyre. Interesant dhe krejtësisht i pashpjegueshëm është fakti që, siç do të përmendet më poshtë, atë do ta kontestonte vetëm qeveria shqiptare (!!!???) duke e zhbërë, nëpërmjet ligjit Nr. 9861, datë 24.1.2008, “Për kontrollin dhe mbikëqyrjen e kufirit shtetëror”.

Duke u rikthyer te numri 16 i Bulletin du Droit de la Mer, të dhjetorit të vitit 1990, ku është publikuar Ligji Nr. 7366, datë 24.03.1990, mund të thuhet pa ngurrim se shteti shqiptar vullnetin e vet politiko-juridik, për sa i përket shtrirjes së vijës së kufirit shqiptaro-grek në detin Jon, e ka publikuar dhe e ka depozituar në formën e duhur juridike në zyrën përkatëse të OKB-së, çka përgënjeshtron pretendimet e ngritura nga disa politikanë dhe ndonjë prej pjesëtarëve të ekipit negociator shqiptar të marrëveshjes inekzistente të vitit 2009.

Një akt autoritar i përbashkët shqiptaro-grek, me karakter të pakontestueshëm formalo-juridik, Traktati i miqësisë, bashkëpunimit, fqinjësisë së mirë dhe i sigurisë mes dy vendeve, nënshkruar më 26 mars të vitit 1996, rikonfirmoi kufijtë ekzistues në tokë dhe në det, si edhe në lumenjtë dhe liqenet që lagin territoret përkatëse të Shqipërisë dhe Greqisë. Traktati saktësoi se të dy vendet njohin dhe respektojnë integritetin territorial të njëri-tjetrit. Dy vjet më pas, Shqipëria dhe Greqia pranuan përsëri se e njohin dhe e respektojnë kufirin detar midis tyre, përmes “Protokollit të bashkëpunimit ndërmjet Ministrisë së Rendit Publik të Republikës së Shqipërisë dhe Ministrisë së Marinës Tregtare të Republikës së Greqisë, në lidhje me patrullimin e përbashkët nga policia kufitare dhe trupat greke të mbrojtjes së limaneve për një mbrojtje efikase të kufirit bregdetar midis dy vendeve”. Protokolli u nënshkrua në Athinë, më 9 mars 1998, dhe u rinovua në Tiranë, më 24 gusht 1999.

Pra, vija e kufirit ka qenë e identifikuar, e njohur dhe e pranuar nga palët e interesuara edhe sepse, siç u përmend më sipër, Shqipëria dhe Greqia kanë pasur gjatë gjithë kohës akte të posaçme, të cilat caktonin shtrirjen e vijës së kufirit në ujërat detare në zonën e ngushticës së Korfuzit, si dhe sanksiononin regjimin juridik të hapësirës e të kolonës ujore në këtë zonë. Kufiri i përcaktuar prej tyre, i njohur dhe i respektuar nga të dyja palët, kalonte në mesin e saj. Ky përcaktim gjendet në të gjitha aktet ku janë trajtuar çështje të kufirit midis dy shteteve. Të tilla janë: Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 168, datë 9.12.1946, “Për kufirin e Republikës Popullore të Shqipërisë”; ai meriton të përmendet posaçërisht, sepse ndryshe nga sa pretendohet nga ata që duan të shfajësojnë paudhësinë e pranimit të marrëveshjes inekzistente të 2009, vija e kufirit shtetëror detar shqiptaro-grek ishte e përcaktuar me hollësi dhe saktësi. Aty thuhet shprehimisht:

“Caktohen ujërat territoriale shqiptare gjatë gjithë bregdetit shqiptar, ato ujëra që përfshihen në zonën prej 6 (gjashtë) milje detare, duke filluar që nga çdo pikë e tokës shqiptare në drejtimin të detit të hapur”. Në pikat e tjera të Vendimit përcaktohet se “2.- Duke filluar nga Gryka e Bunës gjatë paralelit 41º 45′ e deri në paralelin 40 º verior, ujërat territoriale të Shqipërisë janë 6 milje nga kepet e bregdetit, mbasi përballë bregdetit shtrihet deti i hapur.

3.- Duke filluar nga paraleli 40º verior deri në paralelin 39º 41′ 3”, Punta Stilo, që është kufiri jugor i Shqipërisë, ujërat territoriale të Shqipërisë maten nga pikat më të dalura dhe kanë distancat si vijon:

a)- Nga Kepi Qefali …………….. distanca minimale është 2.8 milje;

b)- Nga Punia Ferrucio …………………………… ” ” ” është 2.6 milje;

c)- Nga Punta Denta………………………………… ” ” ” është 1.8 milje;

d)- Nga Kepi verior i Manastirit të Shëngjinit ” është 1.4 milje;

e)- Nga Kepi Jugor i Manastirit të Shëngjinit ” është 0.5 milje;

f)- Nga Punta Skalo………………………… është 0.5 milje;

g)- Nga Kepi i Stilos……………………… është 2.5 milje;

(Distancat janë nxjerrë nga karta italiane Nr. 554 dhe 551 shkalla 1: 180.000)

4.- Bashkangjitur në Kartat Detare Italiane Nr. 554 dhe 551 shkalla 1: 180.000, janë të vizatuara me ngjyrë trëndafili ujërat territoriale të Shqipërisë.

5.- Nga Karta Ingleze Medri 6502 A, 6502 B del se zona 18 A përfshin ujërat territoriale të Shqipërisë së Jugut, duke filluar nga paraleli 40º verior deri në Punta Stilo.”

Në vijim vijnë një numër aktesh të tjera prej Dekretit Nr. 4650, datë 9.03.1970, “Për kufirin e Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar disa herë, deri te Ligji Nr. 9251, datë 8.07.2004, “Për miratimin e Kodit Detar të Republikës së Shqipërisë” etj.)

Siç u cek edhe më lartë, një muaj përpara fillimit të “negociatave shqiptaro-greke” për kufirin detar, në janar të vitit 2008, në mënyrë të papritur dhe krejt të paargumentuar u abroguan ligjet e mësipërme të viteve 2001 dhe 2002, të cilat sanksiononin kufirin dhe vijat bazë të bregdetit shqiptar. Ligji Nr. 9861, datë 24.1.2008, “Për kontrollin dhe mbikëqyrjen e kufirit shtetëror”, fshiu çdo gjurmë të kufirit shtetëror detar dhe vetë vijat bazë, duke sjellë një inkonveniencë serioze. Një prej anëtarëve të delegacionit shqiptar të propozuar për negociatat e këtij viti me delegacionin grek, në shkrimin me titull, “Artur Meçollari: Letër publike Prokurorit të Përgjithshëm të Republikës,” të 5 qershorit, 2017, bën aludime që meritojnë vëmendje dhe që ndoshta mund të shpjegojnë ndodhinë e pashpjegueshme. Duke iu drejtuar prokurorit të përgjithshëm i kërkon të hetojë se “Cili ka qenë roli i Shefit të PAMECA-s në vitin 2007 për shfuqizimin e Ligjit nr. 8771, datë 19.04.2001 ”Për kufirin shtetëror të Republikës së Shqipërisë” dhe nëse ka pasur, a ka qenë ky rol në konflikt interesi për shkak të kombësisë së tij?”

Këtë anomali që cenonte rëndë interesat kombëtare dhe tërësinë territoriale të vendit do ta korrigjonte katër vjet më vonë Kuvendi i Shqipërisë. Nëpërmjet Ligjit Nr. 60/2012, Për një ndryshim në ligjin nr. 9861, i datës 24.1.2008, Për kontrollin dhe mbikëqyrjen e kufirit shtetëror,ai restauroi pjesërisht situatën e përcaktuar me ligjin Nr. 8771, datë 19.4.2001, “Për kufirin shtetëror të Republikës së Shqipërisë”, duke rikthyer sërish nenin 2 të tij, që përshkruante dhe sanksiononte vijën e drejtë bazë nga Kepi i Rodonit … deri përmes Kanalit të Korfuzit.

Kufiri i ndarjes së ujërave detare greke nga ato shqiptare ka qenë dhe është i përcaktuar edhe nga pala greke. Sipas Protokollit të Firences të vitit 1925, në hapësirën detare që shtrihet përtej piramidës 79/III, kufiri detar ndjek perpendikularen që fillon prej saj dhe vazhdon në zonën e Kanalit të Korfuzit, në vijën e mesit midis dy brigjeve. Më tej, atje ku kushtet gjeografike e lejojnë, aplikohet gjerësia e 6 miljeve detare. Me Ligjin 230/1936, të vitit 1936, Greqia e kishte vendosur gjerësinë e ujërave të veta territoriale në 6 milje detare, të cilën nuk e ndryshoi as me miratimin e Kodit Detar në vitin 1973, as me Ligjin 2321/1995, me të cilin ajo ratifikoi Konventën për të Drejtën e Detit…

Shqipëria e ka pranuar në heshtje gjerësinë e ujërave territoriale greke në masën e 6 miljeve, siç ka vepruar edhe Greqia, e cila ka pranuar gjerësinë prej 12 miljesh detare të shpallur nga shteti shqiptar dhe përcaktimin e vijës së kufirit detar në zonën e Kanalit të Korfuzit, te mesi i tij.

Pas këtij inkursioni historiko-dokumentar nuk mund të mohohet se kufiri shqiptaro-grek, në pjesën e ujërave detare në ngushticën e Korfuzit dhe në detin Jon, ka ekzistuar në parim qysh pas themelimit të shtetit të pavarur shqiptar dhe marrjes së vendimeve ndërkombëtare për statusin dhe kufijtë e tij. Ky kufi tregohej nga vija perpendikulare me bregdetin, ndiqte mesin e ngushticës, duke qenë i baraslarguar nga brigjet e të dy vendeve dhe ishte pasqyruar në hartat detare dhe gjeografike nga secili prej të dy vendeve. Këto u konfirmuan shprehimisht edhe nga vendimi i Gjykatës Kushtetuese i prillit 2010. Marrëveshja shqiptaro-greke e prillit të vitit 2009, për kufijtë e shelfit kontinental dhe zonës ekonomike ekskluzive, do të duhej të nisej pikërisht nga ripohimi i kësaj vije në ngushticën e Korfuzit, duke bërë vetëm ndonjë saktësim eventual, mbi bazën e koncepteve të reja, të fiksuara në Konventën e Montego Bay, “Për të Drejtën e Detit”, të 10 dhjetorit 1982 dhe duke marrë në konsideratë praktikën ndërkombëtare në këtë fushë, por pa e prekur atë, sikurse ndodhi në të vërtetë. Pretendimi i funksionarëve shqiptarë, anëtarë të të ashtuquajturit grup negociator, rreth vakuumit juridiko-ndërkombëtar në kufirin detar shqiptaro-grek në zonën e Kanalit të Korfuzit dhe në detin Jon ishte një alibi që u përdor, me sa duket, si shfajësim për pranimin e kërkesës greke për të diskutuar dhe nënshkruar një akt, i cili e zhvendoste kufirin shtetëror shqiptaro-grek në interes të Greqisë. Përfaqësuesi i Parlamentit të Shqipërisë, gjatë shqyrtimit të marrëveshjes në Gjykatën Kushtetuese, pretendoi se “Nuk ka prova që të vërtetojnë se kufiri detar midis Shqipërisë dhe Greqisë ka ekzistuar”. Përfaqësuesi zyrtar i Këshillit të Ministrave u shpreh se “Shqipëria dhe Greqia nuk i kanë përcaktuar asnjëherë më parë kufijtë detarë ndërmjet tyre”. Përfaqësuesi i Ministrisë së Punëve të Jashtme, deklaroi se “Nuk ka pasur më parë kufij detarë të përcaktuar midis Shqipërisë dhe Greqisë. Protokolli i Firences i vitit 1925 përcakton vetëm kufirin tokësor. Edhe legjislacioni shqiptar në vite nuk ka pasur asnjëherë një përcaktim të qartë sa i takon kufirit detar me Greqinë”. Të njëjtin pohim bëri edhe përfaqësuesi i Ministrisë së Mbrojtjes në Gjykatën Kushtetuese. (Gjykata Kushtetuese e Republikës së Shqipërisë, Dosja Nr.1, Regjistri 37, 26.11.2009, Vendimi Nr. 15, datë 5.4.2010).

Me keqardhje konstatohet se zëra të tillë dëgjohen edhe këto kohë kur flitet rreth mundësisë së fillimit të negociatave për caktimin e kufirit detar ndërmjet dy vendeve. Për këtë arsye vlen të ritheksohet se kufiri shtetëror detar shqiptaro-grek është i përcaktuar nga Fuqitë e Mëdha, është njohur dhe respektuar prej tyre dhe shteteve përkatës. E vetmja gjë që mund të bëhet do të ishte pasqyrimi i tij nëpërmjet koordinatave, por pa ndryshuar sipërfaqet detare që iu përkasin të dy shteteve dhe pa devijuar vijën ndarëse.

Nga sa u tha del konkluzioni se vija e kufirit detar, ajo e shelfit kontinental dhe e zonës ekonomike ekskluzive, midis Shqipërisë dhe Greqisë, duhet të caktohet, por pa prekur përcaktimin parimor të Protokollit të Firences. Qëllimi duhet të jetë që shtrirja e vijës së kufirit detar të saktësohet me vullnetin e lirë të palëve dhe në interesin e tyre reciprok. Nga një veprim i tillë, ato do të kenë përfytyrime të qarta dhe të sakta edhe mbi kufirin ndarës të territoreve të tyre respektive në hapësirën detare të shelfit kontinental dhe të zonës ekonomike ekskluzive. Kjo duhet bërë në respekt të frymës së përgjithshme të normave dhe parimeve themelore të së Drejtës Ndërkombëtare, të normave pertinente të Konventës së Vjenës “Për të Drejtën e Traktateve”, të vitit 1969 dhe të Konventës së Montego Bay “Për të Drejtën e Detit”, të vitit 1982. Zhvillimi i negociatave, përpunimi dhe nënshkrimi i marrëveshjes së re që mund të iniciohet për këtë çështje, duhet të përshkohen nga transparenca dhe të mbështeten në parimet e barazisë dhe interesit të ndërsjellë të palëve dhe domosdo në respektimin e tërësisë territoriale e të sovranitetit kombëtar të tyre. Politika shqiptare lipset të garantojë paprekshmërinë dhe integritetin territorial të Shqipërisë dhe të mbrojë interesat e sotme dhe të ardhme të shqiptarëve.

Mbi rifillimin e negociatave

Ka disa muaj që flitet se negociatat e reja shqiptaro-greke për trajtimin e çështjes së kufirit detar midis dy vendeve kanë rifilluar, ose do të rifillojnë… Ky do të ishte një lajm i mirëpritur…

Pala shqiptare e ka të lehtë pozitën e vet në raport me palën greke, sepse e ka pothuajse gati platformën e bisedimeve. Në themel të saj duhet të qëndrojnë pa asnjë shmangie dhe për asnjë motiv, çështjet, argumentet dhe arsyetimet e trajtuara në vendimin e Gjykatës Kushtetuese. Është rasti që edhe pala greke t’i shmangë qëndrimet, të cilat bien ndesh me parimet themelore që rregullojnë marrëdhëniet midis shteteve… Do të ishte e patolerueshme që Athina të abuzonte përsëri në marrëdhëniet e saj me Tiranën, duke luajtur kartën e vetos për vendimin eventual të hapjes së negociatave të Shqipërisë për anëtarësim në Bashkimin Europian. Greqia duhet të tregohet bashkëpunuese për të korrigjuar atë anomali që solli turbulenca në Shqipëri dhe në marrëdhëniet ndërmjet dy vendeve. Besoj se duhet të jetë përgatitur prej kohësh projekti i marrëveshjes nga institucioni ose institucionet kompetente, i cili duhet të ketë qarkulluar nëpër ministritë dhe institucionet qendrore përkatëse, për të marrë mendimet e tyre dhe duhet të jetë miratuar në parim nga Këshilli i Ministrave. Negocimi i saj me palën greke duhet të bëhet në përputhje me dispozitat e kushtetutës dhe legjislacionit tjetër shqiptar, si dhe në përputhje me Konventën “Për të Drejtën e Detit”, Konventën e Vjenës “Për të Drejtën e traktateve”, mbështetur në mirëkuptimin dhe bashkëpunimin reciprok të palëve, në respektimin e parimeve të lartpërmendura mbi përdorimin e hapësirave, të ujërave dhe të pasurive detare, për t’i kontribuar drejtësisë, paqes, miqësisë dhe progresit të të dy vendeve.

Që të mos përsëriten gabimet që u lejuan në bisedimet e mëparshme, që të respektohet legjislacioni vendas, legjislacioni ndërkombëtar dhe sovraniteti e integriteti kombëtar i Shqipërisë, është e nevojshme të nxirren mësime dhe të bëhet kujdes në disa drejtime:

(2) Negociatorët për palën shqiptare duhet të mbajnë parasysh që Marrëveshja e re nuk mund dhe nuk duhet ta prekë vijën e kufirit shtetëror, për të cilën u fol më lart… Trajtimi dhe ndryshimi i kufirit shqiptaro-grek në këtë rajon do të krijonte një precedent që mund të çonte në të ardhmen në rishikimin (dhe zëvendësimin) e akteve juridiko-ndërkombëtare shumëpalëshe me akte dypalëshe, si edhe në ndryshime të tjera në pjesë të ndryshme të kufirit tokësor, liqenor dhe lumor, çka nuk besoj se për momentin gjykohet e përshtatshme dhe oportune për palët.

(3) Duhet të hiqet dorë nga koncepti mbi të cilin është ndërtuar vija e kufirit ndarës në ujërat detare shqiptaro-greke sipas marrëveshjes së shfuqizuar… Mënyra e përdorur në Marrëveshjen në fjalë ka neglizhuar parimin e ekitesë (e drejtësisë) dhe nuk ka mbajtur parasysh parimin e proporcionalitetit. Ekiteja lejon realizimin e asaj që quhet drejtësi korrektive, si mundësi për korrigjimin, ose plotësimin e parimit gjatë zbatimit të tij në praktikë. Segmentet ku do të zbatohet parimi i ekitesë duhet të përmenden shprehimisht, mundësisht duke treguar saktësisht se sa është sipërfaqja e përfituar në këtë mënyrë…

(4) Duhet të njësohet sa më shumë që të jetë e mundur standardi i përllogaritjes së vijave bazë apo i pikave nga nis matja e vijës së kufirit në ujërat territoriale dhe në shelfin kontinental, duke hequr dorë nga praktika e përdorimit të standardit të dyfishtë, siç ka ndodhur në Marrëveshjen e shfuqizuar. Ajo ka pranuar që për Greqinë të merren në konsideratë vijat bazë të drejta, duke u nisur jo vetëm nga pikat në bregdetin kontinental, por edhe në bregdetin e ishujve, duke shkuar deri në absurditet, siç është konsiderimi si i tillë edhe i cekinës shkëmbore Barketa (!), në një kohë kur për Shqipërinë janë marrë si bazë vetëm vijat e drejta normale që formohen nga vijat e zbaticës gjatë bregdetit.

(5) Statusi i ishujve të ndodhur në zonën detare përkatëse duhet të trajtohet në përputhje me Konventën “Për të Drejtën e Detit” dhe me praktikën gjyqësore ndërkombëtare. Mbi këtë bazë të vendoset nëse ata do të merren parasysh për përllogaritjen e vijës ndarëse, duke u larguar nga mënyra e aplikuar në Marrëveshjen e rrëzuar nga Gjykata Kushtetuese. Në rastin e asaj Marrëveshjeje, nuk është mbajtur parasysh parimi i proporcionalitetit. Sipas vlerësimeve të ekspertëve, kjo ka bërë që, vetëm në sektorin detar që lidhet me ishullin Othonoi, në Ngushticën e Otrantos, të ketë pasur cedime të ndjeshme territoriale. E njëjta gjë ka ndodhur edhe në sektorë të tjerë. Edhe gjiret që ndodhen në bregdetin e secilës palë duhen konsideruar sipas standardeve të njëjta dhe sipas përcaktimeve juridiko-ndërkombëtare të fiksuara në aktet ndërkombëtare, të njohura dhe të pranuara përgjithësisht.

(6)… Për kompozimin e delegacionit qeveria duhet të konsultohet dhe të marrë miratimin e Presidentit të Republikës, sepse marrëveshja është e tipit ndërshtetëror dhe përfundimi i saj është kompetencë ekskluzive e kreut të shtetit. Kjo përcaktohet në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, në Ligjin “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare”, si edhe dhe në Konventën e Vjenës të 23 majit 1969 “Për të drejtën e traktateve”. Anëtarët e delegacionit nuk duhet të përzgjidhen ex officio, për shkak të funksioneve të tyre, por të vlerave dhe aftësive profesionale. Aq më tepër ata nuk mund të thirren të marrin pjesë si dekor vetëm në seancën përmbyllëse, para vendosjes së firmave, siç ndodhi në 2009, por duhet të jenë pjesëmarrës aktivë gjatë gjithë periudhës së negociatave, prej seancës së parë inaugurale dhe deri në seancën përmbyllëse. Ata duhet të ndërhyjnë, kur është rasti, sipas njohurive të tyre profesionale, për t’u kujdesur maksimalisht që interesat kombëtare të vendit në fushat e tyre të kompetencës profesionale të mbrohen pa lëkundje. Fjala vjen specialistët e gjeologjisë, hidrokarbureve, gjeodetët, topografët, gjeografët, arkeologët, ushtarakët duhet të kenë në dosjet e tyre studime të konsoliduara, të gjera e të thella, të ndërmarra nga grupe specialistësh, të shqyrtuara e të miratuara nga organet kompetente shtetërore e shkencore, për specifikat dhe eventualisht pasuritë e ndodhura në hapësirat detare, në sipërfaqen, kolonën ujore, shtratin e detit dhe nëntokën poshtë tij, pa përjashtuar edhe kolonën ajrore sipër tyre, në pjesët detare ku mendohet të kalojë kufiri i Zonës Ekonomike Ekskluzive dhe Shelfit Kontinental të të dy vendeve.

E njëjta gjë duhet thënë edhe për juristët e profesorët e së drejtës ndërkombëtare dhe të drejtës së detit që mund të angazhohen. Ata, në mënyrë të posaçme, duhet të përballojnë një peshë dhe ngarkesë të jashtëzakonshme, për të mbrojtur me dinjitet dhe argumente të qëndrueshme juridiko-ndërkombëtare interesat kombëtare shqiptare, mbështetur mbi Konventën e Montego Bay, praktikën e gjykatave ndërkombëtare, precedentët e shteteve të tjera me karakteristika gjeografike, gjeologjike, gjeomorfologjike e gjeostrategjike të njëjta ose të ngjashme me ato të rajoneve ku parashikohet të kalojë kufiri shqiptaro grek i ZEE dhe ShK, mbi bazën e parimeve dhe normave të së drejtës ndërkombëtare zakonore si dhe parimeve të përpunuara nga doktrina e së drejtës ndërkombëtare dhe e së drejtës së detit.

(7) Do të ishte mirë që qeveria dhe politika t’i qëndrojnë larg procesit teknik të rinegocimit të marrëveshjes, sigurisht pa hequr dorë nga përmbushja e detyrimeve të tyre ligjore. Kjo, sepse gjatë “negociatave” të mëparshme, politikanët shqiptarë me ndërhyrjet e tyre ekstraprofesionale, e drejtuan procesin e negocimit të Marrëveshjes së anuluar në rrugë pa krye. Qëndrimi i “distancuar” i qeverisë bëhet veçanërisht i domosdoshëm edhe sepse – megjithëse u pa qartë që marrëveshja kishte cenuar rëndë tërësinë territoriale të vendit dhe interesat politike, gjeostrategjike, ushtarake dhe ekonomike të sigurisë kombëtare – nga instanca të ndryshme qeveritare vazhdonin të bëheshin deklarime në favor të interesave greke. Ministria e Punëve të Jashtme dhe Ministria e Mbrojtjes, në një deklaratë të përbashkët për shtyp, të publikuar më 29 prill 2009, i konsideruan thëniet për ndryshimin e kufirit si një fabrikim, duke theksuar se “Shqipëria nuk ka falur dhe nuk ka humbur asnjë milimetër katror të territorit të saj, si pasojë e kësaj marrëveshjeje”. Ndërkohë stigmatizoheshin në mënyrë fyese ata intelektualë, akademikë, ekspertë dhe gazetarë të vendit që denoncuan publikisht gabimin e rëndë që ishte kryer me pranimin dhe nënshkrimin e saj. Vendimi unanim i Gjykatës Kushtetuese provoi se qeveria shqiptare kishte gabuar, ndërsa ata që ajo i kishte cilësuar “sharlatanë” e “injorantë” kishin pasur të drejtë.

Autoritetet kompetente greke në fillimin e vitit 2018, pak para kohës kur mendohej se do të nisnin negociatat zyrtare ndërmjet dy vendeve, përgënjeshtruan zyrtarisht pararendësit e tyre të vitit 2009 dhe avokatët e tyre të zellshëm në qeverinë shqiptare të po asaj kohe. Ata pranuan se marrëveshja e vitit 2009 kishte cenuar interesat shqiptare dhe kishte aneksuar në mënyrë të paligjshme territore shqiptare…

(9) Një kërkesë e karakterit formalo-juridik, por me rëndësi të veçantë, është përgatitja e projektit të Marrëveshjes nga ana e specialistëve më të mirë të vendit, duke u mbështetur në legjislacionin shqiptar, në Konventën e Montego Bay “Për të Drejtën e Detit”, në praktikën ndërkombëtare, në praktikën e shtetit shqiptar në ndarjen e shelfit kontinental me Italinë, si edhe në praktikën e Greqisë në ndarjen e hapësirave detare me Italinë, me Turqinë dhe me fqinjët e tjerë të saj. Në to gjenden zgjidhje racionale ligjore që mbrojnë interesat e Shqipërisë, pa cenuar interesat e Greqisë. (Në arkivin e Ministrisë së Punëve të Jashtme ekziston një dosje voluminoze për përvojën e negociatave disavjeçare,1984-1992, me Italinë për ndarjen e shelfit kontinental.) Në negociata nuk duhet hyrë pa një projekt të miratuar në parim nga Këshilli i Ministrave, në përputhje me kërkesat e ligjit “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare”, sikurse ndodhi në bisedimet e mëparshme…

(10) Projekti i palës shqiptare, i miratuar si më sipër, duhet të identifikojë një titull të saktë, të qartë dhe të përshtatshëm për marrëveshjen, sipas modeleve të përdorura nga shtetet e tjera për raste të ngjashme, me qëllim që të mos lejojë asnjë shteg për interpretime abuzive të përmbajtjes së tij, sikurse ka ndodhur me marrëveshjen e anuluar nga Gjykata Kushtetuese.

Ka edhe shumë çështje të tjera me rëndësi të veçantë, të cilat delegacioni shqiptar që do të ngarkohet të negociojë me palën greke do t’i gjejë të trajtuara dhe të argumentuara mjaft mirë në Vendimin e Gjykatës Kushtetuese Nr. 15, datë 15.04.2010. Gabimet serioze dhe mjaft të rënda të vërtetuara gjatë negociatave për Marrëveshjen e anuluar, të cilat potencialisht krijuan rrezik të madh ndaj interesave kombëtare të Shqipërisë, duhet patjetër të shmangen, në mënyrë që shteti shqiptar të shfaqet realisht në rolin e tij të natyrshëm, në atë të mbrojtësit të integritetit territorial të vendit dhe të interesave të shtetasve të vet.

* Revista Academe, Vol.1, No.1 – Pranverë, Spring 2012, organ i Akademisë Shqiptare të Arteve dhe Shkencave

Please follow and like us: