Tri tregime nga Ali Podrimja

GJERGJI NGA TEMALI

 

Sapo dielli pikte tej Qafës së Prushit, e lija pas Gjirin e Jahocit. Rrëze faqes se zhveshur të Çabratit bëja udhë gati një gjysmë ore. Të kthesa e parë e Rripës, atje lart ia lëshoja sytë shkurrës së frikshme. Në mes të saj ngritej një cung i madh, hakaret. Askush nuk e mban mend sa vjeç ishte. Nëna më thoshte se ekzistonte aty shumë më heret se flitej në lagjen tonë. Sipas të gjitha gjasave cungu kishte qenë një dru i lartë dhe i bukur. Nën kurorën e tij ishte freskuar shumëkush. Edhe tani hija e tij bie në udhë, më e cunguar. Te shkurra e mistershme, në midis të faqes së zhveshur të Çabratit, ku me perëndim të diellit thyheshin dritat e reflektuara nga valët e Erenikut, u ngjita një pasdite të vonë. Kur i afrohesha, ndijeja praninë e mbretërisë së cungut, flladin e tij të përzier me shkrumbin e vjetëve dhe gjymtyrëve të vdekura.

Cungu ishte gati i derdhur, i pashpirt; ashtu siç tregonin në lagje. I ngjante një krijese pikëlluese; i burgosur në vetminë e merimangave, këpurdhave helmuese, myshkut. As në Makondon e Markezit nuk do gjeje një cung kaq të vetmuar. Nëpër trupin e tij të zhveshur, të nxirë futë nga shirat e erërat, lëviznin kushedi sa gjarpërinj. Ca prej tyre, atje në majë katullaqë bënin gjumë të mirë; ca humbnin vrimave të thella duke ndjekur ndonjë mi ose insekt, që guxonin t’u prishte qetësinë. Rrallë mbi të fluturonte ndonjë laraskë.

Qëndroja nja pesë metra larg. I bëra dikur dy rrathë rreth tij dhe u lëshova faqes së Rripës pasi dëgjova fishkëllimën e një verdhushke. Shumë vjet më vonë në kujtesën time, në mënyrë të çuditshme, hetoja formësimin e asaj kreature trishtuese, e cila zgjonte në mua asociacione të llojllojshme deri te ajo nama e popullit, e cila i rrëshqiste nganjëherë edhe nënës: U bëfsh cung! Në fillim prania e tij ishte e zakonshme. Ato vija të rënda e gjymtyrë të vdekura i shikoja me një dhimbsuri. Një natë, kur ndjeva peshën e tij, shqetësimi kishte lëshuar rrënjë në shpirtin tim. Cungu nuk ishte më vetëm cung i vetmuar në mes të një shkurre, por pjesë e pandashme e ligjërimit tim. Ishte e pamundshme të lirohesha nga hija e tij.

Në Ulpianë, nga kati i katërt, derisa më rrëshqitnin sytë në terrin frikësues një natë vjeshte, diçka e zezë ngrihej para dritares sime. Dhe kur zu të shkundet si ai mani i Nunit buzëqesha. Ishte cungu. Pritja dënimin se kur do të më nxirrte edhe jashtë dhome. Unë ende nuk e kisha kryer poezinë për të. Vëreja se ishte nxirë edhe më shumë, me gjymtyrë gati të thyera, me nej të frikshëm.

Dhe kur mendoja se isha liruar nga zymtësia e tij, pas shumë vjetësh në Frankfurt, në një kënd, ku, siç thoshte nëna, qosheve ruhen gjërat më të vlefshme, vizuelisht lexoja “Mbijetesën shqiptare”, kapur nga Jetta Benzenberg.

Kisha lexuar e dëgjuar shumëçka për kampet e përqendrimit në Shqipëri, për atë majën e tmerrshme ideologjike, që kishte rrënuar edhe koka të kombit, por kurajoja kishte munguar. Ndaj diktaturës ishim treguar qyqarë. E donim Shqipërinë se te ajo na dukej e bukur edhe vdekja. Tani atë turp nacional e shihja varur në mur përmes fotografive të pastra, që lexoheshin si tekste lemeritëse. Jeta ishte zhveshur deri në asht. Ishin shpëluar krimi, mjerimi, revolta, viktima dhe gogoli i zymtë i diktaturës. Fotografi e mesazhe ishin shkrirë në një përmbajtje: tragjedi njerëzore. Aty zbuloja edhe një plagë të re të Gjergj Elez Alisë. Nuk ishte e vërtetë se ai na i kishte vetëm nëntë plagë…

Ca dridhma ma kishin përshkuar trupin. Në sfond portreti i shqiptarit në moshë të thyer: me ballë të gjerë e mollëza të dala e të rjepura, me duar të paluara mbi gjunj të cullakosur, me gishtërinj të shkurtuar e neje të ënjtura, që hynë edhe në një poezi timen. Tronditës ishte shikimi pikëllues, akuzues, që e kishte mbështjellë hija e rëndë e që e vijëzonte dhunën. Fatkeqësisht, para meje ishte njeriucung, i dalë nga dheu arbëror, që nuk dallonte fare nga cungu im atje në Çabrat, i cili më vizitonte shpesh.

Papritmas më kishte zgjuar një zonjë gjermane, e cila qëndronte përballë portretit rrënqethës. Kishte sharë në gjuhën e vet dhe në syrin e saj të kaltërt pashë lotin. Kishte hequr pastaj shallin nga qafa e vet. Me kujdes e kishte mbuluar fotografinë dhe ishte larguar, duke mos i shkoqur sytë derisa ishte zhdukur nga salla. Fotografia fliste shumë. Nuk kishe të bësh me fantastikën, por me një realitet të hidhur që i afrohej fantastikës.

Ula turpshëm dikur shikimin. Lexova: Gjergji. Gjergj quhej cungu im, ai i Camajve nga Temali. Në mbretërinë e tij, më në fund e kisha zbuluar poshtërimin njerëzor, por nuk di a kishte marrë fund udhëtimi. U bëfsh cung more, mbasi nuk e vrave qenin, m’u bë se dëgjoja nënën nga bota e tejme…

 

NJERIU ME EMËR MITIK

 

I zgjedhuri i Zotit kishte emër mitik. Në Këln ishim njohur. Ai kishte studiuar në Zagreb. Për çudi, shumë miq të tij ishin edhe të mitë. Pra, nuk e kishim të përbashkët vetëm thurjen e vetmisë. Kishim bërë ca javë e qindra kilometra. Në takimet letrare flisnim përmes poezisë edhe për momentin politik të Europës. Unë kisha probleme me hipokrizinë e të mëdhenjve. E ndieja në asht ende thikën e tyre, e cila rrëshqiste edhe më poshtë. Mikun e frikësonte paqja, lumturia. Nuk dinte si të veprojë me to!

Bisedonim herë pas herë edhe për mbiekzistencën hebraike. Tërë atyre katrahurave si u kishin shpëtuar deri te formimi i Shtetit izraelit. Kur ndërronim fjalë rreth kësaj, qeshte çuditshëm. Rënditte shum shembuj bindës pastaj. Theksonte posaçërisht mençurinë, guximin dhe solidaritetin brenda gjakut hebraik. Kishte raste kur reagoja. Këto virtyte nuk i mungonin as popullit tim. Por kur preknim çështjen e organizimit, aty frenoja. Nuk mund të dëshmoja një iniciativë ku kishim dalë fitues. Në këtë kishte dorë çatia, arroganca fisnore, bajraktarllëku. Ndërsa organizimi i kishte shpëtuar hebrenjtë. Ishte ajo fuqia magjike që mbante gjallë virtytet, të cilat i theksonte me një qetësi dheu miku nga Tel-Avivi.

Pakëz folklorist isha unë. Nuk mund shkëputesha aq lehtë nga vetvetja. Rënditja triumf pas triumfi nga lashtësia e këndej, por mungonte rezultati, siç thoshte ai. Miku kishte të drejtë, ngulte këmbë në konkreten. E venerova këtë më vonë. Më kot trimëria kur mungon organizimi; kur nuk di ku hyn e del, duhet të ekzistojë një farë maje orientuese. Pashë se nuk mund të krenohesha. Krye në vete, në mënyrë farefisnore, nuk bëhet gjë. Këtu na zënë pritën edhe fqinjtë tanë grabitës. Bindi njerëzit e shndërruar në karrige, që për ambiciet e tyre një popull e shpien në kasaphane, e bëjnë “gjakun deri në gju”. Më vinte inat: të jesh trim e humbës. Miku qetas vazhdonte bisedën. Isha bindur se na ka munguar organizimi kombëtar dhe në momente kyçe na ka lënë takati.

Ktheheshim nga një mbrëmje letrare. Miku nga Tel-Avivi ma kujtonte prapë gjestin shqiptar, siç e quante ai: mbrojtjen e hebrenjve në kohën e nacizmit. Nuk mund ta kuptonte se shqiptarët, popull i varfër e i pakrah, kishin mbrojtur hebrenjtë!. Ç’fshehtësi kishte në këtë madhështi? Diçka e tillë nuk kishte ndodhur askund në Ballkan, bile as te popujt civilizues, siç e quajnë veten të mëdhenjtë, që e mbajnë edhe kërbaçin. Ma kishte kujtuar “Kanunin e Lekë Dukagjinit”. Nuk di pse dhe në cilën gjuhë e kishte lexuar. Dikur kishte pëshpëritur: Talmudi shqiptar… Njihte familje që ishin kthyer në Izrael. Me admirim flisnin për fqinjtë e tyre shqiptarë. Ca nga to prapë ishin kthyer në dherat e Arbërisë. Nuk kishin mundur të nguliteshin në mesin e ri. Këtu na kaloni ju shqiptarët, thoshte. Keni diçka që nuk e kanë të tjerët: njerëzoren, miqësinë, respektin; besoni më shumë se të tjerët në vlerën dhe besnikërinë e njeriut. Pse e bëni këtë, mbetet enigmë? Shkaku se nuk dëshironi ndoshta të jeni të vetmuar, apo edhe për arsye të tjera psikoetike. Kot e ka pseudoshkenca serbe që propagon dhe bën çmos t’ju paraqesë në një dritë tjetër, që më shumë është karakteristikë për ta. Ju kujtohet Qosiqi, babai i kombit serb, ç’thotë: Çdo gjë serbe është ngritur mbi rrenën? Kam lexuar elaborate të tyre më se të marra. Jam turpëruar si njeri dhe kam mallkuar nacionalizmin duke parë se ku është në gjendje të të shpie. Aty qëndron dhe debakli serb. Besoj se do të turpërohen, nëse nuk është vonë. Ballkani është zorrë qorre. Europa mund ta operojë kur të dojë.

As tani nuk e di pse më kishte pyetur sa banorë ka Kosova. Me këtë çështje është manipuluar gjithmonë nga pushteti, i pata thënë. Ndodhte kjo thjeshtë për arsye politike. Fshihej realiteti. Përafërsisht, ne e dinim sa jemi, e dinin edhe të tjerët se ish-shtetin fantom e bënin vërtet dy popuj dhe ne. Por kur i zumë ngoje partitë; numri i tyre e tmerroi. Secila mëhallë e paska nga një parti, tha i befasuar. Pëshpëritte çuditshëm në vetvete. Pakëz tepër iu kishin dukur. Në një kohë të ligë të veprojnë kaq shumë parti?! Pas një heshtjeje, më pat pyetur se për kë veprojnë ato. Unë pata mbetur i ngrirë. Për kë tjetër, pos për çështjen kombëtare. Kishte shtuar atëherë: Numri i tyre bën të dyshosh se vepruekan më tepër për interesa klanore, fisnore; logjike e podrumeve misterioze, hauptbanhof-it. Janë burra të mençur, pata kundërshtuar, patriotë të zot; betohen në tokë e në qiell. Kisha zënë ngoje figura të devotshme të bërë dhe’ e që për çështje kombëtare kishin shkrirë tërë pasurinë. As të sotmit nuk besoj se i rrinë larg këtij kodi etik.

Miku nga Tel-Avivi kishte përcjellë deri në fund fjalët e mia. Pikëllueshëm kishte shtuar pastaj: Ku derdhet fuqia, pak gjë bëhet për çështje kombëtare. Thashë se çdo gjë varet nga uniteti i brendshëm dhe forca: edhe organizimi, edhe triumfi, edhe ndërtimi i shtetit. Kishte mërmëritur diçka në gjuhën e vet. Vështirë ta bindja se si trimat tanë nuk ka; shtohen dhe bëjnë punë, të gjorët. I zgjedhuri i Zotit kishte mbyllur bisedën preras: Rezultati, poet?

Bajraktarët e tij nuk e mbaj mend si quheshin në gjuhën e Talmudit as nuk e kisha pyetur në të ndarë. E kujtova në këtë zezonë mikun nga Tel-Avivi që mbante emër mitik. Ai quhej David.

 

MIU I STEPËS

 

Bertoldi ishte skuqur kur Hove i tregoi se ka goditur një mullacak sapo merrte turr të hynte në oborrin e Belëve. Kishte pyetur: Është e mundur? Nuk bën të çuditesh, kishte shtuar ai. Ka minj gjithkund. Disi ky dallonte nga të tjerët, ishte më agrsiv. Megjithatë, ai nuk ishte pajtuar se kishte depërtuar nga fusha. Oborri është i rrethuar mjaft mirë. Minjtë nuk mund t’u prishin qetësinë Belëve. Hove prapë kishte përsëritur mendimin e mëparshëm. Bile kishte shtuar se mullacakë të tillë nuk kishte parë as në Afrikë. Filloi t’i flasë edhe për kërcimet e tij, e quajti një akrobat të rrallë. Kur ishte përgatitur ta godasë, mullacaku gati nuk ia kishte nxjerrë sytë. Bertoldi ishte skuqur edhe më. Ku ka ç’të hahet, aty ka edhe minj, por ky paska qenë, ruajna zot – ndërhyri krejt indiferent Poeti i Kampit Verior. Mund të ndodhë të mos jetë mi vendas.

Tevona Hove u tregoi vendin dhe viktimën. Mullacaku ishte hakaret; me një kokë tullace e ballë të shtypur, në mes gati i këputur se, siç duket, afrikani e kishte qëlluar rëndë. Edhe për nga ngjyra dallonte nga minjtë e tjerë. Bertoldi pështyu: Unë i njoh minjtë e mi. Ky nuk është mi gjerman. Rreth origjinës së tij u dolën punë pastaj. Ishte bërë piskamë e madhe; pse miu gjerman të dallojë nga minjtë e tjerë? Bertoldi vazhdoi të kundërshtojë me fakte të tjera; po të ishte mi gjerman, do të ishte më i moderuar dhe nuk do të binte aq lehtë në kurth të një afrikani.

Në momentin kur shpërndaheshim secili me mendimin e vet, ishte apo nuk ishte bile mi i kontinentit tonë, disa shenja vërtet nxirrnin punë në përcaktimin e origjinës së tij. U tubuam përsëri. Dhe prapë nga fillimi nisi të na tregonte Hove atë që kishte ndodhur në fund të oborrit të Belëve. Me kujdes e përcillte Bertoldi kallëzimin e tij mos po ndërronte ndonjë fjalë nga dëshmia e mëparshme dhe ta zinte në rrenë. Por Hove nuk gaboi as një çerek fjale.

Poeti i Kampit Verior rroku një shtagë dhe mullacakun zuri ta kthente herë në një anë, herë në tjetrën. Në një moment vërejti se në bisht i shndriti diçka. Ndaleni! Bërtiti. Ky qenka më tepër se mi. Me gisht bëri në drejtim të një rrethi vezullues aty ku ende rridhte gjak. E shikuam dhe u pajtuam me Poetin e Kampit Verior se ky mund të ishte mi i ndonjë vendi totalitar ku mund të përdoreshin këta të gjorë edhe në komplote ndërkombëtare. I paska mashtruar edhe kordonët e hekurt policor të vendeve, nëpër të cilat paska kaluar – thashë.

U fola pastaj për minjtë e Shkurrës. Më dëgjuan me vëmendje dhe kur theksova agresivitetin e tyre, për kërcimet e një stili të veçantë. Se ç’janë në gjendje të bëjnë, iu drejtova Hoves: Ti nuk qenke vetëm mbret i xhunglës! Na shpëtove nga ndonjë invazion i papritur planetar. Ai buzëqeshi dhe Bertoldit iu ndërrua pamja.

Pas pak kohe arriti një makinë e kaltërt. Njëri nga zyrtarët bëri ca fotografime të viktimës dhe hoqi me kujdes vetëm unazën në bisht të miut. E vendosi në një kuti, prapë atë e vendosi në një kuti tjetër dhe hermetikisht e kishte mbyllur. Frymë ishin bërë, futë në fytyra. Ndodhinë për mullacakun secili filloi ta tregojë në mënyrën e vet. Madje edhe Bertoldi mbasi kishte zbuluar sekretin se ai ishte mi rus. Mullacakë të tillë sulmojnë edhe planete, tha njëri, tek lëshonim me rrëmbim roletat. Dëshironim sa më parë të ndaheshim nga ajo pamje gërditëse. Pasdite ra shi i rreptë. Në kanalizimin e ujërave të zeza rrëshqiti edhe trupi i miut të Stepës.

Në fund të oborrit kishte mbetur një vazhdë e zbehtë gjaku, ndriste herë pas herë kur rrezet thyheshin nga dritaret e shumta.

 

Marrë nga përmbledhja me tregime “Fundi i mitit”. Ndalohet riprodhimi i paautorizuar i përmbajtjes së kësaj faqeje.