Flamur Çani: HISTORI DHE FAKTE PER MASHKULLORËN

 

 

Jeta është dhurata më e bukur që na ka falur Zoti. Por siç vjen në jetë, një ditë dhe duhet të largohesh, për t’i lënë radhën brezave të rinj. Dhe ky është një ritual që përsëritet. Gjithçka që ndodh gjatë jetës së një njeriu mbetet në kujtesë të tij, të njerëzve që e rrethojnë. Por kur veprat e tij janë të mëdha, atëhere ato gdhenden në kujtesën e gjithë popullit. Njerëzit e Mashkullorës që në lindjen e saj, i kanë bërë ngjarjet, i kanë përballuar me sukses dhe ato janë transmetuar gojë më gojë ndër vite. Por me kalimin e tyre, një pjesë harrohen, apo transmetohen pak më ndryshe. Në këtë libër unë bie në kujtesën e njerëzve ngjarje të vërteta, ashtu siç kanë ndodhur në Mashkullorë dhe nga mashkulloritë në vite. Që kur është krijuar Mashkullora në fise të veçanta, në Milavë, Levenicë, Munushtirë, Kalicë dhe në pozicionin që është edhe sot e kësaj dite. Ashtu siç kanë ndodhur ato që nga krijimi i tyre këtu e 1500 vjet më parë dhe deri më sot. Veteranët e Mashkullorës, Këno Puci, Kaso e Shahe Haska, Abaz Njazi Fete e Nako Çani, Petro Qirko, Kastriot Resuli, Seidi Ahmeti, e Banush Bistri, që kanë qënë dhe janë të qartë edhe sot, si dhe Lefter Dilua, i cili ka pasur dokumente të mbledhura, po kështu arkivi i shtetit, ku ka shumë dokumente për Mashkullorën e që i kanë mbledhur Petrua e Njaziu dhe unë ua huazova ato për t’i sjellë në këtë libër që po i servir lexuesit.

Këto janë mbresa të ndodhura dhe që mbahen mend nga më të moshuarit. Janë dokumente, të cilat unë i kam sjellë në këtë libër me qëllim të mirë. Që ato të ruhen dhe të mos humbasin ashtu siç kanë pësuar fatin e keq disa prej tyre. Unë i kam vënë vetes detyrë që t’i pasqyrojë në këtë libër me qëllim që të lexohen dhe të mbahen mend, që të mos humbasin dhe të ruhen brez pas brezi nga dashamirësit mashkulloritë.

Lexoni dhe mbani parasysh se janë të tëra ngjarje dhe pjesë e historisë mashkullorite!

 

1. MASHKULLORA DHE MASHKULLORITET

 

Duke udhëtuar në rrugën nacionale Gjirokastër-Tepelenë rreth 8 km nga Gjirokastra, 2.2 km nga xhadia në qendër të fshatit, vendosur në dy faqe të Malit të Gjerë, në ato të të krishterëve dhe të myslimanëve, të ndarë në mes me një përrua të thellë 50-60 metra, e të përshkruar nga një rrugë këmbësore që i lidh të dyja lagjet, ndodhet fshati Mashkullorë.

Në të gjitha kohërat Mashkullora ka qenë një fshat i madh në zonën e Kardhiqit dhe rrethin e Gjirokastrës. Duke biseduar me të moshuarit, nga çfarë dinin ata dhe nga drejtori i Muzeve Lefter Dilo, si dhe dokumentet që ndodhen në arkivin e shtetit, del se Mashkullora është krijuar 1500 vjet më parë nga mashkulloritët e ardhur nga Kalica, Munushtiri, Levenishta dhe Milava.

Por dhespoti i Gjirokastrës që ka punuar në vitet 1920-1935, i cili ishte nga Muzina dhe i njihte mirë fshatrat dhe krahinat e rrethit të Gjirokastrës thoshte që Mashkullora është krijuar 1150-1160 vjet më parë nga Kalica. Kishte 250 shtëpi dhe merrte ujë me bucela, me kafshë e në krah nga Gufa e Viroit dhe nga Bushaka, që atëherë kishte ujë më shumë. Ata kishin shumë blegtori dhe toka, që i kishin në Ngjole e në Valare që i punonin dhe merrnin prodhime të bollshme. Po kështu 15 shtëpi qenë të vendosura në Milavë, 20 shtëpi në Levenishtë dhe po 20 shtëpi në Munushtirë. Edhe këto shtëpi ishin me shumë bagëti dhe me toka në fushën ekzistuese të Mashkullorës. Të gjithë i janë gjendur njëri-tjetrit për të mirat dhe të këqijat që kanë patur në ato kohëra. Më vonë u shpërngulën në Mashkullorë ku janë sot, duke lënë rrënojat me shtëpitë ekzistuese të mëparshme. Ndërsa kaliciotët shumica u larguan në Kalicë të Greqisë. Ata nuk e kthyen fenë nga katolikë në myslimanë.

 

Fillesat e fshatit Mashkullorë:

 

Në të gjithë kohërat fshati Mashkullorë ka qenë një fshat i madh në zonën e Kardhiqit, në rrethin e Gjirokastrës. Zanafilla e krijimit të këtij fshati nis, mundet që para 1500 viteve, gjykuar sipas fiseve në vende të ndryshme rreth fshatit të sotëm. Më parë, më me shumicë ishin vendosur në territoret mbi Virua, ku kanë qenë të vendosura mbi 200 shtëpi, në Milenë, Munushtirë, Levenisht. Por fillesat në vendosjen ku aty është fshati i sotëm kanë qenë ato të lagjes së Kabashares dhe Resulenjtë me prejardhje nga Kardhiqi dhe lagjia e Ahmetajve me prejardhje nga Hormova e Tepelenës. Këto dy fise kanë ruajtur ato pozicione që kanë ende edhe sot: Resulenjtë afër kishës së fshatit dhe Ahmetajt në krah të çezmës së kroit Vithë. Këto dy lagje me kalimin e viteve i kanë vendosur shtëpitë shtesë në vendet bosh pranë njëra-tjetrës.

Emri i lagjes Kabashare ka ardhur nga fjala Kanë me ujë ose me verë. Thonë se lagjia e Kabashares kur u dogj më 1750-1760 dhe e Resulëve kanë pasur lidhje dhe kjo vinte nga prejardhja e tyre. Këto të dyja, edhe sot, por më shumë më parë, nuk jepnin dhe merrnin vajzat për nuse. Nga Hormova mendohet se veç Ahmetajve kanë ardhur edhe Dedenjtë, kurse Xerenjtë kanë ardhur nga Kardhiqi.

Me djegien e lagjes së Kabashares, afërsisht në vitet 1750-1760, ajo u nda në dy fise:

• Në atë të Beqirenjve, që e mori emrin nga vëllai më i madh, Bequa, si dhe
• Fisi i Çanejve, atë e mori emrin nga vëllai më i vogël, Çanua.

Të dy këta, si Bequa edhe Çanua, me fëmijët e tyre të shumtë, u vendosën në këto vende që janë edhe sot e kësaj dite, duke u krijuar kështu fiset e Beqirenjve dhe Çanejve, që janë aktualisht edhe fiset më të mëdha të fshatit.

Mendohet gjithashtu se kanë ardhur në Mashkullorë edhe fise nga Progonati i Tepelenës e një pjesë nga Lapardhaja e Vlorës. Kjo vërtetohet se edhe sot mendohet se kanë ardhur në Mashkullorë, se ka ende fise e shtëpi të njëjta që bëhen me njëri-tjetrin. Shumë e vërtetë është që fisi i Qirkajve të ketë ardhur nga Lapardhaja e Vlorës, të cilët fillimisht u vendosën në Kalicë dhe aty nga vitet 1500-1560, kur kaliciotët ikën dhe u vendosën në Kardhicë të Greqisë, erdhën dhe u vendosën në lagjen që janë edhe sot. Bashkë me Qirkajt ishte edhe fisi i Llukanajve.

Më vonë lagjia e të krishterëve u shtua me fisin Pucaj, që kanë ardhur nga Lekëli i Tepelenës. Kurse Shajkajt dhe Tarifajt janë nga Terbuqi e kanë ardhur aty nga vitet 1800 të shekullit XIX. Ndërsa fisi i Çabirajve ka ardhur nga Senica e Sarandës, Palajt nga Dhoksati, ndërsa Priftajt erdhën si dhëndurë nga Këllëzi i Lunxhërisë.

Kështu që lagjia e krishterë ishte me 16-17 familje më parë dhe arriti deri në 35 familje. Vitet e fundit janë mbi 30 familje të tjera të dala nga kjo lagje, që kanë rezultuar si të tilla prej lindjeve, por që kanë shkuar në fushë, në Gjirokastër, Sarandë e një pjesë në Greqi.

Lagjia e krishterë ndahet në mes prej përroit të Honit me thellësi 60-70 metra. Ky përrua në pjesën e fundit merr emrin “Përroi i Bistrajve”. Në anë të përroit janë të vendosur Bistrajt që kanë ardhur nga Golëmi: Xhemali Bistri që u martua me Zibon dhe bënë tre djem. Refatin që u martua me Aishenë dhe lindi Tajbenë që u martua me Mufit Matushin e qe lindën 6 djem e plot nipër e mbesa; dhe Sharafin që u martua me Vasijenë e që lindën 3 djem e një vajzë. Xhemaliu bëri djalin e dytë, Myrton, që u martua me Polikën nga Myrtajt dhe lindën: Beon, Bilalin, Skënderin dhe Afron, të cilët u martuan respektivisht me Felekun, Lirinë, Hajrenë dhe Kamanin. Xhemaliu me Zibon lindën dhe Diftirin që u martua me Mejro Haskën dhe lindën: Shefikon, Bardhën, Kadon dhe Bexhetin që u martuan në Çabej, Kafaze, Korajt dhe Djanën vajzën e Çarçanajve të Fushbardhës. Xhemaliu dhe Zybua lindën dhe dy vajza: Hankon, që u martua me Rexhep Kalemin e Parë dhe një vajzë tjetër që u martua me babanë e Dino Haskës. Vitet e fundit nga poshtë, nga përroi i Koteleje është bërë dhe rruga që lidh lagjen me makinë.

Ndërsa lagjia e myslimanëve u krijua nga kthimi i ortodoksëve e katolikëve në myslimanë në vitet 1530-1560. Krahas vendosjes më të vjetër të fiseve, kjo lagje është shtuar edhe me fise të tjera të vendosura në këto troje nëpër vite. Lagjia e krishtere në atë kohë kishte 37 familje. Lagjia myslimane është lagjia më e vjetër si kohë e njëkohësisht edhe lagjia më e madhe sa i përket numrit të familjeve e banorëve.

Krahas vendosjes më të vjetër kjo lagje është shtuar me fisin e Bistrajve, e ardhur nga Golëmi dhe Bistrajt e ardhur nga Picari; të vendosur në krah të Bistrajve të ardhur nga Golëmi, nga jugu ; dhe që kufizohen me Haskajt e poshtëm nga lindja dhe nga sipër me Myrtajt nga veriu e perëndimi. Të vendosura këto në anë të përroit të Bistrajve, që kufizohen me Matushejt, Çanejt dhe Myrtajt. Janë të lidhura këto fise midis tyre dhe kalojnë mirë me njëri-tjetrin. Kjo lidhje vijon edhe sot. Bistrajt e ardhur nga Picari: Shahin Bistri i Parë ka pasur kushëri Xhelil Bistrin dhe Musa Bistrin, që janë vendosur në krah të Bistrajve të ardhur nga Golëmi. Pastaj vazhdonin Sadiku dhe Sulua, vëllezërit e Shahinit. Sadiku nuk kishte fëmijë, ndërsa Sulua bëri djalë Dashon dhe vajzë Zenepen, që u martua në Gjoksajt e Gjirokastrës me Bedri Gjoksin dhe lindën tre vajza dhe tre djem: Nedon, Refon dhe Afron si dhe Muharremin, Hajron dhe Belulin. Dashua lindi Sulltanën që e martoi me Faik Demon në Gjirokastër; Hazizenë që e martoi me Zia Ruçin në Libohovë dhe Ziverin, i cili në moshën 16-vjeçare në 1938 luante me një bombë dhe u vra tek Bregu i tretë i fshatit tonë ku po luante bashkë me Rramo Daden. Xhelil Bistri me gruan nga Lekdushi, lindi Jahon, edhe ky u martua me grua nga Lekdushi. Jahua lindi tre djem: Rakipin, Xhelilin dhe Sejdiun. Jahua e Shahini kishin kushëri dhe Musa Refikun, Shemon dhe Hiton. Musai lindi: Refikun, Shemon dhe Hiton. Musai lindi vajzë Zenepen që u martua me Novruz Matushin dhe ikën në Izmir të Turqisë.

Lagjia e Beqirejve, Hamajve e Mamajve ishte e vendosur në krye të fshatit dhe merrnin ujë nga Burimi i Llagëmit dhe kroi i Jakupit. Aty ka qënë gjyshi i Xhelil Beqirit të parë, gjyshi i Sado Beqirit e Resul Beqirit. Më poshtë ka qenë Arshi Mamaj dhe Xhafer Hamaj dhe më djathtas Mero Beqiri. Ndërmjet këtyre kanë qënë të vendosur: Damo Beqiri, Istref e Rakip Beqiri, Abib Mamaj, babai i Ilmi Mamaj, Hamo Mamaj dhe Farija pa fëmijë. Shaban Mamaj, babai i Bajram Hamaj, etj. Mendohet se nga ky fisë janë ndarë Lamejt që u vendosën më poshtë dhe ndërruan fisin nga Hamaj në Lamejt. Por mendohet që këta kanë ardhur nga Progonati i Tepelenës.

Edhe Haskajt janë të ardhur nga Golemi e Picari dhe janë vendosur mbi Myrtaj më të shumtët, e disa mbi Çanejt nga qendra e fshatit. Kanë qenë vendosur Shahe Haska, Musini, Zeman, Kalo dhe Kaso Haska. Por janë futur ndërmjet tyre Kabili, Dervishi, Hamo, Memish Hadëri, Nafizi, Tajari, tek Haskajt e sipërm. Kurse mbi Çanejt është futur Asqeriu, Çaushi, Metja, Hafuz Haska, tek Haskajt e poshtëm. Në mes të Matushejve kanë qënë të vendosur: Zeneli, Rustemi, Muharremi, Novruzi, Islami, etj. Në mes të Hametejve qenë vendosur: Hasan Ahmeti, Izmeti, Afeni, Azisi, Rrufja. Në mes të Myrtajve janë vendosur: Rashua, Kasëmi, Omari, Meleq Myrtaj. Apo në mes të Bistrajve u vendos: Rustua, Omari, Refiku, Shemua, Musa Bistri, etj. Në krah të Dadejve janë vendosyr: Zylfua, Xhafua. Në Xarej kanë qënë vendosur Rrexhepi i parë, Karafili i parë, Bidua, të ardhur nga Kardhiqi. Në lagjen e krishtërve qenë vendosur: Thoma Tase e Thoma Llukani, Kristo e Nik Pali, Nine Pilo e Leonidha Pali, Pano e Qirko Çabiri, Kol Puci e Jano Tarifa. Të gjithë këta janë të ardhur nga Progonati, Hormova, Lekli, Dhoksati, etj.

Fiset e Alike dhe Kllëçe kanë ardhur nga Golemi dhe janë vendosur në krye e në fund të lagjes myslimane. Lagjia myslimane në fillim ka qenë 60-70 shtëpi dhe arriti në 120-150 shtëpi, shifër që ruhet edhe sot, kur dihet që kanë ikur shumë familjarë në fushë, në Gjirokastër, Sarandë, Durrës e më shumë në Tiranë. Si rrjedhojë e këtyre largimeve, këtyre lëvizjeve të pandalshme e të pashtershme demografike, Mashkullora ka arritur të bjerë në shifrat aktuale prej rreth 110 shtëpish, kur po kaq apo edhe më tepër janë shpërndarë gjithandej nëpër Shqipëri, në Greqi, në Amerikë, në Kanada, në Angli, etj.

Fiset e Mamajve, Hamaje dhe Beqireje kanë qenë fise të mëdha, por ato kanë ikur më tepër se fiset e tjera në Gjirokastër, Sarandë e Vlorë e sidomos në Greqi dhe Amerikë.

Nga veteranët: Kaso, Shahe, Musin Haska, Vehip Myrtaj e Abaz Çani, është thënë vazhdimisht (si më të moshuarit në fshat), se lagjia Kabashare ka qenë lagje me 40 familje dhe se të gjitha shtëpitë ishin me dy kate e të mbuluara me tjegulla të kuqe, me dritare e dyer me xhama apo shtëpi me tavane druri. Kjo lagje kishte siguruar me kohë ujë të pijshëm me bollëk me anën e tubave prej qeramike, të cilat e përcillnin ujin që nga “Kroi i Jakupit”. Kjo lagje ishte e rrethuar me mure guri me lartësi mbi 3 metra. Të gjitha shtëpitë dilnin në avlli të përbashkët me një portë të madhe. Kjo formë ndërtimi e komunikimi ishte realizuar e tillë për shkaqe sigurie, për t’u mbrojtur nga banda hajdutësh dhe keqbërësish të ndryshëm.

Fiset e Dadajve, Xarajve dhe Kllëçajve furnizoheshin me ujë nga “Kroi i Kotelit” si dhe prej pusit të Dadajve. “Kroi i Kotelit” e ka marrë emrin nga ndërtuesi i tij, ai quhej Koto, por s’ka patur ujë tërë vitin. Kroi Lekë ka marrë emrin nga ustai që e ndërtoi, nga Leka. Kroi Vill ka marrë emrin të tillë nga që ka patur deri vonë një pemë villi të madhe afër tij. Që të tre këto burime që janë më të mëdhatë në fshat nuk kanë patur ujë të mjaftueshëm për fshatin.

Fisi i Beqirajve që u vendos në krye të fshatit, u nda në dy pjesë: Beqirajt e Sipërm dhe Beqirajt e Poshtëm. Në Beqirajt e Sipërm bënin pjesë: Xhelua i parë, Sejdua dhe Estrefi dhe në mes Hamajt e Mamaj. Kurse më poshtë Xhemal Beqiri, Kamber Beqiri dhe Bajram Hamaj dhe më djathtas vëllezërit: Hiqmet, Jaço e Fike Beqiri. Arshi Mamua i parë dhe Xhafer Hamua, që kanë përdorur ujin e llagëmit dhe kroin e Rripezës.

Edhe lagjia e Çanajve u nda në dy pjesë dhe u vendos Fetiu në qendër dhe Çanua mbi Fetiun, në krah të Haskajve të poshtëm, të Asqeriut e të Metes së parë, që kufizohen nga poshtë me Matushejt, në krahun e majtë nga Bistrajt dhe nga veriu nga rruga e mesit të fshatit. Mbi Çanon janë vendosur Myrtajt dhe më djathtas Hazbiu i Parë. Në krah të kroit të fshatit dhe kroi Villë, ndarë nga përroi Villë janë vendosur Hysniu, Haxhiu dhe Xhelua i Parë. Më poshtë, afër kroit, ishte vendosur Hodo Çani i Parë që mendohet se ka ardhur nga Progonati. Mbi Çanejtë, në të djathtë, janë vendosur Llapejtë.

Lamajt e Parë, Bektashi, Mahmuti, Selfua, Isufi dhe Bidua kanë qenë kufizuar me Resulejtë dhe me Haskajt me të cilët tërë kohën kanë ruajtur raporte të mira midis tyre.

Canajt e Beqirajt u shtuan dhe u shumuan dhe janë vendosur shumë afër njëri-tjetrit, por më shumë janë vendosur në Gjirokastër, Sarandë, Tiranë e Durrës; po ashtu edhe në Greqi, Kanada e Amerikë. Janë bërë shumë me njëri-tjetrin në të mira dhe të këqija. Duke u konsideruar si vëllezër me shoqi-shoqin, kurrë nuk kanë arritur në marrëdhëniet krushqare. Dhe ka mbi 200 vjet që janë ruajtur këto raporte tradicionale midis tyre.

Ahmetajt e Parë janë vendosur në krah të kroit Vithe e konkretisht familjet që rrjedhin nga Isuf Ahmeti (Metkua, Laedini, Sejdua, Vaiti, Isufi e Ferati me Tefikun). Kurse më poshtë tyre u vendos Hyseni i Parë (Avniu, Kabaçi dhe Qamili). Tek Hamajt ka qenë i vendosur Xhafer Hamaj i cili kishte djalë Veip Hamën. Veipi kishte dy djem, Afuzin dhe Reizin e parë. Ata në gusht të 1914 ikën në Turqi sëbashku me Kaboçin, Qamil Ahmetin, Muharrem Myrten dhe Mero Resulin, të cilët nuk u kthyen më në fshat. Xhafer Hamua kishte djalë dhe Zulalin, i cili kishte djem Arifin dhe Bilalin, të cilët u vranë nga andartët grek në Shesherec në gusht të 1914, ndërsa vetë Zulali u vra nga grekët në shtator të 1914. Xhaferi kishte dhe djalin e tretë Myftar Hamon, i cili kishte katër vajza, Hetemen, Qamilenë, Kalemen, Reson dhe një djalë, Rahimin. Myftari me grua Merzon me vajzat e djalin dhe babanë, Xhaferin, erdhën te kalaja e Gjon Boçarit në Tragjas dhe u ngulën atje disa vite. Kur u kthyen mashkulloritët e tjerë, ata nuk u kthyen në Mashkullorë. Një ditë në 1919 Xhaferi erdhi miqësisht në Mashkullorë dhe pas disa ditësh atje vdiq.

Mendohet se babai i Tajar Myrtes ka ardhur nga fshatrat e Tepelenës dhe fillimisht u vendos në Levenisht, pastaj erdhi në Mashkullorë dhe u vendos afër shtëpisë së Kadri Myrtes, krahas Resulejve dhe Lamejve. Bashkë me të më vonë ka ardhur dhe babai i Kajtaz e Xhezo Myrtes, që u vendosën në mes të Myrtajve dhe Lamejve.

Pavarësisht nga largësia e vendit ku janë vendosur, rrënjët e tyre bazë nuk ka se si t’i harrojnë. Vajtjet dhe ardhjet janë të shpeshta. Në vitin 1960 në Mashkullorë erdhën rreth 20 familje vllahe, por u larguan pasi nuk kishte ujë. Ata u vendosën pastaj në Humelicë Goxhajt, në Palokastër Mejdajt e Xhimajt, dhe në Labovë Bashajt. Është fakt i pamohueshëm, se nga të ikurit e lagjes, herë pas here si dhe nga të dhënat e atyre që kanë punuar për të marrë gurë për ndërtime të reja, janë gjetur florinj, gjë që tregon, se bëhet fjalë për një lagje të pasur. Edhe vetë plaka me të njëjtin emër ”Kabashare” ka pasur sasi të madhe floriri dhe ka rrojtur deri vonë. Disa herë është tentuar që t’ia merrnin florinjtë kësaj plake. Kështu Kamber Beqiri, kur ishte 20 vjeç, një natë i vajti në shtëpi dhe i mori një pjesë të floririt me forcë. Nuk thotë kot populli që “Harami nuk gëzohet”. Një ditë të mirë ai ra nga pela në lumë dhe u mbyt. Nëna e tij shkoi tek nipi, në Prongji dhe nipi për dy muaj bëri shtëpi me dy kate, por brenda dy muajsh shtëpia e re u dogj plotësisht. Mundet që në zonën tonë edhe prej këtyre gojëdhënave ka marrë qytetarinë sentenca: “Harami nuk bëhet hallall”. Por ekziston dhe një shembull tjetër rreth ekzistencës së floririt në Mashkullorë. Kështu nga marrja e gurëve në vitin 1966, është gjetur një sasi tjetër floriri në këtë lagje.

Nga regjistrimet e para që u bënë në Mashkullorë e në Shqipëri, nga turku Halil Inaçik, në 1506 pas 74 vjetëve në Mashkullorë, kishte 150 familje. Të gjitha katolike dhe vetëm 5 ortodokse si: Qirkajt, Priftaj, Palajt, Mëhillajt dhe Vasilajt. Katolikët ishin me emra: Kristo, Dukë, Kont, Mark, Bardh, etj. Në defterin e viti 1520, d.m.th 14 vjet më vonë, Maskulori rezultonte me 158 kryefamiljarë. Pothuajse të gjithë ata që qenë edhe më parë. Në regjistrimin e viti 1583 Maskohori qe 162 kryefamiljarë dhe myslimanët ishin me emra: Haxhi, Hasan, Avdulla, Brahim, Zeqir, Arif, etj. Pra na rezulton nga këto dokumente se kalimi i katolikëve në myslimanë është bërë në vitin 1520-1583. Këto regjistrime janë bërë për efekt të mbledhjes së taksave, prandaj ato janë tepër të sakta.

Aty nga periudha 1500-1560 familjet e vendosura në Kalicë nuk i duruan dot presionet dhe kërcënimet e qeverisë turke, për të ndërruar fenë (nga katolikë në myslimanë), ndaj ikën me familje e plaçkë drejt Thesalisë greke, dhe pikërisht në fushën e pasur në afërsi të qytetit Kardhicë. Janë shpërngulur mbi 250 familje me plaçkë e bagëtinë e vet në atë periudhë të trishtë e të vështirë. Që nga ajo periudhë janë shtuar shumë e më shumë mashkulloritë e shqiptarë të tjerë përreth Kardhicës, duke krijuar fshatra më vete, veç atyre që u vendosën brenda qytetit Kardhicë. Nga vetë emërtimi arrihet në konkluzionin se ata e kanë ruajtur emrin e vendorigjinës në qendër e në rrethina. Shumica e familjeve të vendosura në Kardhicë kanë ngritur shtëpi të larta me dy e tre kate. Aktualisht aty kanë shtëpi kulture, dyqane shërbimi, shkolla dhe 3 kisha të mëdha.

Fshati qendër mban ende emrin “Mashkullorë”, ndërsa fshatrat e tjera me vendimet e qeverive të atyre kohëve, duke datuar nga 1860-ta, janë ndaluar të vetëquhen me këtë emër origjine. Prandaj kanë vendosur emra të tjerë. Mashkullora e Kardhicës është një fshat i pasur bujqësor dhe i arsimuar, duke rrëfyer kështu etjen e shqiptarëve për dije kudo e në çdo kohë. Prej andej kanë dalë dy priftërinj të zotë, filozofë në Greqi.

Aty që nga fillimi e pikërisht më çdo 6 qershor të çdo viti është zhvilluar dhe vazhdon të zhvillohet një panair ndërkombëtar i tregtisë, ku marrin pjesë shtete të Evropës, Japonisë e Amerikës. Në janar të vitit 1986, kur kam qenë Kryetar i Komitetit Ekzekutiv të K.P. të Rrethit Gjirokastër, isha pjesëtar i një delegacioni në Greqi. Prefekti, i cili më pas u bë deputet dhe Ministër, Vasilis Brakacullos, kishte në program që të shkoja edhe unë në Mashkullorën greke, por ky program nuk u realizua. Më mbeti peng që nuk mu plotësua dëshira e madhe për të parë Mashkullorën greke duke qenë se ndodhesha aty. Që nga ajo kohë, ata si fshat, kanë bërë një stendë, ku pasqyrojnë me fotografi, shkrime, takime, biseda e shkëmbime me Mashkullorën e këtushme. Atje qenë vendosur edhe foto e shkrime nga vizita ime më vonë atje, si dhe nga vizita e tre djemve nga Mashkullora greke në vitin 1990 (Dhimitër Kafazis, Jorgo Kafazis, që qenë vëllezër dhe e kushëririt të tyre, Apostol Kafazis). Ata erdhën në fshatin tonë, ku u pritën nga Petro Qirko, Seidi e Hulo Ahmeti, Gëzim Bistri e Gëzim Beqiri, që ishin përfaqësues të fshatit tonë në atë kohë. U pritën shumë mirë. Dolën së toku në fotografi e morën edhe foto nga pjesë të fshatit(varrezat, kishën, rrapin në qendër dhe shtrirjen e lagjeve të fshatit të origjinës). Këto foto ata i kanë të pasqyruara në stendat e sallës së muzeut.

Unë i prita ata në zyrë, u dhashë kafe e së bashku konkluduam të shtonim kontaktet midis Mashkullorës së këtushme dhe fshatrave të atjeshme. Dhe ky kontakt të ishte më i dukshëm, sidomos përmes shkëmbimit të grupeve folklorike të njëri-tjetrit.

Në vitin 1991, shkoi atje Petro Qirko e Koçi Shajko e të tjerë, për t’u takuar, madje edhe për të punuar disa kohë atje. Edhe pse biseduan gjatë e gjerë, nuk u arrit në marrëdhënie të qëndrueshme. U la me aq. Këto takime më pas nuk u vazhduan. Në qershor të vitit 2003 unë me shokun tim nga Ballshi, Xhemil Hoxha, shkuam në Mashkullorën greke. Atje u takuam përzemërsisht dhe na pritën shumë mirë. Pamë me kërshëri të dukshme muzeun, shtëpinë e kulturës, zyrat e fshatit si dhe stendat e mbushura me pamje të shumëllojshme e materiale të tjera të arshivuara, që përfaqësonin historikun e Mashkullorës greke ndër vite. Konstatuam me kënaqësi se fshati atje qe i zhvilluar dhe i pasur, por siç e kam theksuar edhe më lart profilin e kishte fshat bujqësor i përparuar. Atje pamë edhe fotografi të ndryshme nga Mashkullora e këtushme dhe takuam edhe personat që vizituan fshatin tonë dikur. Kuptuam që ato pamje ata i kishin realizuar, kur ishin midis nesh e nuk i kishin lënë sirtarëve, siç ndodh rëndom, por i kishin reklamuar bukur në vendin e duhur. Syri më kapi edhe fotografi nga vizita ime në Greqi në vitin 1986, ku dallohej dhe pozicioni im Kryetar i Komitetit Ekzekutiv të Rrethit dhe deputet i Kuvendit Popullor.

Konstatova menjëherë se ata kishin dëshirë për kontakte më të shpeshta edhe në të ardhmen, sidomos me grupe folklorike. Mu bë zëmra mal! Ishte një dëshirë e përligjur dhe kam arritur përherë në deduksionin e realizimit të këtyre takimeve e kontakteve të përbashkëta me interes të ndërsjellët e mjaft domethënës për të dy palët apo e thënë më mirë për palën mashkullorite të ndarë në dy pjesë homogjene. Nuk ka arsye që kjo dëshirë e përbashkët të mos vijojë të materializohet tani e në të ardhmen.

Po kështu emrin Maskulorë e ka patur dhe fshati jonë në lashtësi, por ne e kemi ndryshuar në Mashkullorë. Në një dokument nga kronikat e Athinës të vitit 1385 thuhet: ”Maskulori(Mashkullora), Kardhiqi dhe Palokastra, Pelisi(Plesati), shkëputen nga i shenjti i Drinos dhe kalojnë në varësi të Manastirit të Gurit të Lartë të Cepos…” Më çudit shumë fakti që fshati Muzinë është më afër Manastirit të Drianës, por kaloi nën varësi të Manastirit të Cepos. Prejardhjen e emrit Maskulori, historiani Niko Karafilis që ka bënë historikun e fshatit Maskulor të Thesalisë të Greqisë, e nxjerrë nga Mosko(erë e këndshme), Lusi (Lulëri), pra Maskulori (Lule me erë të këndshme). Por për ne nuk ka si të nxirret prejardhja e emrit të fshatit tonë nga greqishtja, kur dihet shumë mirë që grekët kanë ardhur në Shqipëri në Mesjetë, rreth viteve 1600. Por ama dihet që në bregdetin shqiptar si: Butrinti, Narta, Duracio(Durrësi), u kolonizuan nga greku më vonë. Pra origjina e prejardhjes së fshatit tonë Mashkullorë ka disa versione. Më i besueshëm është ai sipas të cilit është vend i thatë, pa ujë, prandaj ka edhe këtë emër. Me lindje të shumta të meshkujve, të gjatë e të fortë. Është fakt që në lindjet e fshatit tonë në 1976 kanë qenë 43 fëmijë, ndërkohë që nga këta 36 ishin meshkuj.