Larry Luxner: Kosova, vendi më pro-amerikan në botë. Kombi Start-Up i ardhshëm
Larry Luxner, Washington Diplomat
PRISHTINË, Kosovë – Republika e Kosovës renditet si vendi më pro-amerikan në botë.
Një sondazh i “Gallup 2018” raporton se 75 për qind e banorëve të 2 milionë banorëve të Kosovës miratojnë Shtetet e Bashkuara dhe Presidentin Donald Trump – edhe pse vlerësimi mesatar në nivel global varet nga rreth 30 për qind, një nivel i ulët i të gjitha kohërave.
Pika kryesore e kryeqytetit të Prishtinës është një statujë bronzi prej 11 këmbësh (3.35 metra) e Presidentit Clinton – një shfaqje mirënjohjeje për njeriun që nisi një fushatë bombarduese të NATO-s në vitin 1999 për të detyruar trupat jugosllave jashtë provincës së ndezur nga flakët të Serbisë. Kjo hapi rrugën për pavarësinë e Kosovës nëntë vjet më vonë.
Dhe në nëntor të vitit 2017, zyra e postës së Kosovës lëshoi një vulë prej 2 eurosh me foton e përfaqësuesit Eliot Engel (D-N.Y.) – hera e parë në që në të gjallë të tij një kongresmen amerikan ka qenë aq i nderuar. Si një ligjvënës, Engel e shtyu administratën e Klintonit të ndërhynte në fund të viteve 1990 kundër serbit të fuqishëm Slobodan Millosheviç, i cili kishte marrë pjesë në spastrimin etnik ndaj kosovarëve.
Megjithatë, kur është fjala për investime në Kosovë, amerikanët nuk renditen të parët apo edhe të dytët, por të pestët apo të gjashtët. Pavarësisht nga pasuria e burimeve natyrore të vendit (si qymyri, zinku, linjiti dhe mineralet tjera) dhe norma e taksës së sheshtë prej 10 për qind, Kosova e vogël mbetet një nga vendet më të varfra në Evropë. “Dhjetë vjet pas krizës financiare botërore thirrja ndaj investitorëve të huaj të drejtpërdrejtë mbetet e ulët,” doli nw përfundim Instituti i Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare në një raport të shtatorit 2018.
“Për të rritur sasinë dhe cilësinë e kapitalit të huaj, Kosova duhet të kapërcejë sfida të tilla si paqëndrueshmëria politike, korrupsioni, furnizimi i pasigurt me energji, një ekonomi e madhe joformale dhe sundimi i dobët i ligjit.”
Për të tërhequr më shumë investime amerikane në vendet më të reja të Evropës komb, Ministria e Punëve të Jashtme e Kosovës kohët e fundit solli gjashtë drejtues amerikanë të biznesit në Prishtinë.
Udhëtimi i tyre 11-14 mars u organizua nga misioni “de facto” i Kosovës në Kombet e Bashkuara dhe u drejtua nga ekzekutivi i pasurisë së paluajtshme në Nju Jork, Michael Mintz; “The Washington Diplomat” u ftua për t’u bashkuar me ta. Në mesin e personaliteteve të tjera, grupi u takua me Kryeministrin Ramush Haradinaj; Ministrin e Jashtëm Behgjet Pacolli; dhe Valdrin Lluka, ministër i Zhvillimit Ekonomik. Ata gjithashtu vizituan Prizrenin – qyteti i dytë më i madh i Kosovës – dhe vizituan Qendrën Inovative në Kosovë (ICK), një qendër për startapet e IT.
ONE-STOP SHOP PËR INVESTITORËT E SHBA
Kreshnik Thaqi kryeson sektorin e promovimit të investimeve në KIESA (Kosovo Investment and Enterprise Support Agency – Agjencia Kosovare për Investime dhe Përkrahje të Ndërmarrjeve).
KOMBI START-UP I ARDHËSHM BALLKANIK?
Arian Zeka është drejtor ekzekutiv i Odës Ekonomike Amerikane në Kosovë, e cila u themelua në vitin 2004 dhe tani ka 190 kompani anëtare, të paktën 30 për qind e të cilave janë me bazë në SHBA.
“Jemi shumë të lumtur që mund të ndajmë disa ide dhe se ka njerëz të gatshëm të dëgjojnë ato ide dhe potencialisht ta shohin Kosovën si një vend për të investuar”, tha ai. “Ne jemi edhe më shumë mirënjohës që vjen nga bizneset e SHBA-ve.”
Aktualisht, kompania më e shquar këtu është Bechtel, e cila kohët e fundit ndërtoi një autostradë prej 80 kilometrash nga Prizreni në kufirin shqiptar dhe tani po ndërton një autostradë të ngjashme me një kosto prej 800 milionë eurosh për Maqedoninë.
Anëtarët e një delegacioni të biznesit të SHBA që vizituan Kosovën në mes të marsit bëjnë foto para monumentit të KFOR-it të Prishtinës për nderimin e trupave paqeruajtëse të NATO-s, të cilët kanë vdekur që nga themelimi i KFOR në 1999. Foto: Larry LuxnerNdërsa nuk ka shifra zyrtare, investimi nga të gjitha burimet i SHBA-ve në Kosovë besohet të jetë më pak se 100 milionë dollarë – pra pas asaj të Gjermanisë, Zvicrës dhe Turqisë.
Por kjo do të ndryshojë shumë shpejt, me një central të ri 1 miliard euro që menjëherë do t’i vendosë Shtetet e Bashkuara në krye të listës së investitorëve të huaj në Kosovë.
Planti 700 megavat, e cila renditet si investimi më i madh në historinë e vendit, do të ndërtohet në qytetin e Obiliqit në afërsi të Prishtinës dhe do të furnizojë 50 për qind të nevojave të energjisë të Kosovës. Projekti udhëhiqet nga ContourGlobal, i cili është i listuar në Mbretërinë e Bashkuar; gjithashtu përfshihen katër ose pesë konglomerate të mëdha amerikane, gjermane, japoneze dhe koreane.
“Disa njerëz janë kundër këtij projekti sepse përfshin linjitin”, tha Zeka, duke iu referuar një lloji të thëngjillit të butë kafe. “Por ne gjithmonë kemi thënë [se qymyri] është një domosdoshmëri për vendin. Energjia e rinovueshme është e mirëpritur, por vetë vendi nuk mund të mbështesë të gjitha furnizimet e saj në burimet e ripërtëritshme.”
Ai tha se Kosova besohet të ketë në një të pestën e rezervave të linjitit në botë dhe një të tretën e rezervave të Evropës.
“Ne shohim projekte të ngjashme në Bosnjë, në Slloveni, në të gjithë Evropën,” tha ai. “Po, kjo do të shkaktojë ndotje, por sapo kemi hapur një plant të ri hidroelektrike. Kjo gjithashtu shkakton degradimin e mjedisit. Dhe ata thonë se do të përdorin teknologjinë më moderne”.
A ËSHTË NJË PR MË E MIRË PËRGJIGJA?
Ndërkohë, Berat Rukiqi, president i Odës Ekonomike të Kosovës, thotë se vendi i tij gëzon një avantazh demografik.
“Njerëzit në Evropë po plaken dhe mungon puna,” tha Rukiqi, shoqata e të cilit ka 15,000 anëtarë të grupuar në 36 shoqata dhe shtatë njësi sektoriale si ndërtimi, shitja me pakicë, energjia dhe transporti. “Kosova është pjesë e tregut më të gjerë rajonal dhe kjo është një nga avantazhet tona kryesore”.
Një tjetër është pagat e saj e ulëta. Paga mesatare mujore arrin në 200 euro, vetëm një e dhjetën e 2000 eurove të fituara në një muaj nga mesatarja evropiane. Një tjetër është popullata e saj e re. Mosha mesatare është 29, me 70 për qind të popullsisë nën 26 vjeç.
“Ne kemi taksat më të ulëta në Evropë, dhe tregues të qëndrueshëm fiskalë”, tha Lluka, ministri i Zhvillimit Ekonomik. “Megjithëse kemi pasur rritje mesatare prej 4.5 për qind të BPV-së për 10 vitet e fundit, borxhi ynë publik mbetet ndër më të ulëtat në Evropë. Dhe Kosova renditet në vendin e 40-të në lehtësimin e bërjes së biznesit në mbarë botën dhe së dyti në rajon pas Maqedonisë, që do të thotë se ne kemi ndërmarrë shumë reforma për të hequr burokracinë”.
Megjithatë, Ari Zoldan, i cili drejton një firmë të medias dhe komunikimit në Nju Jork, tha se sfida më e madhe e marrëdhënieve me publikun e Kosovës po fiton njohjen pozitive të emrit.
“Vetëm 10 për qind e amerikanëve kanë udhëtuar ndonjëherë jashtë Shteteve të Bashkuara, kështu që ata nuk do të jenë në gjendje të gjejnë Kosovën në një hartë nëse jeta e tyre varet prej saj”, tha Zoldan, një anëtar i delegacionit i cili planifikon të kthehet në Prishtinë në fund të majit. “Dhe nëse ata mendojnë fare për Kosovën, ata e shoqërojnë atë me tanke dhe pastrim etnik. Ata nuk e kanë parë kurrë anën e mirë të saj”.
Kjo anë e mirë do të përmirësohet vetëm nëse Serbia dhe Kosova mund të rregullojnë dallimet e tyre politike dhe territoriale; bisedimet që po zhvillohen ende nuk kanë prodhuar rezultatet e dëshiruara.
“Është çështje kurajoje,” u tha kryeministri Haradinaj vizitorëve të tij. “Ne shpresojmë se do të ndodhë së shpejti, se do të arrihet një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë. Ndërkohë, ne të dy jemi duke humbur”.
Gazetari amerikano-izraelit, Larry Luxner, editor i i lajmeve në “Washington Diplomat“, ishte së bashku me delegacionin e SHBA-ve gjatë vizitës së tyre Kosovë në mars të këtij viti.