Luan Rama: Porto Palermo, ku era flet me gjuhën e mallit dhe të gurit

 

Një dritare drejt qiellit për banorët e Porto Palermos, për të burgosurit që brenda asaj kalaje apo kështjelle, nëpër ato guva e galeri nëntokësore, dëgjonin dallgët dhe nuk i shikonin dot… Sipër kokave të tyre veç një burim i dritës qiellore dhe dielli që s’mund ta gëzonin. Vetëm ajo dritë i çonte drejt ëndrrës, shpresës, lirisë… Një portë si ajo që vite më parë kam pikasur në ishullin e Gore-së, përballë brigjeve të Dakarit, ku ndryshe nga banorët e Porto Palermos, skllevërit zbrisnin të prangosur drejt detit, ku anijet i merrnin për ti dërguar larg në kontinentin e ri përtej Atlantikut. Porta për shpirtrat e popullit të Dantes që e donin aq shumë lirinë. Njerëz të thjeshtë, mbledhur nga skaje të ndryshme të Shqipërisë. Fate njerëzore në dorë të një sistemi e ideologjie që vinte nga Lindja, që s’ishte e tyrja, pasi e tyre ishte veçse liria dhe utopia e një jete të paqtë, pa shfrytëzues, e një jete të drejtë dhe humane. Dhe jo pak nga ata që luftuan nëpër male u gjendën aty me pikëpyetjen e tmerrshme e tragjike: Përse luftuam?!

Fytyra të dëshpëruara, fytyra të revoltës, sy në kërkim të dritës, sy që s’duan të harrojnë dhe që kërkojnë me ngulm diellin, detin, imazhet e shtëpive e tyre, kullat e bardha apo livadhet e gjelbërta. Mijra e mijra pamje u shfaqen atje, në gjysmë-errësirë, përballë mureve të ftohtë, imazhe që përsëriten, që rivijnë, që konvergojnë në galeritë e thella të asaj kështjelle, atje ku të robëruarit pak nga pak bëhen më të heshtur dhe më zhgënjyes… Secili nga ata është një histori, një dashuri, një dramë tronditëse apo një tragjedi klithëse, me shijen e hirit dhe të zjarrit. Sipër, nga lart, nga ato vrima ajrore, ata i ngjanin një turme amorfe të harruar nga bota, nga Hyjnitë e tyre, pasi asnjë Zot s’ka ç’bën për ta. I vetmi shpëtim është ai i revoltës, i një revolte jashtë këtyre mureve… Po, një turmë, që zgjohet në një ag që nuk është ag, por vazhdim i natës, i errësirës, një turmë që mërmërit me vete, që vjen rrotull e pastaj e trishtë, e lodhur, platitet e struket në skutat e galerive errta. Dhe ata dergjen aty jo thjesht nga lodhja, por nga dëshpërimi i madh, ku secili kërkon një portë shpëtimi, por si? Dhe atëherë ata mendojnë të shkuarën, duan t’i shpëtojnë realitetit ku jetojnë dhe marrin ende frymë, atëherë jetojnë me imazhet e së kaluarës, me lumturitë e heshtura, shtegtimet, apo hedhjen e themeleve të reja, me festat e korrjeve, qethjen e bagëtive, apo festimet e ditës së pranverës. Kujtojnë… Veç kujtesa u ka mbetur në këtë “planet” të panjohur të botës.

Miku im Lek Pervizi u rikthye këtu në mesin e viteve ‘90. Vinte nga Brukseli për të rigjetur gjurmët e një kohe të pashlyer, në këtë vend ku bashkë me gruan krijoi familjen e tij… Emra njerëzish, data, përkujtime, heshtje, fjalë të ngjizura në mure që nuk mundëm t’i dëgjonim, dëshirë mërgimi për tu bërë zogj dhe për të fluturuar, verbuar nga dielli që do rigjenin dhe ikur pa e kthyer kokën pas, si në legjendat antike, dëshmi të një dore, e një zemre që s’do të jetonte më, një datë, një emër, vizatime të gërvishtura, një dëshirë e zhgarravitur dhe e pakuptuar. Kujtesa nuk është shuar: “Janar 1950, 98 burra, 64 gra, 36 fëmijë; maj 1950, 91 burra; tetor 1950, 140 burra…” Kujtesa mbart gjurmët e jetës dhe të vdekjes, mbishkrime dhe vizatime mbi gurët e kalasë. Ç’janë vallë këto simbole? Ç’donte të thoshte ai i dënuar anonim për botën sot?… Shpirtra të padukshëm jetonin ende në galeritë e ftohta të kështjellës veneciane të pashait të Janinës buzë Jonit… Atje, në atë humbëtirë, mora një gur dhe e preka, ndjeva lagështinë dhe ftohtësinë e tij, fjalë të pathëna, pëshpërima… Por dhe gurët dinë të flasin! Nuk i dëgjoni?… Kështu shkruante dikur i burgosuri politik, poeti i shquar i Greqisë Janis Ricos, aty pas telave me gjemba në ishullin e të handakosurve politikë në Makronisos. Heshtje që pllakos gjithçka. Erë, deti që hesht dhe që të flet njëkohësisht… Dhe unë kam dëshirë tani ti puth ato mure dhe të ndjej aromën e atyre shpirtrave që ndoshta nuk jetojnë më, e atyre që kur dolën nga ato guva, nga ajo “shpellë e Polifemit” ecnin këmbadorazi, pasi u verbuan nga dielli dhe nuk shikonin nga shkonin. Ishin të etur për dritë dhe drita u vrau sytë… Si mund të mallkosh diellin kur e ke ëndërruar aq shumë atë?…

 

Ma hiq zemrën Zoti im!

 

Zoti im i madh ma hiq zemrën

që të mos vuaj më

mi hiq sytë që mos ti shoh më gjithë këto vdekje

këta qivurë të mëdhenj e të vegjël

të rëndë si shkëmbi

që ikin një e nga një

vrarë nga uria

shuar nga etja e pafund

ku shkojne gjithë këta të vdekur

që si skifterë e pëllumbesha të plagosura

largohen pa e kthyer kokën

për mos tu kthyer më kurrë.

Ah Zoti im nuk dua të lutem

i kam harruar fjalët e tua

nuk dua të lutem as sot në ditën e Shën Mërisë

nuk kam kohë të dëgjoj psallmet e tua

më jep veç zë të vajtoj

të këndoj që ata të mos ikin buzëplasur e të vetmuar

kënga ime i bën më të lehtë të vdekurit

i mban lart në ajër si të kishin krahë

u jep frymën e shenjtë dhe pas morti

të vdekurit e mi

të vdekurit e botës…

 

 

Kënga e supës

 

Ora një e drekës

është koha e supës për të shuar urinë

së pari atë të fëmijëve,

pastaj të pleqve, të grave

dhe në fund urinë tonë

që n’a kaplon nga mëngjesi në mbrëmje

është therrja në fund të barkut

që n’a zgjon në mesnatë
klithma e urisë

britma e të gjithëve

Këtu fëmijët ëndërrojnë kazanë supe

që derdhen parreshtur mbi pjatat prej alumini

duke rrjedhur ngado

përrenj të çuditshëm përrallash të moçme

nga porta që hapet lart

nga plasaritjet e guvave

dhe ajo copëz qiell që nderet

si dëshmitare e jetës që vazhdon.

Shi supe, shi që bëhet lumë

supë, supë, supë

është kënga e supës me një grusht fasulesh

vetëm ëndrra i mbush barqet e tyre

ëndrra dhe buka e Dedës gatuar me ujë deti.

Kur bie nata të pangopurit e përjetshëm

ngatërrojnë ditët me netët

dhe nisin të flasin përçart

më kot kërkojnë xixëllonjat në atë qiell të errët…

 

Balona e Bibit

 

– Ç’është ajo atje lart? – pyet Bibi.

– Qiell! – i thotë e ëma me trishtin që i nderet mbi qepalla.

– Po qielli nuk është aq i vogël! – këmbëngul Bibi.

– Eh, Bibi, qiellin e kanë zvogëluar tashmë!

– E kanë prerë me gërshërë?

– Po, prerë me bajoneta, bërë sa një shami.

Bibi hesht dhe sheh tutje nga gardiani që hesht

nën kubenë e lagësht që kullon

legjenda të kripura

dhe atëherë në ëndërr shikon një copë qiell

si një balonë të kaltër

me shirita të bardha resh

fjongo kuq e blu

dhe me të në dorë rend zbathur i gëzuar

si një Simbad i vogël me këmbët në qiell

kapur nga bishti i balonës-qiell.

– Ej, Bibi, u çmende? Ç’bën kështu? – thotë xha Naqo

por Bibi me mendje vrapon në lëndinën para shtëpisë

balona tashmë është bërë e madhe

e madhe sa një qiell i pambarrimtë

por ah, tek luan me erën, ajo i shket nga duart

qielli zvogëlohet dhe bëhet aq sa ç’ishte më parë

një shami sa për të lidhur kokën e nënës që pikëllon trisht

shami për të fshehur lotët

shami përralle.

Bibi qan nën zë në atë botë hijesh…

– Ah, Bibi!

Por Bibi habitet se gjithçka është zhdukur tashmë

dhe ai ka mbetur në errësirë, bashkë me nënën e tij:

– Eja tani të flesh Bibi, se porta u mbyll…

Nesër do ta shohësh përsëri balonën tënde, – i thotë hidhur xha Naqo

dhe vështron duart e tij të mardhura

harta të vjetra monopatesh rrugësh

mbledhur grusht.

 

Pëshpërima nën kubenë e natës

 

– E dëgjuat?

– Çfarë?

– Trokun… troku i kalit të kuq

që shkon nëpër erë

bashkë me shpresat e mia

ngjyrë purpuri…

 

* * *

– E dëgjuat?

– Çfarë?

– Zogjtë… turtullesha krahëshkruara

larë në argjend

po vijnë trumba të mëkojnë plagët tona të zisë

në botën e zisë dhe të gurit

që nuk mund të klith.

 

* * *

 

– E dëgjuat?

– Çfarë?

– Përtej murit dikush këndon nën zërin që dridhet

nëpër brymën e mështeknave,

është burri im i vdekur

ka mall.

Nuk di nëse po vjen apo shkon?…

 

* * *

– E dëgjuat?

– Çfarë?

– Deti rënkon

– Ah, ç’gjëmë!

– Eshtë anija jonë që mbytet

me gjithçka n’a përkiste dikur

pragjet dhe trarët e nxirë të shtëpisë

trëndafilët e bardhë që mbollëm në oborr

livadhet e verdha dhe fustanet e bukura të nusërisë

me çarçafët nderur që era e marrë i ka flakur larg

si shpendë të marrosur që shkojnë s’dihet ku

dhimbje e pafund në një det të pafund

 

Roza vizaton diej

 

Roza thuamë:

po të kishe lapsa me ngjyra çdo të vizatoje?

– Diej! Diej të kuq!

– Vetëm diej?

– Po vetëm ata më shfaqen në gjumë!

Endërroj gjithnjë sikur jam në shtëpinë e diellit.

– Pse, nuk të pëlqen këtu me nënën tënde?

– Hëm… po unë nuk e dua errësirën

as këto hije të frikshme që shfaqen ngado

kam ftohtë dhe veç dielli më ngroh

do të vizatoja diej për secilin nga ju

me sy blu dhe gojë zjarri…

– Po ne jemi shumë!

– S’ka gjë, do vizatoj nga mëngjesi në mbrëmje.

që ju mos të keni më ftohtë

dhe portat e qiellit të mbeten hapur.

Gjyshja që vdiq më tregonte një përrallë:

“Vajzën që i ishte premtuar diellit”

dhe unë dua të jem ajo vajza e premtuar

pres të më rriten flokët

t’i bëj gërsheta të gjata të arta

të kapem në to si litarë

të kolovitem e ngjitem drejt diellit.

Atëherë diellit do ti them të zbresë deri tek ju

ti hapë të gjitha portat e tu ngrohë sa më shumë

e tu marrë pastaj në shtëpinë e tij.

 

 

Bebe mëson alfabetin

 

“A” – e madhe, “a”- e vogël,

Bebe mëson alfabetin me gishtrinjtë e saj të mardhur

në gjysmë-errësirë, mbi një faqe muri

gërmën “S” e bën shtrembër

dhe ajo qorton veten duke rifilluar

me copën e qymyrit të sobës së shuar.

– Të lumtë Bebe! – i thonë ata pranë

dora tënde nesër do të vizatojë diej të mëdhenj

dhe zogjtë më të bukur

harabelë, dallëndyshe, turtullesha

zogjtë tanë, ëngjëj të bardhë e të gjelbërt

në qiellin që ende s’po prekim.

– Qajnë vallë zogjtë? – pyet Bebe

– Hëm… po dhe zogjtë qajnë

lotë që djegin!

– Po pse qajnë?

– Se u kanë prerë krahët!…

Çudi mendon Bebe dhe hap krahët sikur të ishte zog

dhe zgjat dorën nga muri

zanoret e Bebes hedhin valle në muret e lagësht

bashtingëlloret enden si gjethe vjeshte

mbi muret si fletë fletoreje

mbetur në kasollen e vjetër?

Bebe thotë se nga të gjitha gërmat

pëlqen më shumë gërmën «N»,

se vetëm Nënën ka në këtë botë

ati i saj ka kohë që ka kapërcyer kufijtë tej hënës

por jo të dashurisë.

Në mesnatë, kur të gjithë flenë

kur gërhimat e xha Beqos kthehen në një këngë litanie

të zvarrët dhe të trishtë

Bebe ngrihet të shohë gërmat e saj

por asnjë nga to nuk është më aty.

Ku vallë kanë shkuar gërmat e mia?

– Bebe, eja të flësh! – i thotë e ëma

nesër gërmat do t’i shkruash përsëri

dhe Bebe struket në prehërin e saj

ëndërron vallen e gërmave

që çuditërisht marrin shkallët e hedhin hapat lart

si yje ngrihen ngadalë në qiell

për të lozur me dritën e zjarrit.

– Përse ndizen kështu gërmat e mia? – mendon Bebe

dhe nis të dremisë në natën e lagësht

në prehërin e ngrohtë të dashurisë

dhe gërmat si flutura i sillen rrotull mbi kokë

i bëhen kurorë e artë

edhe pse kapur në grackë në atë botë të nëndheshme…

ah, kjo princeshë e bukur në këtë botë të mallkuar!

 

 

 

Eja i dashur, bëmë të lumtur!

 

– Kam mall e dashur!

– Dhe unë shpirti im!

– Prit sa të fiket feneri i fundit…

pastaj ai zgjati duart dhe e afroi në gjoksin e tij

nën atë batanije të pisët

me erë myku dhe këllire.

– Oh sa mall, – pëshpëriti ajo.

– Përse digjesh kështu?

– Eja i dashur në lëndinat e mia

puthmi gjinjtë që po rreshken

s’do doja të lindja në këtë guvë të ndyrë

në këtë natë pa yje ku dergjen hije

të gjallë të vdekur

do doja një shtrat nën hënën e plotë

qëndisur si Kashta e Kumtrit

me një diell të madh gjithashtu

me një qiell blu e të përskuqur

gjaku im të kërkon

një ditë barku im do përkujdeset për pjellën tonë

që ajo ti mbijetojë errësirës e rrebeshit

në rrufe dhe në dhimbje

pushtomë burri im në këtë eklips të pafund

vetëm kështu ti më bën të lumtur

ti harroj plagët e panumërta

thikat e kryqëzimit ngulur në trup e në shpirt,

të harroj disa çaste vrasjen e atit tim

rrënojat dhe portën që tundet nga era tek varret

dua të ndjehem grua

dua që një ditë të bëhem nënë

në duart e Virgjëreshës Mari…

sonte mos më lësho nga krahët, i ëmbli im

mbamë kështu dhe në gjumë

sepse nesër do të jetë një ag tjetër

premtimi ynë!